اهدای خون زنان ایرانی از شاخص جهانی عقب‌تر است

 به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، در حال حاضر، خوش‌بینانه‌ترین شاخص اهدای خون در زنان ایران، 5.2 درصد است که نسبت به 9 سال قبل هم کاهش 1.4 درصدی دارد اما مدیرعامل سازمان انتقال خون می‌گوید این عدد، دو سال قبل 4.3 درصد بوده که با تلاش‌های متولیان انتقال خون، 0.9 درصد افزایش پیدا کرده و البته پیمان عشقی، تاکید می‌کند که مشکلات فرهنگی موجد تصورات اشتباه همچون ضعف جسمی و بروز بیماری به دلیل اهدای خون، عامل موثر در بی‌رغبتی زنان ایرانی به اهدای خون است.

شاخص نازل اهدای خون در زنان ایرانی، یک معضل ریشه‌دار در تفکر ایرانی است. جدول آماری سازمان بهداشت جهانی از شاخص اهدای خون زنان و مردان در سال 2011 (1390) نشان می‌دهد که کشورهای درگیر مشکلات اقتصادی و سیاسی یا دچار تحجر و عقب‌ماندگی فرهنگی، بیش از بقیه کشورها گرفتار شاخص‌های نازل اهدای خون زنان هستند.

در این جدول، در میان 100 کشور جهان، ایران در رتبه 89 اهدای خون زنان ایستاده به این معنا که در سال 1390، به ازای شاخص 93.4 درصدی اهدای خون مردان ایرانی، 6.6 درصد زنان ایرانی خون اهدا کرده‌اند در حالی که در این جدول، فقط 10 کشور مالدیو، اردن، هند، آفریقای مرکزی، بحرین، قطر، ساموا، سومالی، امارات متحده عربی و یمن در رده‌های پایین‌تر از ایران قرار داشتند و 12 ردیف اول جدول بابت شاخص بیش از 50 درصدی اهدای خون زنان، متعلق به ایالت فدرال میکرونزی (78 درصد)، مولداوی (71 درصد)، جمهوری آذربایجان (59.8 درصد)، گرجستان (57.2 درصد)، سوازیلند (57 درصد)، زیمبابوه (54.9 درصد)، مغولستان (54.6 درصد)، استونی (52.5 درصد)، تایلند (51.6 درصد)، نیوزیلند (51.6 درصد)، پرتغال (50.5 درصد)، ایالات متحده امریکا (50.1 درصد) بوده است. 

ژوئن 2020، سازمان بهداشت جهانی در گزارش آماری از وضعیت اهدای خون در جهان، اعلام کرد که از بین 111 کشور جهان، در 14 کشور، تعداد اهدا‌کنندگان زن کمتر از 10 درصد است که ایران هم یکی از این 14 کشور بود. البته تعداد مردان اهدا‌کننده خون هم در سال‌های اخیر و به خصوص، 19 ماهی که از شیوع کووید 19 در کشور گذشته، چندان قابل تعریف نیست. در حالی که به استناد آمار سال 2020 سازمان بهداشت جهانی، کشورهای اتریش (با 66 درصد اهدای خون جمعیت واجد شرایط)، فرانسه (با 52 درصد اهدای خون جمعیت واجد شرایط) و یونان (با 51 درصد اهدای خون جمعیت واجد شرایط) در صدر جدول جهانی بابت اهدای این داروی حیاتی به بیماران نیازمند ایستاده‌اند. به گفته مدیرعامل سازمان انتقال خون، در حالی که سال 1395، شاخص اهدای خون در کشور، 27 در هزار بوده، سال گذشته، میزان اهدای خون در کشور نسبت به سال 98، کاهش 15 درصدی و امسال هم نسبت به سال 98، کاهش 8 درصدی داشته و حالا هم این شاخص به 25 در هزار رسیده که عشقی می‌گوید ترس از کرونا، تغییر سیاست‌های سازمان انتقال خون به سمت تشویق به افزایش اهدای پلاسما، افزایش سن جمعیت اهدا‌کننده و کاهش تعداد اهداکنندگان مستمر به دلیل فوت یا بیماری ناشی از کهولت، مهم‌ترین دلایل بیرونی تغییرات منفی آمار اهدای خون طی 5 سال اخیر است اما یک عامل را هم به عنوان عامل درونی و پنهان از نگاه جامعه عمومی برمی‌شمرد؛ کاهش امکانات لجستیکی مورد نیاز سازمان انتقال خون که برخلاف تصور، ردپای پررنگ‌تری در کاهش آمار اهدای خون کشور به جا گذاشته است. 

عشقی می‌گوید: «طی 5 سال گذشته، حدود 20 درصد پرسنل سازمان انتقال خون بازنشسته شدند در حالی که ظرف 8 سال حتی یک مجوز استخدام به ما نداده‌اند. بسیاری از پایگاه‌های ما در طول 5 سال گذشته به دلیل کمبود نیرو تعطیل شده. در شهر زاهدان 4 پایگاه انتقال خون فعال بود که امسال 2 پایگاه تعطیل شده. شاخص اهدای خون در شهر زابل، دوبرابر کشورهای اروپایی و معادل 60 در هزار نفر است اما به دلیل کمبود نیرو، امکان ایجاد پایگاه ثابت ممکن نیست. ما برای انتقال استانی ذخایر خون نیازمند خودروهای مجهز هستیم در حالی که تا پیش از اسقاط شدن 3 خودرو، اجازه خرید خودروی سردخانه‌دار جدید نداریم. مشکل مهم ما، مشکلات لجستیکی است آن هم در سازمانی که یک سازمان حیاتی است و باید جوابگوی توقعات حیاتی باشد.»

مدیرعامل سازمان انتقال خون، در پاسخ  درباره کیفیت تجهیزات مصرفی همچون کیسه خون برای حفظ سلامت خون‌های اهدایی می‌گوید: «ما سالانه ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد خون برای بیمارستان‌ها تامین می‌کنیم و ۲۵ درصد خون‌های اهدایی، برای بیماران تالاسمی مصرف می‌شود. خون تازه، از زمان اهدا تا 35 روز تاریخ مصرف دارد. رسم پزشکان درمانگر بیماران تالاسمی این است که حداکثر تا 7 روز پس از اهدای خون، این فرآورده را در اختیار بیماران تالاسمی قرار دهند و 95 درصد موارد هم همین بازه زمانی رعایت می‌شود. گاهی اوقات به دلیل کمبود ذخایر، ممکن است خون‌هایی که 14 یا حداکثر 20 روز قبل اهدا شده به این بیماران تزریق شود اما حتی یک دقیقه پس از تاریخ مصرف 35 روزه فرآورده خونی، این خون قابل استفاده نیست و در هر نقطه از کشور، گزارشی در این مورد داشته باشیم برخورد می‌کنیم. علاوه بر این، سازمان انتقال خون، بابت کیفیت کیسه خون استانداردهای سختگیرانه‌ای دارد که همین سختگیری‌ها، بارها مورد اعتراض تولید‌کنندگان داخلی قرار گرفته چون ما این کیسه‌ها را به دلیل استاندارد نبودن تولیدات داخلی، وارد می‌کنیم.» عشقی در پاسخی و در واکنش به شائبه‌هایی بابت شرایط نگهداری فرآورده‌های خونی در بیمارستان‌ها و مجهز نبودن مراکز درمانی به یخچال‌های استاندارد می‌گوید: «شرایط نگهداری خون صرفا مربوط به یخچال استاندارد نیست، بلکه ما در پایش مراکز درمانی، این مساله را رصد می‌کنیم که چند درصد بیمارستان‌ها، زنجیره صحیح انتقال خون شامل بانک خون، توزیع و مصرف فرآورده خونی را رعایت می‌کنند. امسال 96 درصد از بیمارستان‌های کشور تحت پوشش این پایش هستند که تا پایان سال، این پوشش، تکمیل خواهد شد. اگر یک بیمارستان، در هر نقطه از این زنجیره دچار ضعف باشد، در اعتباردهی بیمارستان توسط وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌گر و در نهایت، در درآمدزایی بیمارستان تاثیرگذار خواهد بود.  البته بیمارستان‌های در این زنجیره ایراداتی دارند و به همین دلیل، آیین‌نامه ملی بانک خون کشور را بازبینی کردیم و 4 ماه است که منتظر پاسخ معاون درمان به این آیین‌نامه هستم که تا امروز، جوابی دریافت نکرده‌ایم. وظیفه ما این است که افسر ناظر بر انتقال ما در بیمارستان، هر ایراد خفیف را به معاونان درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی به عنوان مجریان اقدام برای رفع ایراد گزارش بدهد که در صورت مرتفع نشدن این ایراد، توزیع خون برای این بیمارستان را به توزیع اورژانسی و فوریتی محدود می‌کنیم به این معنا که توزیع خون برای این بیمارستان، فقط به موارد نیاز برای مصدومان تصادفات محدود خواهد شد اما دیگر برای اعمال جراحی بیمارستان، خون توزیع نمی‌کنیم. مصداق مشخص هم، سال گذشته و مصادف با تاریخ 9/9/99 به عنوان تاریخ لوکس زایمان بود که از یک ماه پیش از این تاریخ، به ناظران‌مان اعلام کردیم هرگونه نیاز خون برای این تاریخ را رصد کنند و وقتی در این تاریخ با افزایش درخواست غیر متعارف خون برخی بیمارستان‌ها مواجه شدیم، کاملا مشخص بود که این افزایش درخواست بابت سزارین و جراحی‌های الکتیو بوده که ما هم به مراجع ذی‌ربط گزارش دادیم.»

مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران، در پاسخ بابت تغییر کاهشی یا افزایشی آمار 5 درصدی مراجعات «خودحذفی محرمانه» به پایگاه اهدای خون توسط افرادی که رفتارهای جنسی پرخطر یا تزریق مواد با سرنگ مشترک داشته و نگران آلودگی به ویروس اچ‌آی‌وی ایدز هستند، می‌گوید: «امروز، آمار مراجعان خودحذفی محرمانه در پایگاه‌های ما به کمتر از یک درصد رسیده که شاید ناشی از کاهش مراجعات این افراد باشد.

اما امروز، ادامه غربالگری خودحذفی محرمانه، در دنیا هم مورد سوال است که البته هنوز در ایران، در پایگاه‌های اهدای خون، انجام شده و البته حتی برای این موارد هم غربالگری انجام می‌شود اگرچه که خون این مراجعان، در چرخه اهدا قرار نمی‌گیرد. ایران، سختگیرانه‌ترین روش‌های غربالگری اهدای خون جهان را دارد و به همین سبب هم سالانه از جمع 2 میلیون و 500 هزار مراجعه اهدای خون، حداقل 500 هزار نفر به دلیل اینکه طبق پرسشنامه‌های غربالگری ما واجد شرایط اهدا نیستند، از چرخه اهدا حذف می‌شوند.»

عشقی همچنین در پاسخ  درباره ممنوعیت توزیع خون برخی استان‌ها و شهرهای ایران به سایر شهرها به دلیل شرایط جغرافیایی و آلودگی‌های این مناطق، ضمن تکذیب ممنوعیت توزیع خون اهدایی ساکنان مناطق نفتی کشور گفت: «طبق استانداردهایی که داریم، مسافران مناطق مالاریاخیز، تا 6 ماه اجازه اهدای خون ندارند و بنابراین، استان‌های جنوب شرقی از این بابت، دچار محدودیت هستند در حدی که اگر یک راننده کامیون ترانزیت، فقط به مدت یک روز در یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان توقف داشته باشد، این فرد تا 6 ماه اجازه اهدای خون ندارد.»