یارگیری ترکیه در خاورمیانه
سقوط دولت «محمد مرسی» در مصر به دست نظامیان این کشور، تنش‌ها میان ترکیه و مصر را کلید زد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، ترکیه از حامیان مرسی، رئیس‌جمهوری متعلق به گروه اخوان‌المسلمین مصر بود و پس از برکناری مرسی و سرکوب رهبران اخوان‌المسلمین از سوی حکومت ژنرال عبدالفتاح السیسی، رابطه آنکارا و قاهره قطع شد و از آن زمان تاکنون این دو کشور در مناسبات و تحولات مختلف رودرروی هم قرار می‌گرفتند.
ترکیه پس از برکناری مرسی، ریاست‌جمهوری عبدالفتاح السیسی را به رسمیت نشناخت و برکناری مرسی را «کودتای نظامی» توصیف کرد، درحالی‌که مقام‌های مصری تحولات مربوط به برکناری مرسی را انقلاب می‌دانند. مصر با محکوم‌کردن این موضع آنکارا مقام‌های دولت ترکیه را به حمایت از گروه اخوان‌المسلمین متهم کرد. مصر و برخی کشورهای عربی از جمله عربستان و امارات به‌طور رسمی، اخوان‌المسلمین را «سازمان تروریستی» معرفی کردند؛ اما چندی است که دو طرف سینگال‌هایی برای پایان دوران تنش تقریبا هشت‌ساله فرستاده‌اند. خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید و روی‌کار‌آمدن جو بایدن دموکرات که وعده نقش‌آفرینی پررنگ‌تر ایالات متحده در خاورمیانه را مطرح کرده، باعث شده صف‌آرایی و جبهه‌بندی تازه‌ای در منطقه شکل بگیرد. موضع انتقادی بایدن در قبال جنگ یمن و انتشار گزارش جامعه اطلاعاتی آمریکا درباره دست‌داشتن محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، در قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت سعودی، روند عادی‌سازی رابطه اسرائیل با دولت‌های عربی که بایدن هم از آن حمایت کرده، بحث تشکیل ناتوی عربی با مشارکت اسرائیل و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، از جمله تحولاتی است که چهره منطقه را تغییر داده و باعث شده ترکیه و مصر نیز مانند دیگر کشورهای منطقه در رویکرد سال‌های اخیر خود تجدیدنظر کنند. اولین نشانه تغییر وضعیت در رابطه پرتنش مصر و ترکیه را سفیر ترکیه در دوحه پایتخت قطر ارسال کرد و از تمایل کشورش برای بهبود رابطه دیپلماتیک و اقتصادی با مصر خبر داد.
سفیر ترکیه در قطر همچنین ابراز خوش‌بینی کرد که روابط ترکیه و عربستان که پس از قتل جمال خاشقجی به سردی گراییده بود، دوباره بهبود یابد. سفیر ترکیه در دوحه «امنیت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را بخشی جدانشدنی از امنیت کلی منطقه و همسایگانش در خاورمیانه» دانسته و گفته است که آنکارا برای تقویت ثبات و امنیت منطقه حاضر است هر اقدامی انجام دهد.
یارگیری در مدیترانه
بهتازگی هم «مولود چاوش‌اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه، در جریان یک نشست مطبوعاتی در آنکارا گفت: «ما حاضریم در روابطمان با مصر تجدیدنظر و درباره مرزهای دریایی دو کشور در دریای مدیترانه مذاکره و توافق‌نامه امضا کنیم».
تنش‌ها میان قاهره و آنکارا تنها به مسئله اخوان‌المسلمین محدود نمی‌شود و بحران لیبی کار را به جایی رساند که دو طرف تا آستانه رویارویی نظامی پیش رفتند. حوزه تجارت منطقه‌ای و انرژی و نیز رقابت بر سر حضور در آفریقا، کودتای نظامی علیه اردوغان، بحران قطر، بحران سوریه و درگیری‌های لیبی و یمن نیز از جمله پرونده‌های مفتوح در روابط عربستان، مصر، امارات و بحرین از یک‌سو و ترکیه در جبهه مقابل این کشورهاست. بااین‌حال به نظر می‌رسد ترکیه از یک‌سو و مصر و عربستان از سوی دیگر قصد دارند به این تنش‌ها پایان دهند. اظهارات چاوش‌اوغلو هم در میانه تنش بر سر اکتشاف منابع غنی نفت در شرق دریای مدیترانه مطرح شده است. ترکیه در ماه‌های اخیر اقدامات یک‌جانبه خود برای حفاری و کشف میادین نفتی و گازی در شرق مدیترانه را افزایش داده و این فعالیت‌ها باعث خشم کشورهای همسایه و اتحادیه اروپا شده است.
اکنون با گذشت تقریبا هشت سال از تیرگی روابط ترکیه و مصر، وزیر خارجه ترکیه در روزهای اخیر از برقراری نخستین تماس‌های بین دو کشور سخن گفته است. چاووش‌اوغلو گفت تماس‌هایی در هر دو سطح امنیتی و سیاسی با مصر صورت گرفته است. هم سازمان‌های اطلاعاتی دو کشور با یکدیگر مذاکراتی داشته‌اند و هم در سطح وزارت خارجه گفت‌وگوها و نشست‌هایی برگزار شده است. ایستادگی اتحادیه اروپا در بحران قبرس و همچنین در تنش ترکیه و یونان در مدیترانه، در برابر آنکارا باعث شده ترکیه با تجدیدنظر در سیاست خارجی خود به‌دنبال یارگیری باشد.
از طرف دیگر، قبرس، یونان، مصر، اسرائیل، اردن، ایتالیا و تشکیلات فلسطینی در سال 2019 نهادی به نام «مجمع گاز مدیترانه شرقی» را بدون حضور ترکیه تأسیس کردند تا با همکاری و سرمایه‌گذاری چندجانبه برنامه‌های خود را در این منطقه پیش ببرند. عملیات اکتشاف نفتی ترکیه در مناطق دریایی مورد مناقشه با یونان و قبرس، ماه‌هاست روابط این کشور با همسایگان مدیترانه‌ای‌اش را تحت تأثیر قرار داده است.
مقام‌های یونان و ترکیه برای «تماس در زمینه اکتشاف» در پیوند با اختلافات بین آنکارا و آتن در ماه ژانویه در استانبول با یکدیگر دیدار کردند و البته در مرحله نخست به توافقی دست نیافته‌اند و قرار شد این مذاکرات در آتن پی گرفته شود اما هنوز تاریخی برای آن مشخص نشده است. براساس گزارش رسانه‌های ترکیه، حاکمیت ترکیه بر شرق مدیترانه از جمله موضوعاتی است که ترکیه بر سر آن با مصر مذاکره کرده است. مذاکره‌ای که تنها محدود به همکاری‌های اقتصادی و اکتشافی در آب‌های مدیترانه نمی‌شود.
عربستان در نوبت
عربستان هم در ماه‌های اخیر دریافته که نمی‌تواند امید چندانی به کمک‌های چشم‌و‌گوش بسته واشنگتن در زمان ریاست‌جمهوری بایدن داشته باشد و می‌خواهد تنش‌های منطقه‌ای خود را برطرف کند. ریاض بهتازگی به عادی‌سازی روابط با قطر پرداخت و انتظار می‌رود رابطه ریاض و آنکارا هم در هفته‌ها و ماه‌های پیش‌رو بهبود یابد.
باید در نظر داشت که اختلاف نظر بین ترکیه با عربستان جدی‌تر از تنش‌های آنکارا و قاهره است. تلاش دولت اردوغان برای فاش‌شدن ماجرای قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول منجر به تیره‌ترشدن مناسبات دو کشور شده بود؛ اما سفر سال گذشته اردوغان به پاکستان حکایت از تغییرات گام‌به‌گام سیاست ترکیه در قبال عربستان و متحدان منطقه‌ای آن کشور داشت. چاووش‌اوغلو هم گفته است که هرگاه از سوی دولت عربستان گام‌هایی در راستای بهبود مناسبات با ترکیه برداشته شود، این کشور نیز آماده است با گام‌های خود از رفع تنش در مناسبات دو کشور اقدام کند.
تحولات و موضع‌گیری‌های روزهای اخیر هم حاکی از آن است که گشایش‌هایی در رابطه عربستان و ترکیه ایجاد شده است. سخنگوی وزارت خارجه ترکیه بهتازگی از حملات حوثی‌ها به تأسیسات نفتی عربستان ابراز نگرانی کرده و خواستار پایان فوری حملات حوثی‌ها به خاک عربستان شده بود. همین موضع‌گیری حتی باعث تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره ورود احتمالی ترکیه به جنگ یمن شده است؛ جنگی که ایالات متحده اعلام کرده دیگر حاضر نیست از آن حمایت نظامی کند.
