قره‌باغ به آذربایجان برگشت؟
دوشنبه شب توافقی با رهبران روسیه و جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای پایان جنگ در منطقه قره‌باغ امضا شد.
نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، از امضای توافق جدید با رهبران روسیه و جمهوری آذربایجان برای پایان جنگ در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ خبر داد. «اندرو. ای. کرامر»، در گزارش ۹ نوامبر برای نیویورک تایمز نوشت، ارمنستان با واگذاری سرزمین و تسلیم شدن در برابر خواسته‌های دیگر و شکست در میدان نبرد عملا عرصه را به رقیب واگذار کرد. این توافق که با حضور روسای جمهور روسیه و آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان امضا شد از ارتش ارمنستان می‌خواهد تا از منطقه ناگورنو- قره‌باغ عقب‌نشینی کرده و در عوض نیروهای حافظ صلح روسیه جانشین آن شوند. بر اساس این توافق، طرفین متخاصم نبرد را متوقف ساخته و آماده پذیرایی نیروهای صلحبان روسی می‌شوند. تا کنون سه بار میان طرفین متخاصم با میانجیگری روسیه، فرانسه و آمریکا آتش بس برقرار شده بود. اما توافق روز دوشنبه موجب بازترسیم دائمی‌تر نقشه امنیتی منطقه جنوب قفقاز خواهد شد؛ منطقه‌ای بی ثبات که میان ترکیه، روسیه و ایران واقع شده است. این توافق موجب شد ترکیه نقش قاطع‌تری در تحولات منطقه بیابد زیرا در حمایت از آذربایجان درآمده بود. به نوشته کرامر، این توافق در حقیقت به کنترل نظامی ربع قرنی ارمنستان بر این منطقه خاتمه می‌دهد. اکنون روسیه مدافع مرزها خواهد بود. اندکی پس از اعلام این توافق، جمعیت معترض در ایروان دست به تظاهرات زده و به پارلمان این کشور حمله بردند. برای آذربایجان این توافق چشم‌اندازی را می‌گشاید که بر اساس آن چند صد هزار نفر از جمعیت آذری که پس از جنگ ۱۹۹۴ آواره شده بودند به سرزمین مادری خود در قره‌باغ بازگردند. پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت که این توافق دو کشور را ملزم می‌دارد که در مواضع اشغالی خود متوقف بمانند. آذربایجان با تسخیر «شوشا» که ارمنی‌ها به آن «شوشی» می‌گویند عملا دست برتر یافت. این شهر دومین شهر بزرگ در این منطقه است و مشرف بر پایتخت جدایی طلب استپاناکرت است که درست در ۶ مایلی آن قرار دارد. در هر حال، پس از یورش معترضان به پارلمان ارمنستان، معترضان فریاد می‌زدند: «نیکول کجاست؟ خائن کو؟». اگرچه پوتین این توافق را به نفع ارمنستان و آذربایجان اعلام کرده است اما تظاهرات مردم ارمنستان نشان می‌دهد که آنها عملا در میدان جنگ شکست خورده‌اند و آذربایجان اکنون در موضع قدرت ایستاده است. روز دوشنبه البته اتفاق دیگری رخ داد که می‌رفت تحولات مربوط به سقوط هواپیمای روسی از سوی ترکیه را به اذهان متبادر سازد. روز دوشنبه وزارت خارجه آذربایجان رسما از ساقط کردن اشتباهی یک هلیکوپتر نظامی روس که دو خدمه آن کشته شدند عذرخواهی کرد؛ رویدادی که می‌توانست حضور گسترده‌تر نظامی روسیه را به‌دنبال داشته باشد. دهه هاست ارمنستان برای حمایت از قره‌باغ از پشتیبانی دیاسپوراهای بزرگ خود در کالیفرنیای جنوبی، فرانسه و روسیه برخوردار بوده است. آذربایجان از حمایت ترکیه برخوردار بوده و ارمنی‌ها همواره ترکیه را مقصر نسل کشی ارامنه در جنگ جهانی اول می دانند.
به نوشته نیویورک تایمز، توافق امضا شده در روز دوشنبه آذربایجان را به آنچه سال‌ها به‌دنبالش بود رساند: دستیابی به مناطقی که آذربایجان آن را اشغالی می‌خواند و بازگشت مهاجران آواره داخلی به قره‌باغ. رویترز متن این توافق‌نامه را به شرح زیر اعلام کرده است:
۱- تمامی عملیات‌های نظامی متوقف می‌شود، ۲- سرزمین‌های تصرف شده در مناطق آغدم و گزاخ تا ۲۰ نوامبر سال ۲۰۲۰ به آذربایجان بازگردانده می‌شوند، ۳- نیروهای حافظ صلح روسی در امتداد خط تماس در قره‌باغ و در امتداد دالان لاچین مستقر می‌شوند، ۴- مدت اقامت نیروهای حافظ صلح روسی در خاک ۵ سال است، ۵- یک مرکز صلح برای نظارت بر آتش بس ایجاد خواهد شد.
۶- روسیه اتصال قره‌باغ با ارمنستان را تضمین می‌کند و همزمان کلبجر را تا ۱۵ نوامبر و لاچین را تا اول دسامبر بازمی‌گرداند، ۷- آوارگان و پناهندگان به قره‌باغ و مناطق مجاور بازگردانده خواهند شد، ۸- تبادل اسرای جنگی و اجساد انجام خواهد شد، ۹- یک مسیر جدید از نخجوان به آذربایجان تحت کنترل روسیه افتتاح می‌شود.
«آرن ملیکیان»، «آرزو غیبولا» و همکارانشان در سی.ان.ان هم در گزارش ۱۰ نوامبر نوشتند، نخست‌وزیر ارمنستان توافق مذکور را «توافقی بسیار دردناک» با روسیه و آذربایجان برای پایان دادن به مناقشه چند دهه‌ای قره‌باغ توصیف کرد. پاشینیان اگرچه گفت جنگ بر سر شوشا تمام نشده اما تصمیم به امضای این توافق «با این اعتقاد بود که وضعیت موجود بهترین نتیجه ممکن است». به نوشته گزارشگران سی.ان.ان، الهام علی اف هم اعلام کرد: «این توافق را با غرور امضا می‌کند». رئیس‌جمهور روسیه گفت که به‌دنبال این آتش بس تبادل اسرا و اجساد هم صورت خواهد گرفت. گزارشگران سی.ان.ان، نوشتند شوشا که به تسخیر آذربایجان درآمد به مثابه «بیت‌المقدس ناگورنو- قره‌باغ» تلقی می‌شود؛ زیرا اهمیت مذهبی زیادی دارد.
