جدال لفظی تهران - واشنگتن بر سر تبادل زندانیان
کار مقامات ایران و آمریکا به جدل مستقیم کشید. شنبه‌شب، سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران در وین در توییتی هم درباره موضوع مذاکرات تکلیف را نهایی کرد و هم تنش در بحث تبادل زندانی را آشکار کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، اعتراض عراقچی به رویکرد طرف مقابل در این زمینه نیز البته پاسخ تندی از رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران دریافت کرد و بعد از آن هم سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه اعتراض مالی را با اعتراض جواب داد.
این جدل کلامی هم‌زمان با این شدت گرفته است که دولت جو بایدن مطمئن شده است، با دولت فعلی دیگر فرصتی برای تعامل دیپلماتیک نیست و البته با توجه به سوابق و مواضع پیشین و بلکه فعلی چهره‌های اصلی دولت آینده، چشم‌انداز روشنی برای چنین تعاملی با دولت سیدابراهیم رئیسی نیز احتمالا وجود ندارد.
با‌این‌حال اما در تمام سال‌های دولت روحانی، مذاکرات مربوط به تبادل زندانی حتی وقتی که در حاشیه و هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای انجام می‌شده‌اند نیز ماهیت جداگانه خود را داشته‌اند و همین است که اجازه می‌دهد در‌حالی‌که تنور مذاکرات هسته‌ای خاموش شده، آتش بحث تبادل زندانیان تازه شعله بکشد.
عراقچی: بین تبادل و برجام ارتباط برقرار نکنید
معاون ظریف در توییتی که شنبه‌شب فرستاد، البته انتقال گفت‌وگوهای وین به دولت آینده را قطعی کرد اما بحث دیگری را پی گرفت و خواستار اقدام طرف‌های دیگر در زمینه بحث تبادل زندانیان شد. عراقچی در توییتش نوشت: «ما در دوران انتقالی به سر می‌بریم و یک انتقال دموکراتیک قدرت در تهران در‌حال انجام است.
روشن است که گفت‌وگوهای وین باید منتظر دولت جدید در ایران بماند. این اقتضای هر دموکراسی است». او در ادامه تأکید کرد: «آمریکا و انگلیس باید این نکته را درک کرده و ایجاد ارتباط بین یک تبادل انسانی را - که آماده اجراست - با برجام متوقف کنند». وی تصریح کرد: «تبادل (زندانیان) را گروگان اهداف سیاسی قراردادن، باعث از‌دست‌دادن تبادل و هم توافق می‌شود». رئیس هیئت ایرانی در مذاکرات برجام افزود: «۱۰ فرد زندانی از همه طرف‌ها می‌توانند همین فردا آزاد شوند، اگر آمریکا و انگلیس به تعهدات خود در توافق به‌عمل‌آمده عمل کنند».
صحبت‌های عراقچی پس از بحث‌هایی مطرح می‌شود که در روزهای گذشته نیز توسط مقامات ایران و آمریکا به آن پرداخته شده بود. پیش‌تر ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته بود: «ما در‌حال انجام مذاکرات غیرمستقیم اما فعال با ایران برای تضمین آزادی شهروندان آمریکایی بازداشت‌شده در این کشور هستیم. این رایزنی‌ها به‌طور مجزا از مذاکرات هسته‌ای با ایران صورت می‌گیرد».
علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران نیز در همین رابطه توضیح داده بود: «ما قبلا و مکرر اعلام کرده‌ایم که جمهوری اسلامی ایران به خاطر نیات انسان‌دوستانه آماده تبادل همه زندانیان در ازای آزاد‌کردن همه زندانیان ایرانی در سراسر جهان است که با دستور و خواست آمریکا محبوس شده‌اند. ما حتی در دولت پیشین آمریکا نیز از این آمادگی طرف ایرانی خبر داده بودیم اما این دولت آمریکا بود که با اصرار بر گروگان‌گیری ایرانیان از نشستن پای میز مذاکره امتناع کرده بود.
آقای ظریف از مدت‌ها پیش طرح مبادله همه زندانیان ایرانی و آمریکایی با یکدیگر را مطرح کردند و دولت بایدن نیز از روزهای ابتدایی روی‌کارآمدن، این موضوع را مرکز توجه قرار داد. مذاکرات در این زمینه در جریان است و در صورت آزادی زندانیان ایرانی و تأمین منافع کشورمان و نیز به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات، متعاقبا اطلاع‌رسانی خواهد شد». رابرت مالی نیز در گفت‌وگویی تصریح کرده بود، تلاش‌ها برای بازگرداندن آن دسته از شهروندان آمریکایی که در ایران در بازداشت هستند، در جریان است و به موازات مذاکرات هسته‌ای دنبال می‌شود.
وی همچنین توضیح داد: «این رایزنی‌ها بخشی از مذاکرات بر سر برجام نیست و مجزا از آن دنبال می‌شود. من نمی‌توانم بگویم این دو هیچ ارتباطی به هم ندارند؛ چرا‌که به لحاظ هم‌زمانی و کسانی که به نیابت دو طرف حرف می‌زنند، به‌طور قطع بخشی است که روی دیگری سایه می‌اندازد. اما ما بحث دستگیرشدگان را مجزا دنبال می‌کنیم و اگر بزرگ‌ترین بخش نباشد، بخش بسیار بزرگی است که همه را به خانه بازگردانیم». مالی افزود: «وارد جزئیات اینکه در کجای مذاکرات هستیم، نمی‌شوم. همان‌طور‌که به خانواده‌ها گفته‌ام، سعی می‌کنم در حد ممکن صادق و صریح باشم. ما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم ولی هنوز به پایان نرسیده‌ایم».
مالی البته همان زمان اذعان کرده بود: «با توجه به آنچه در ایران روی می‌دهد و انتقال قدرت در این کشور می‌توانم بگویم همه‌چیز در حالت فعلی به حال سکون درآمده؛ از جمله مذاکرات هسته‌ای و دلیل اینکه من توانستم در این جلسه شرکت کنم، این بود که علی‌القاعده قرار بود راهی وین بشوم، ولی در‌حال‌حاضر مذاکرات دچار وقفه شده و در نتیجه اینجا هستم و خوشحالم که توانستم اینجا حاضر شوم. بدون ورود به جزئیات، می‌توانم بگویم در دوره‌های قبلی مذاکرات [مربوط به زندانیان] پیشرفت داشته‌ایم».
واکنش آمریکا: ایران به دنبال شانه خالی‌کردن از مسئولیت بن‌بست است
اما در واکنش به صحبت‌های عراقچی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا بیانیه‌ای منتشر کرد که رابرت مالی نیز آن را در توییتر خود بازنشر کرد. در این بیانیه وزارت خارجه آمریکا با انتقاد از اظهارات عراقچی درباره نقش واشنگتن در به‌تأخیرانداختن موضوع تبادل زندانیان، توپ را به زمین ایران انداخت و گفت آمریکا آماده بازگشت به وین برای ازسرگیری رایزنی‌های بازگشت دوجانبه به برجام است. این پیام البته مشخصا اشاره‌ای غیرمستقیم به این حقیقت بود که مذاکرات وین با تصمیم طرف ایرانی متوقف شده است. ند پرایس در این بیانیه مدعی شد: «این اظهارات تلاشی حیرت‌آور و خشمگین‌کننده برای رفع تقصیر و شانه خالی‌کردن از مسئولیت بن‌بست کنونی در بازگشت متقابل احتمالی به پایبندی به برجام است». وی ادامه داد: «ما کماکان آماده بازگشت به وین برای تکمیل مذاکرات درخصوص بازگشت دوجانبه به برجام در صورتی هستیم که ایران تصمیمات لازم خود را اتخاذ کند». این بیانیه در ادامه طرف ایرانی را به «تلاشی بی‌رحمانه» برای امیدوارکردن خانواده‌های زندانیان متهم کرد. پرایس با اشاره به حرف عراقچی درباره اینکه آمریکا این توافق را گروگان گرفته، ایران را به چنین کاری درباره این زندانیان متهم و تصریح کرد هنوز بر سر هیچ توافقی در این زمینه موافقت نشده است. بیانیه وزارت خارجه آمریکا همچنین مدعی شد، اگر ایران به اقدامات بشردوستانه علاقه دارد، می‌تواند بلافاصله زندانیان را آزاد کند. سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایالات متحده تأکید کرد آزادی این زندانیان اولویت ارشد آمریکاست و این دولت همچنان علاقه‌مند است در اسرع وقت این اتفاق بیفتد. پرایس سپس با اشاره به حضور آمریکا در گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایران درباره زندانیان در فرایند وین تأکید کرد توقفی که در شروع مجدد گفت‌وگوهای وین صورت گرفته، کمکی به تلاش‌ها در این زمینه نمی‌کند. وی افزود اگر در‌حال دیدار در وین بودیم، مؤثرتر می‌توانستیم در این زمینه پیشرفت کنیم اما در‌عین‌حال ما آماده این هم هستیم که در این فاصله گفت‌وگوها درباره زندانیان را ادامه دهیم».
واکنش متقابل خطیب‌زاده: همین امروز هم آماده‌ایم
اما وزارت خارجه ایران نیز مواضع طرف آمریکایی را بی‌پاسخ نگذاشت. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در توییتی در واکنش به بیانیه وزارت خارجه آمریکا نوشت: ««حیرت‌آور» این است که ایالات متحده این حقیقت ساده را انکار می‌کند که «یک توافق درخصوص بازداشت‌شدگان به دست آمده است». حتی اینکه چگونه اعلام عمومی شود». سخنگوی دستگاه دیپلماسی ادامه داد: «در وین - جدا از برجام - با ایالات متحده و انگلیس درخصوص تبادل بشردوستانه و آزادی ۱۰ زندانی از همه طرف‌ها توافق شد». خطیب‌زاده در‌نهایت تأکید کرد: «ایران آماده است تا همین «امروز» این توافق را اجرائی کند».
اشاره خطیب‌زاده آشکارا به خبری است که اوایل اردیبهشت‌ماه منتشر شد اما با فاصله کمی از سوی طرف‌های مذاکرات تکذیب شد. اوایل اردیبهشت، خبرگزاری المیادین خبری منتشر کرد که طبق آن، چند زندانی ایرانی، آمریکایی و بریتانیایی تبادل می‌شدند و هم‌زمان تکلیف یک بدهی بریتانیا به ایران و نیز بخشی از اموال ایران که با فشار آمریکا از دسترس ایران خارج مانده بود، مشخص می‌شد و مبالغ به ایران برمی‌گشت. اما ساعاتی پس از انتشار این خبر، طرف‌های آمریکایی و بریتانیایی این توافق را تکذیب کردند. شنیده‌ها در این زمینه حاکی از این بود که ماجرا نه کذب‌بودن خبر المیادین که بی‌موقع‌بودن درز و انتشار آن بوده که عملا در راه این توافق سنگ‌اندازی کرده است. به عبارتی، در حاشیه گفت‌وگوهای وین واقعا در این زمینه به توافقی رسیده بودند اما انتشار پیش از موعد آن در‌حالی‌که هنوز گفت‌وگوها ادامه داشت، باعث شد طرف‌های دیگر عقب بنشینند. این ماجرا همان زمانی رخ داد که پرس‌تی‌وی، رسانه انگلیسی‌زبان صداوسیمای ایران نیز به‌صراحت از سوی وزارت خارجه به رویکرد مخرب و ضربه‌زدن به مذاکرات از طریق انتشار اخبار نادرست متهم بود اما همان زمان، ماجرای لورفتن فایل صوتی معروف وزیر خارجه، بقیه بحث‌ها را به حاشیه راند.
تبادل از برجام جدا می‌ماند؟
اکنون صحبت‌های خطیب‌زاده نشان می‌دهد شنیده‌ها در این زمینه صحت داشته است اما اقدامات آن زمان، آن چالش را ایجاد کرد و حالا توقف گفت‌وگوها به انتظار رسیدن دولت سیدابراهیم رئیسی باعث شده است ماجرا همچنان معلق باشد. اما مسئله قابل‌توجه اینجاست که پرونده تبادل زندانی، اگرچه هر زمان که گفت‌وگوهای هسته‌ای در دولت روحانی انجام شده‌اند، در حاشیه آن جریان داشته‌اند، خود روندی جداگانه نیز داشته‌اند.
هم در زمان گفت‌وگوهای منجر به برجام، پیش و مستقل از مذاکرات هسته‌ای پرونده تبادل زندانی پیگیری شد و هم حتی در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ که تعامل به حداقل و تنش به حداکثر رسیده بود، تبادل زندانیان بین دو کشور اتفاق افتاد. اکنون باید دید آیا باز‌هم این پرونده راه خود را از برجام جدا می‌کند و مستقل به نتیجه می‌رسد، یا این‌بار سرنوشت این پرونده نیز به برجام گره خورده و مانند توافق هسته‌ای، برای تعیین تکلیف آن باید منتظر ساکنان بعدی پاستور شد.
