شروط موفقیت «گاوکوین»

پیش از ورود به بحث، ذکر دو مقدمه ضروری است. اول، گاوکوین و به طور کلی هر نوع کوینی در فضای بلاک چین ویژگی رمزنگاری‌(کریپتو) دارد در حالی که سی‌بی‌دی‌سی پولی است که دیجیتال باشد و تکنولوژی به کار رفته در آن متفاوت از بلاک‌چین است. بنابراین هردو مورد منشا دولتی دارند، اما گاوکوین نوعی کریپتوکارنسی است و سی‌بی‌دی‌سی پول دیجیتال محسوب می‌شود. بنابراین از این منظر که دولت چه نوع تکنولوژی را در اختیار داشته باشد، می‌تواند در مورد شکل پول جدید خود تصمیم بگیرد. دوم‌ اینکه گاوکوین چه ویژگی‌هایی داشته باشد فارغ از این است که دولت چه استراتژی در مواجهه با رمزارزهای خصوصی در پیش خواهد گرفت و تبیین این موضوع مجال دیگری می‌طلبد. هرچند اجمالا می‌توان گفت بدترین سیاست در مواجهه با رمزارزهای خصوصی غیرقانونی اعلام کردن آنهاست، چرا که این ارزها وارد چرخه اقتصادی کشور شده‌اند و مبارزه با آنها تنها به بزرگ شدن حجم اقتصاد زیرزمینی منجر خواهد شد.

برای اینکه خروجی کار دولت و بانک مرکزی در زمینه تولید پول نوظهور گاوکوین باشد و نه کوین گاوی توجه به نکات زیر ضروری است:

1- یکی از دلایل اقبال مردم به گاوکوین، ثبات آن است همچنان که ثبات در پول فیات نیز شرط لازم است. دولت همچنان که باید به فکر ثبات و عدم نوسان ارزش پول ملی باشد، باید گاوکوینی که منتشر می‌کند نیز نوسان محدودی داشته باشد. ناشرین رمزارزهای خصوصی در این زمینه استیبل کوین‌ها را پیشنهاد می‌دهند. یعنی کوین‌هایی که پشتوانه دارایی داشته باشند و این پشتوانه حقیقی آنها را در برابر نوسان محافظت کند. شاید تا اینجای کار نیز برای سیاستگذار مساله روشن باشد، اما چالش اصلی در انتخاب نوع استیبل کوین است و به نظر می‌رسد تمایل دولت‌ها به سمت فیات استیبل کوین خواهد بود. یعنی مثلا بانک مرکزی ما گاوکوینی را منتشر کند و به ازای هر واحد انتشار آن یک واحد ریال را به عنوان پشتوانه ذخیره کند. این اقدام نه تنها تاثیری در تقویت پول ملی نخواهد گذاشت بلکه با افزایش سرعت گردش پول در میان‌مدت به تشدید جریان نقدینگی منجر خواهد شد. بهترین نوع استیبل کوین برای رمزارز دولتی استیبل کوین با پشتوانه دارایی است. باز هم ممکن است بانک مرکزی طبق عادت متمایل به این باشد که بخشی از ذخایر طلای خود را پشتوانه گاوکوین کند که این استراتژی نیز با توجه به محدودیت ذخایر طلای کشور بهینه نیست. بهترین حالت در استیبل کوین با پشتوانه دارایی استفاده از املاک و مستغلات فراوان دولتی است که بعضا در طبقه دارایی‌های منجمد و با نقدشوندگی بسیار پایین قرار دارند. این اقدام یک تیر و دو نشان خواهد بود: از یکسو رمزارز دولتی با پشتوانه دارایی منتشر خواهد شد و اعتبار خواهد یافت و از دیگرسو بسیاری از دارایی‌های منجمد و بلااستفاده دولتی وارد چرخه اقتصادی می‌شوند.

2- گاوکوین می‌تواند به شکل نشان (token) یا حساب (account) باشد. باز هم بانک مرکزی احتمالا برحسب رویه مرسوم شکل نشان یا توکن را برای گاوکوین انتخاب خواهد کرد که به نظر می‌رسد این انتخاب بهینه نباشد. در این روش همان‌طور که اسکناس و مسکوک ضرب شده در بانک مرکزی بین خانوار و بنگاه در گردش قرار می‌گیرد، نشان منتشرشده بانک مرکزی نیز به همین طریق در گردش خواهد بود و صرفا تکنولوژی ثبت دفاتر حسابداری به DLT تغییر خواهد کرد. ایراد اول این روش آن است که به ندرت پول‌های در گردش به بانک مرکزی باز خواهد گشت. اما اگر صرفا حساب گاوکوینی برای افراد و موسسات باز شود، این ارز جدید به راحتی توسط بانک مرکزی در حساب‌ها پردازش می‌‌شود: بانک مرکزی در هر انتقال گاوکوین، حساب پرداخت‌کننده را بدهکار و حساب دریافت‌کننده را بستانکار می‌کند. این روش ساده‌تر و با سرعت بیشتری عملیات انتقال پول را انجام می‌دهد و ایمنی آن نیز با بهره‌گیری از ابزارهایی مانند رمزپویا تضمین شده است.

 عنصر هزینه برای گاوکوین بسیار حائز اهمیت است زیرا قرار است‌ حجم پول در گردش پول بسیار بالاتر از کوین‌های خصوصی باشد. در شبکه بلاک‌چین بیت‌کوین حدود هشت هزارم از ارزش کل معاملات شبکه سهم ماینرهاست که وظیفه تایید تراکنش‌ها را برعهده دارند. حال شبکه بلاک‌چین بانک مرکزی در بهترین حالت این هزینه را نصف خواهد کرد که در حجم گاوکوین به عنوان یک پول ملی این هزینه قابل قبول نخواهد بود. بنابراین هرچند روش انتشار گاوکوین به شکل توکن نسبت به ابزارهای پرداخت فعلی پول فیات ترجیح داده شود، اما قطعا کارآیی آن نسبت به گاوکوین مبتنی بر حساب کمتر است. طبق پژوهشی که در آمریکا در قالب یک مدل تعادل عمومی پویا‌(DSGE) انجام شده است اگر بانک مرکزی از گاوکوین استفاده کند حداقل ۳ درصد سطح تولید ناخالص داخلی حقیقی رشد خواهد داشت، اما این اتفاق زمانی محقق خواهد شد که هزینه انتشار و عرضه گاوکوین برای بانک مرکزی بیشتر از رشد انتظاری در بخش حقیقی نباشد و نقض غرض رخ ندهد.

3- یکی از مباحث جاری درخصوص پول، قیمی یا مثلی بودن آن است و بانک مرکزی همواره در معرض این پرسش است که ارزش پول منتشره معادل عددی است که روی پول نوشته شده است یا معادل قدرت خرید آن؟ این موضوع اختصاصی به فقه‌الاقتصاد ندارد و در اقتصاد نئوکلاسیک نیز مباحثی در مورد دلار جبران شده (compensated dollar) توسط فیشر و استاندارد جدولی (tabulr standard) توسط جونز و مارشال مطرح است.

بانک مرکزی برای گاوکوینی که می‌خواهد منتشر کند سه رویکرد پیش‌رو دارد: رویکرد مثلی که در آن صورت گاوکوین پول با بازده صفر خواهد بود و ارزش آن معادل ارزش اسمی‌اش است، رویکرد قیمی که در آن شکل گاوکوین شبیه به دارایی یا ارز خواهد بود که ارزش آن در بازار تعیین می‌شود و در نهایت رویکرد بینابین که در آن حالت بانک مرکزی، بازده ثابت‌(همانند اوراق قرضه) به صاحبان گاوکوین پرداخت خواهد کرد. حالت سوم در تناقض با ماهیت پول بودن گاوکوین است و مشکل ربای معاملی مطرح می‌شود. اما حالت اول و دوم قابل بحث و بررسی است که به نظر می‌رسد در شرایط تورمی اقتصاد ایران بهترین گزینه، قیمی انگاشتن گاوکوین و توجه بانک مرکزی به حفظ قدرت خرید آن است.در جمع‌بندی می‌توان گفت سه مرز مهم و حیاتی بین گاوکوین و کوین گاوی وجود دارد: پشتوانه داشتن یا نداشتن، مبتنی بر توکن بودن یا مبتنی بر حساب بودن و در نهایت مثلی یا قیمی بودن. انتخاب هر کدام از این ویژگی‌ها برای رمزارز دولتی توسط بانک مرکزی تبعات جدی خواهد داشت و ضروری است متناسب با شرایط اقتصادی کشور تحقیقات کاملی در این زمینه انجام شود. هرچند حساسیت‌های مذکور این واقعیت را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد که همین امروز هم برای اقدام عملیاتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در راستای انتشار رمزارز دیر شده است.