عربستان و امارات، دو متحد رقیب
عربستان سعودی و امارات متحده عربی به لحاظ تاریخی همواره روابط نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند اما طی چندین سال اخیر و همزمان با تلاش دو کشور برای ایجاد تحول در اقتصاد‌های‌شان و رفع وابستگی به منابع نفتی، امارات و عربستان وارد فضایی رقابتی بر سر مسائل نظیر توریسم و امنیت شده‌اند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، به نظر می‌رسد این رقابت که ریشه اقتصادی دارد موجب شده منافع منطقه‌ای دو کشور نیز در برخی حوزه‌ها از هم دور شود. در سوی دیگر ماجرا نیز ایالات متحده امریکا سعی دارد با استفاده از همین اهرم، مسائل مربوط به حقوق بشر را در عربستان مدیریت کرده و سعی کند، تفوقی بر رفتارهای منطقه این دو کشور داشته باشد.
از سوی دیگر با توجه به شباهت مدل اقتصاد بدون نفت دو کشور میان آنها رقابتی بر سر جذب هر چه بیشتر دلارهای توریستی و نیروهای کار با کیفیت و متخصص آغاز شده است. البته به لحاظ استراتژیک این دو کشور نقاط مشترکی با هم دارند. هر دو کشور در خصوص تحولات برنامه هسته‌ای ایران موضع مشترک دارند و نسبت به گسترش نفوذ منطقه‌ای ایران نگرانند. علاوه بر این هر دو کشور به شدت سعی دارند زمان را از دست نداده و قبل از آنکه بازار جهانی نفت به بازاری کم‌سود تبدیل شود، مسیر اقتصاد خود را عوض کنند. از نظر سیاست داخلی نیز دو کشور شرایطی تقریبا مشابه دارند.
به این معنا که در هر دو کشور شخصیت‌هایی نظیر محمدبن سلمان و محمدبن زاید قدرت را در دست دارند که هر دو بر لزوم اصلاحات منطقه‌ای تاکید داشته و در عین حال معتقدند، لزومی ندارد این اصلاحات آزادی‌های سیاسی را نیز شامل شود. این نقاط مشترک موجب شده نه تنها رهبران دو کشور رابطه نزدیکی داشته باشند بلکه سیاست خارجی‌شان نیز تقریبا مشابه یکدیگر باشد.
البته اولویت‌های منطقه‌ای دو کشور به طور کامل با یکدیگر تطابق ندارد. برای مثال عربستان و امارات در خصوص بحران یمن اختلاف نظر دارند. امارات نیروهای نظامی‌اش را از ائتلاف حمله به یمن خارج کرد و ریاض را در خصوص یمن تنها گذاشت. اماراتی‌ها در خصوص لیبی نیز نقش‌آفرینی به شدت فعال‌تری دارند و آشکارا از خلیفه حفتر حمایت می‌کنند در حالی که سعودی‌ها چندان موافق درگیری در لیبی نیستند. دو کشور حتی در خصوص قطر نیز اختلاف نظر دارند. در اوایل سال 2021 این عربستان سعودی بود که خیلی زودتر از امارات برای حل و فصل بحران قطع رابطه و محاصره قطر پیشقدم شد. علاوه بر همه اینها امارات طی سال‌های گذشته رفتاری در سیاست خارجی‌اش داشته که نشان می‌دهد چندان به نقش ریاض در رهبری منطقه اهمیت نمی‌دهد.
برای مثال این ابوظبی بود که در روند عادی‌سازی روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با اسراییل پیشقدم بود و تقریبا کنترل این روند را در دست گرفت. یکی از مهم‌ترین صحنه‌های رقابت عربستان و امارت، صنعت توریسم است. طی سالیان گذشته امارات متحده عربی موفق شده در دوبی، مرکزی جذاب را برای توریست‌ها مهیا کند. اما واقعیت این است که جاذبه‌های توریستی امارات متحده عربی از برج‌های بلند گرفته تا سواحل جذاب و صحراهای سحرآمیز دیگر مانند گذشته جذاب نیستند و نیاز به به روزرسانی دارند.
اگرچه امارات در زمینه توریسم سال‌ها از عربستان سعودی جلوتر است اما تجربه پیش‌روی امارات فرصتی را در مقابل عربستان قرار خواهد داد تا بتواند با استفاده از آن تجربه جذابیت‌های بیشتر و به روزتری در اختیار توریست‌ها قرار دهد. با توجه به اینکه عربستان سعودی از منابع مالی بسیار زیادی برخوردار است، پیشبرد طرح‌های جذاب توریستی برایش دشوار نخواهد بود.
عربستان در نظر دارد برج جده را طی سال‌های آینده افتتاح کند که گفته می‌شود حتی از برج خلیفه نیز بلندتر است و در واقع بلندترین سازه جهان است. از سوی دیگر احداث مراکز تفریحی در سواحل دریای سرخ، احداث مراکز خرید بزرگ در مراکز شهری و مراکز تفریحی، زمین‌های گلف و دیگر مراکز توریستی از برنامه‌های در حال اجرای عربستان است. علاوه بر این عربستان هنوز برخلاف امارات در سیاست‌های مالیاتی خود سختگیری نکرده است و این امر موجب تشویق بیشتر توریست‌ها خواهد شد. نکته دیگر این است که عربستان سعودی دارای یک برتری طبیعی است که امارات نمی‌تواند با آن رقابت کند و آن مناسک حج تمتع و حج عمره است.
در سال میلیون‌ها مسلمان از سراسر جهان به مکه و مدینه می‌روند و مناسک حج را به جا می‌آورند. علاوه بر این قرار گرفتن عربستان سعودی در مسیر تاریخی تجارت، برتری‌ای است که امارات از آن برخوردار نیست. در زمینه جذب سرمایه خارجی دلاری این امارات است که دست برتر را دارد. امارات به واسطه قوانین و مقررات تسهیل‌کننده همچنین فضای جذاب و دوستانه برای سرمایه‌گذاران مقصد مناسب‌تری محسوب می‌شود. به واسطه همین معیارها بوده که امارات در رتبه‌بندی مقاصد مناسب برای سرمایه‌گذاری که از سوی بانک جهانی اعلام شده در مقام شانزدهم قرار گرفته است.
در آن سو اما رتبه عربستان سعودی 62 است و در زمینه قوانین و مقررات هنوز مشکلات زیادی دارد. البته روند حرکت سعودی‌ها رو به بهبود است. جالب است بدانید که در سال 2018 رتبه عربستان سعودی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی 92 بود! اما حالا قوانین حقوقی و مقررات داخلی به سرعت در عربستان در حال تغییر است و عربستان تلاش می‌کند براساس چشم‌انداز 2030 تغییرات مورد نیاز را هر چه سریع‌تر اجرا کند.
برخی کارشناسان معتقدند اگر عربستان سعودی به همین شکل پیش برود به زودی فاصله‌اش تا امارات را جبران خواهد کرد البته باید در نظر داشت که امارات نیز بیکار نخواهد نشست. امارات هم طرح‌های اصلاحی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی را در دست اجرا دارد. علاوه بر این روابط اقتصادی میان امارات و اسراییل نیز در حال شکل‌گیری است که ابتدا قرار است در حوزه‌های حمل و نقل، انرژی، دفاعی و مالی برقرار شود. عربستان و امارات در زمینه نظامی هم رقابت نزدیک و تنگاتنگی با هم دارند اما با توجه به اینکه امارات در آینده نزدیک دسترسی بیشتری به تکنولوژی روز نظامی همچنین صنایع نظامی اسراییل خواهد داشت به نظر می‌رسد در این حوزه امارات دست برتر را داشته باشد.
اما کاملا بدیهی است اصلاحات اقتصادی که بیان شد موجب خواهد شد تا طرفین در زمینه دیپلماتیک نیز رقابت تنگاتنگی را با یکدیگر آغاز کنند. به نظر می‌رسد که در زمینه دیپلماتیک نقش ایالات متحده امریکا می‌تواند به تهدیدی برای برنامه‌های اقثصادی دو کشور تبدیل شود.
رویکرد دولت بایدن در اولویت قرار دادن حقوق بشر در خصوص کشورهای عربی به خصوص عربستان سعودی می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را در خصوص احتمال اعمال تحریم‌های حقوق بشری علیه این دو کشور نگران کند. در حال حاضر به نظر می‌رسد، عربستان سعودی وضعیت بغرنج‌تری در خصوص حقوق بشر دارد اما سابقه حقوق بشری امارات نیز با توجه به فعالیت‌های منطقه‌ای و مشارکتش در جنگ با یمن همچنین فعالیت‌هایش در لیبی توجه امریکا را به خود جلب کرده است.
از این منظر هر گونه رفتار خشونت‌آمیز منطقه‌ای توسط این دو کشور می‌تواند برایشان گران تمام شود. برای مثال تلاش‌های امارات متحده عربی برای اعمال فشار بر قطر و محاصره اقتصادی این کشور و پیگیری قرائت سیاسی خاصی از اسلام با برخورد امریکا مواجه شده و در این میان عربستان منفعتش را از آن خود کرده است. علاوه بر این به نظر می‌رسد، عربستان و امارات برای پیشبرد طرح‌های خود نیاز دارند در روابط‌شان با ایران به سمت ثبات حرکت کنند.
در حال حاضر یکی از نگرانی‌های سرمایه‌گذاران خارجی کیفیت روابط عربستان و امارات با ایران و ترس از بروز برخورد‌های شدید میان طرفین است. شاید یکی از دلایل تغییر رویکرد عربستان در قبال ایران طی یک سال گذشته، در کنار دیگر دلایل، همین فاکتور باشد. علاوه بر این عربستان و امارات سعی دارند روابط خود را با چین توسعه دهند اما چینی‌ها به سمت هر کشوری که عملکرد اقتصادی موفق‌تری داشته باشد، خواهند چرخید.
مخلص کلام اینکه اگرچه رشته‌هایی که روابط دو کشور را همچنان نزدیک نگه می‌دارند بر جای خود باقی خواهند ماند اما رقابت میان دو کشور بر سر جذب سرمایه خارجی، نیروی کار متخصص، توریست و معاملات تجاری، روابط میان آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در این فضای رقابتی، این دو کشور نه تنها سعی خواهند کرد فرصت‌های اقتصادی را از یکدیگر بربایند بلکه حتی ممکن است در فضای افکار عمومی و کمپین‌های اقتصادی، اقداماتی را علیه رقبای دیگر نظیر عمان و قطر صورت دهند.
