حوزه تحول‌آفرین در بازار سرمایه
در شرایط شیوع ویروس کرونا و فراگیری حضور مردم در بازار سرمایه، همزمان با تغییر مدل کسب‌وکار و ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه از بستر فیزیکی به بستر فناوری‌های مالی و دیجیتال، لازم است زیرساخت‌های لازم و زیست‌بوم مورد نیاز به‌طور کامل فراهم شود.
در دهه اخیر با ظهور فناوری‌های اطلاعات و دیجیتال و در دو سال اخیر با توجه به شیوع ویروس کرونا، شاهد بروز سبک جدیدی از زندگی در دنیا و ایران هستیم. خرید و فروش‌های اینترنتی به شکل کنونی که تا سال‌های نه‌چندان دور یک آرزو بود، اکنون شکل عملی به خود گرفته است و هر روز خبر ظهور فناوری جدیدی در این زمینه به گوش می‌رسد.
یکی از حوزه‌هایی که با تغییرات زیادی در این خصوص مواجه بوده، نظام مالی و به‌خصوص بانک و بازار سرمایه از طریق ظهور فناوری‌های مالی (فین‌تک) است. برای بررسی بیشتر ابعاد موضوع، گفت‌وگویی با مهدی شهنازی، کارشناس بازارهای مالی و از صاحب‌نظران حوزه فناوری‌های مالی انجام دادیم که در این بخش ارائه شده است.
زمینه ظهور و شکل‌گیری فناوری‌های مالی و توسعه آن را در چه چیزی می‌بینید؟
بروز بحران مالی جهانی و در نتیجه کاهش اعتماد آحاد مردم و بنگاه‌های اقتصادی به بانک‌ها در دنیا، موجب شکل‌گیری موج جدیدی از شبه‌نهادها و کسبوکارهای جدید در حوزه مالی همزمان با بروز پیشرفت‌های سریع در حوزه فناوری اطلاعات، موبایل، دانش هوش‌مصنوعی، کلان‌داده‌ها، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی و... شده است. شکل بیرونی این تحولات که از آن با عنوان روندهای برهم‌زننده یاد می‌کنند، به‌صورت روندهای رو به رشد ارائه خدمات نهادها در بستر فناوری مالی به‌ویژه در بخش تلفن همراه و سازوکارهای ارتباطی بروز پیدا کرده و به تغییر پارادایم خدمات از بستر فیزیکی به مجازی منجر شده است. این موضوع باعث توسعه بازار هدف و کاهش هزینه‌های ارائه خدمات در نتیجه افزایش تامین مالی فراگیر به تمامی اقشار و در نتیجه افزایش رفاه و کاهش فقر شده است.
استراتژی مناسب در مواجهه با تحولات برهم‌زننده چیست؟
این امر، بیانگر انتقال وظایف سنتی به بخش‌های دیگر مشارکت‌کننده در این کسب‌وکار است و در صورت بی‌توجهی به آن، چالش‌های جدی را پیش روی آنها خواهد گذاشت. بنابراین در روندهای نهادهای مالی دنیا دو استراتژی مطرح است که استراتژی اول، ورود مستقیم نهادهای مالی به حوزه توسعه فناوری‌های مالی جدید برای ارائه خدمات و استراتژی دوم، مشارکت با شرکت‌های تخصصی فناوری مالی در زمینه ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری است.
منظور شما این است که مدل کسب‌وکار و بازاریابی خدمات مالی در دنیا در حال تغییر است؟
بله. جمله معروفی که در این زمینه به‌کار می‌رود، این است که وجود نهاد مالی ضروری نیست، اما ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری یک ضرورت است. با ظهور فناوری‌های مالی در راستای ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری، کسب‌وکارهایی که از قابلیت فناوری اطلاعات برای ارائه خدمات به مشتریان استفاده می‌کنند، می‌توانند از مزایای ناشی از مقیاس آن در دسترسی به طیف وسیع‌تری از مشتریان با کیفیت خدمات بهتر و کارمزد کمتر استفاده کنند و خدمات مورد انتظار مشتری را به او ارائه داده و رضایت واقعی‌تری را کسب کنند. قبلا شرکت‌ها، فهرست خدمات آماده خود را به مشتری ارائه می‌دادند و مشتری در محل شرکت حاضر می‌شد و از میان آنها گزینه مناسب را انتخاب می‌کرد، اما با ظهور فناوری‌های جدید دیگر نیازی به حضور مشتری در محل شرکت نیست و مشتری مشخصات خدمات مورد نظر خود را اعلام می‌کند و خدمات مورد نظر به ایشان ارائه می‌شود. برای پرداخت نیز دیگر نیازی به ارائه مشخصات کارت و مشخصات هویتی نیست و فرد صرفا با فناوری‌های جدید و در اختیارداشتن درگاه اختصاصی و سیستم‌های جدید احراز هویت به‌صورت اتوماتیک (در مواردی حتی با یک لبخند) اقدام به برداشت مبلغ از حساب خود می‌کند. این موضوع موجب تسری مفهوم خدمات مالی فراگیر در دنیا شده است.
نوآوری‌های جدیدتری نیز در دنیا در فضای خدمات مالی مطرح است؟ در صورت امکان به چند مورد اشاره کنید؟
همین‌طور است. سرعت ایجاد و معرفی نوآوری‌ها و فناوری‌های جدید بسیار بالاست و هر روز با مواردی از این دست مواجه می‌شویم. نظام‌های مالی دنیا نیز در مواجهه با ظهور فناوری‌های مالی جدید پدیده‌های جدیدی را مشاهده می‌کنند. زیرساخت بلاک‌چین (Blockchain) و ارزهای رمزنگاری‌شده از جمله بیت‌کوین (Bitcoin) برای تبادلات مالی، عرضه عمومی سکه به‌جای عرضه عمومی اولیه به‌عنوان راهکار جدید تامین مالی در دنیا که در مدت زمان حداقلی به تامین مالی قابل توجهی در بستر نرم‌افزاری فوق اقدام می‌کنند و ابتکارات در زمینه رتبه‌بندی اعتباری و فراگیری آن، ایجاد پول‌های جدید توسط کشورهای مختلف از جمله روسیه در این بستر برای مبادلات آتی در مواجهه با تحریم‌ها و تهدیدهای سیستم‌های موجود، شکل‌گیری سازوکارهای نقل و انتقال سریع بین‌المللی وجوه در این سیستم در مقابل سوییفت در کنار سایر نوآوری‌های مالی این حوزه و گرایش شرکت‌ها و کشورها به سمت فعالیت در این بخش از جمله نوآوری‌هایی است که به‌تدریج به‌عنوان فضاهای جایگزین برای بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه مطرح شده است. همچنین در حال حاضر در حوزه مدیریت مالی شخصی و مدیریت ثروت، این موضوع مورد توجه قرار گرفته و مراکز ارائه‌دهنده این خدمات (که از آنها تحت عنوان مشاوران روباتیک (Robo-advisor) یاد می‌شود)، از قابلیت‌های فناوری مالی و با توجه به ریسک‌پذیری اشخاص در زمینه ارائه خدمات مشاوره مالی در زمینه‌های بانکی، بیمه‌ای، خرید و فروش سهام و... عمدتا در بستر نرم‌افزارهای موبایلی اقدام می‌کنند. این موضوع باعث شده به‌دلیل گستردگی دسترسی به گوشی و اینترنت تلفن همراه در دنیا، بتوان از قابلیت ویژه‌ای که برای ارائه خدمات فوق به طیف وسیعی از مشتریان در سطح بازارهای مالی وجود دارد، استفاده کرد.
چطور می‌توان از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های دانش‌آموختگان دانشگاهی و جوانان جویای کار برای ایجاد و توسعه حوزه فناوری مالی به نحو بهینه استفاده کرد؟
لازم است مراجع سیاستگذار و نظارتی تدابیر لازم را در زمینه فراهم‌سازی زیست‌بوم کسبوکارهای نوپا و ایجاد زنجیره کامل حمایتی از این کسب‌وکارها اتخاذ کنند و از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه دانشگاهی و فنی موجود در کشور استفاده بهینه را ببرند. برگزاری مراسم مختلف در زمینه فراخوان و گردهمایی فعالیت‌های استارت‌آپی و کسبوکارهای نوپا، ایجاد زمینه‌های شتاب‌دهی به این فعالیت‌ها، دریافت ایده‌ها و پرورش آنها از طریق مراکز دانشگاهی، ایجاد دانش فنی تدوین مدل کسب‌وکار، ارزشگذاری و مدیریت مالی کسب‌وکارها در این حوزه و حمایت مالی و معنوی از خیل عظیم جوانان مستعد و کارآفرینان و سرمایه‌گذاران متمایل به سرمایه‌گذاری در این زمینه از جمله مواردی است که می‌تواند به دستیابی به فضای جدید کسب‌وکار که به آنها اشاره شد، کمک کند.
تعامل با مراکز شتاب‌دهی و رشد دانشگاهی خصوصا حوزه‌های مالی و فناوری اطلاعات، ایجاد سازوکار انگیزشی جذب و پرورش ایده ناب، ایجاد مرکز کارآفرینان و سرمایه‌گذاران متمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها، ایجاد مراکز مشاوره و داوری از طرح‌ها، تسریع در شکل‌گیری و ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی و سازوکارهای ورود به بورس در اینگونه طرح‌ها از جمله عرضه عمومی اولیه و خصوصی و اتخاذ سازوکارهای حمایتی مالی و معنوی از چنین کسب‌وکارهایی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تکمیل زیست‌بوم کارآفرینی و فعالیت‌های دانش‌بنیان در کشور خصوصا در فضای بازار سرمایه کمک کند.
سیاستگذاری مناسب و اتخاذ استراتژی‌های لازم از سوی نهادهای متولی و بازیگران این حوزه موجب می‌شود بتوانیم از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در جهت توسعه بازار سرمایه و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در زمینه ایجاد اشتغال و اجرای طرح‌ها و کسبوکارهای منتج به محصول یا خدمت نهایی استفاده کنیم. امید است در آینده نزدیک با عزم و اهتمام جدی شاهد فعال‌شدن و جهت‌دهی مناسب خلاقیت و پویایی مغفول نسل جوان، ماهر و تحصیل‌کرده داخلی به حوزه‌های مختلف بازارهای مالی و مشاهده نتایج آن باشیم.
