شرط نجات دریاچه ارومیه چیست؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، علاقه ‌زیادی برای احیای دریاچه‌های نمکی در دنیا وجود دارد و در ایران نیز مدیران به‌دنبال احیای دریاچه ارومیه با هدف رساندن تراز آب دریاچه به 1274.1متر از سطح آب‌های آزاد با میزان شوری 263گرم در لیتر هستند. به اعتقاد مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه، میزان شوری آب دریاچه به تراکم آرتمیا و درنتیجه حفاظت از فلامینگو‌ها کمک می‌کند. دریاچه ارومیه یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان است که طی 2دهه گذشته 95درصد از حجم آب خود را از دست داده و سطح تراز آب در آن بیش از 7متر کاهش یافته است.

خواهرخوانده‌ آمریکایی

دریاچه ارومیه مشابهت‌هایی از لحاظ ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و مسائل مدیریت منابع آب با «دریاچه بزرگ نمک» در ایالت یوتای آمریکا دارد و به همین دلیل نیز این دو دریاچه خواهرخوانده شدند. محققان دانشگاه‌های تربیت مدرس ایران و یوتای آمریکا اما تحقیقات خود درباره دریاچه ارومیه را منتشر کرده‌اند و سمیه سیما، دیوید روزنبرگ، وین ورسباخ، سارا نول و کارین کتنرینگ محققان این پژوهش هستند. نتایج این پژوهش براساس آنچه محققان اعلام کرده‌اند می‌تواند در بازنگری اهداف برنامه احیای دریاچه ارومیه مورد استفاده قرار گیرد.

براساس گزارشی که تیم محققان ایرانی و آمریکایی از  مطالعه وضعیت دریاچه ارومیه منتشر کرده‌اند، طیف وسیعی از اهداف که انعطاف‌پذیری بیشتری برای مدیریت دریاچه فراهم می‌کند در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است. این اهداف شامل برنامه کاهش شوری دریاچه ارومیه با هدف حفظ جمعیت آرتمیا و فلامینگو، جداسازی جزایر از یکدیگر و بدنه اصلی، کاهش گردوغبار دریاچه، حفظ یون‌های باارزش اقتصادی و بهبود دسترسی تفریحی به سواحل است. محققان در تنظیم گزارش خود از وضعیت دریاچه ارومیه از اطلاعات 40ساله میدانی، ماهواره‌ای و مدل‌سازی دریاچه ارومیه و همچنین تحقیقات موجود در مورد هر کدام از این اهداف استفاده کرده‌اند.

کاستی‌های یک طرح

هم‌اکنون آنچه ستاد احیای دریاچه ارومیه به‌عنوان تراز اکولوژیک آب این دریاچه اعلام کرده است  ۱۲۷۴.1است که باید در سال 1406بدان دست یافت. اما براساس یافته‌های دانشمندان ایرانی و آمریکایی، دستیابی به «تراز اکولوژیکی» ۱۲۷۴.1متر که یکی از اهداف اصلی پروژه احیای دریاچه ارومیه است، ممکن است منجر به احیای جمعیت قابل توجه آرتمیا و فلامینگو نشود.

همه اهداف تعریف شده در پروژه احیای دریاچه ارومیه با دسترسی به یک تراز آب واحد، محقق نمی‌شود و پژوهشگران ایرانی و آمریکایی مناسب بودن استفاده از یک هدف تراز واحد را به‌عنوان شاخص موفقیت در احیای دریاچه ارومیه زیر سؤال می‌برند.

بازده و قیمت محصولات کشاورزی و تورم اقتصادی، بر مصالحه و تضاد بین شرایط دریاچه و درآمد کشاورزی در حوضه آبریز نیز تأثیر قابل توجهی دارد که محققان ایرانی و آمریکایی در گزارش خود اعلام کرده‌اند، لازم است تصمیم‌گیران طیف وسیعی از خدمات زیست‌بومی (اکوسیستمی) را برای احیای دریاچه ارومیه درنظر گرفته و میزان تغییرات سطح این خدمات را با تغییرات تراز دریاچه به‌صورت مداوم پایش کنند تا براساس خدمات اکوسیستمی قابل دستیابی، راهبردهای مدیریتی در احیای دریاچه ارومیه تغییر کند.

بهبود وضعیت

به اعتقاد پژوهشگران این تحقیق، افزایش تراز دریاچه تا 1273متر (بالاتر از تراز متوسط آب‌های آزاد)، به‌عنوان هدف تعریف شده در فاز دوم برنامه احیای دریاچه ارومیه تا سال 2021می‌تواند منجر به دستیابی به برخی از اهداف کمی، همچون کاهش گردوغبار، حفاظت از گونه‌های حفاظت شده در جزایر (قوچ ارمنی و گوزن زرد) و بهبود شرایط تفرجگاه‌های ساحلی دریاچه ارومیه شود.

همچنین تعیین کمی محدوده ترازهای دریاچه که می‌توانند خدمات اکوسیستمی دریاچه را بهبود یا تقلیل دهند، به مدیران این امکان را خواهد داد تا به موازات تلاش برای افزایش تراز دریاچه ارومیه با هدف کاهش شوری آب و احیای جمعیت آرتمیا و فلامینگو، سایر خدمات اکوسیستمی را نیز مدنظر قرار دهند.

محققان ایرانی و آمریکایی اعلام کرده‌اند، مدیران می‌توانند به موازات افزایش آگاهی نسبت به شوری، ترسیب، انحلال نمک، حجم ورودی آب به مخازن حوضه آبریز، برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز، رواناب‌های کشاورزی و جریان‌های بازگشتی، سیلاب‌ها، تبخیر، تعرق، زنجیره غذایی دریاچه و سایر فرایندها به مرور زمان سیاست‌های مربوط به تخصیص آب، توسعه کشاورزی و استراتژی‌های احیا را به‌روزرسانی کرده و تطبیق دهند.