گرانی، قاچاق سیگار را کاهش داد
قیمت دخانیات جهشی باورنکردنی را تجربه کرده و با افزایش حداقل دو برابری روبه‌رو شده است. رشد قیمت هرچند سبد خرید یا ذائقه مشتری‌ها را تغییر داده اما مشاهدات میدانی نشان می‌دهد میزان تقاضا پایین نیامده است.
مصرف سالانه ۷۰ میلیارد نخ سیگار
تولید سیگار در سه ماه نخست سال به دلیل مشکلات ارزی و واردات مواد اولیه تا ۲۱ درصد کاهش یافت. مدیرکل دفتر پیشگیری از قاچاق کالا و ارز این موضوع را بستری برای افزایش قاچاق سیگار ارزیابی کرد، به گفته امیر محمد پرهام‌فر «اگر در ماه‌های آینده هم کاهش تولید ادامه داشته باشد متاسفانه افزایش قاچاق را به دنبال خواهد داشت.» به همین دلیل قرار است در ادامه سال کارخانه‌های سیگارسازی با جهش ۲۰۰درصدی تولید و فروش، جایگاه از دست رفته خود در بازار را بازگردانند. آزاده نظری، عضو کارگروه آموزش کنترل دخانیات گفته که کارخانه‌ها در سال گذشته بیشترین میزان تولید را داشته‌اند به گونه‌ای که میزان تولید سیگار در سال ۱۳۹۶ از ۴۹ میلیارد نخ به ۵۵ میلیارد نخ در سال ۱۳۹۸ رسید. میزان مصرف سیگار در کشور سالانه بین ۶۵ تا ۷۰ میلیارد نخ است و مازاد نیاز بازار از طریق قاچاقچیان تامین می‌شود. به گفته رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور «از اول شهریور ماه تولید و واردات سیگار بدون کد رهگیری ممنوع است و تولیدکنندگان عمده و خرد سیگار باید نسبت به استعلام اصالت سیگار مطمئن شوند.»
باز شدن مسیر رانت
اما سیگارفروشان مولوی بر این عقیده نیستند، یکی از فعالان این بازار «گرانی سیگار» را دلیل کاهش قاچاق آن دانست: «قاچاق سیگار نسبت به دوسال پیش خیلی کمتر شده و دلیل آن هم گرانی است. با این ارزش ریال در مقابل دلار دیگر کسی نمی‌تواند سیگار خوب خارجی بخرد و کلی از مشتری‌هایش از دست رفته است، قبلا مردم می‌توانستند سیگارهایی مثل «مارلبرو» و «فیلیپ‌موریس» بخرند اما الان فقط اشخاص خاصی توانایی خرید این مارک‌ها را دارند. با این حال اغلب مشتریان به سیگار داخلی روی آورده‌اند و حتی بعضی از برندهای خارجی مثل «وینستون» که داخل تولید می‌شود هم مشتری کمی دارد.» امیری که سیگارفروشی قدیمی در بازار است درباره طرح دولت مبنی بر صدور کد رهگیری برای سیگارهای توزیع شده در بازار گفت: فکر می‌کنم با این اقدام بازار بدتر می‌شود چون نه به نفع کاسب است و نه به نفع مردم، فقط به نفع دولت است. آن موقع من که سهمیه ندارم و آزاد کار می‌کنم باید به کسی که سهمیه دارد وصل بشوم. در همین شرایط خیلی از همکارها که دکه دارند قصد جمع کردن دکه را دارند و فکر می‌کنی بعد از جمع کردن کجا می‌روند؟ می‌روند سمت فروش سیگار قاچاق.» این سیگارفروش با تعجب گفت: «این طرح رهگیری سیگار را کجای دنیا انجام می‌دهند که اینجا انجام بدهند و جواب بدهد؟ سیگار یک وسیله مصرفی عادی است که اگر قیمت آن را آزاد کنند بازار خیلی بهتر می‌شود تا اینکه کد رهگیری بدهند، اصلا نه تنها سیگار بلکه قیمت هر جنسی را که آزاد کنند پایین می‌آید.» امیری به «سود میلیاردی» بازار سیگار که «در جیب دولت می‌رود» اشاره کرد و گفت: متاسفانه، همین الان در بازار خیلی‌ها با رانتی که دارند بهتر از من کاسبی می‌کنند چه برسد وقتی که کد بزنند و دکه‌دارها مجبور باشند به آنها وصل بشوند.»
قدرت پایین خرید، دلیل اصلی ریزش فروش
سیگارفروش دیگری حرف او را تایید کرد. او پیرمردی با ریش بلند سفید است که بیشتر از 20 سال سابقه فعالیت در بازار دخانیات را دارد. تیموری درخصوص طرح کد رهگیری سیگار گفت: تا اتفاق نیفتد نمی‌توان گفت درست است یا نه، مشکل اصلی بازار مدیریت است و گرنه طرح‌ها عملا باید کاسبی را بهتر کنند نه بدتر.
به گفته او میزان قاچاق در دو سال اخیر «40درصد کمتر شده، باید از لب مرز کنترل را دقیق‌تر انجام بدهند و گرنه اینجا بازار است و هرچیزی داخلش پیدا می‌کنی. الان هم مردم پول ندارند سیگار خارجی بخرند افتادند دنبال سیگار داخلی؛ بهمن و مشتقات.» تیموری دلیل اصلی کاهش فروش را نه کرونا بلکه قدرت خرید مردم دانست: «آدم سیگاری در هر صورت سیگار می‌کشد فقط اگر پول داشته باشد سیگار بهتر و اگر هم پول نداشته باشد سیگار بدتر.» او درباره وضعیت قاچاق سیگار گفت: مثلا فروش مالبرو پایین آمده اما بعضی از سیگارهایی که قیمت پایین‌تری دارند همچنان قاچاق می‌شوند.
آرامون سیگارفروش دیگری درباره طرح کد رهگیری دولت گفت: «فکر نمی‌کنم روی بازار تاثیر مثبتی بگذارد، شاید اصلا هیچ تاثیری هم نگذارد ولی من فکر می‌کنم قاچاق سیگار را بیشتر می‌کند و دلیلش هم کنترل بازار توسط دولت است.»
عامل ریزش فروش جیب مردم است
به‌طور میانگین، پنج دخانی‌فروش مولوی، همگی بین 30 تا40 درصد کاهش فروش داشته‌اند. مرکز آمار ایران نرخ تورم نقطه‌ای در تیرماه را 9/ 26درصد اعلام کرد که در این میان، نرخ تورم «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» که دخانیات در این گروه قرار می‌گیرند با 4/ 3 درصد افزایش نسبت به ماه قبل به 8/ 29 درصد رسیده است. همینطور سه نفر از کاسبان این بازار معتقدند که کد رهگیری بر سیگار باعث ایجاد رانت می‌شود و تاثیری بر قاچاق ندارد، بلکه شکاف قیمتی سیگارهای خارجی با سیگارهای داخلی است که باعث شده قاچاق این سیگارها دیگر سود آن‌چنانی نداشته باشد «مگر برای قاچاقچیان کله‌گنده.» همینطور میزان فروش انواع تنباکو 60 درصد پایین آمده و دلیل آن تعطیلی قهوه‌خانه‌ها است و «فقط مشتری‌هایی که مصرف خانگی دارند خرید می‌کنند.»
