به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، کالای اساسی نیست اما مصرف‌کننده فراوانی دارد؛ کسانی که هر روز برایش هزینه می‌کنند و زیان جسمی و مالی آن را به جان می‌خرند تا چرخ صنعت به‌شدت وابسته به وارداتش از حرکت نایستد. تولید سیگار حتی در دوره جنگ هم متوقف نشد. در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی صورت‌گرفت تا بر اساس آنچه در برنامه پنجم توسعه کشور هدفگذاری شده بود، رقم تولید سیگار در داخل کشور به میزان مصرف نزدیک و از حجم واردات کاسته شود و این هدف تا نزدیک به 80درصد محقق شد. طی سال‌های اخیر فعالیت 15واحد تولیدی سیگار با ایجاد 200هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم، سالانه 300میلیون یورو بازدهی به‌دنبال داشته و صنعت تولید سیگار در سال 98با تولید 55میلیارد نخ سیگار به بالاترین رکورد خود دست‌یافته‌است. اما در ماه‌های گذشته صنعت تولید سیگار تحت‌تأثیر عوامل مختلف از روزهای خوب خود فاصله گرفته و کاهش تولید در کنار ممنوعیت واردات شرایط نامناسبی را برای بازار این محصول رقم زده است.
سالانه چیزی بین 75تا 85میلیارد نخ سیگار در کشور دود می‌شود که بخش عمده‌ای از این میزان، تولید داخلی است. واحدهای تولیدی داخل کشور سال گذشته با تولید 55میلیارد نخ سیگار، نزدیک‌ترین عدد به میزان مصرف را ثبت کردند اما از ابتدای امسال رقم تولید افت بسیار زیادی را تجربه کرده است. مشکل از آنجا شروع شد که بانک مرکزی به‌دلیل کمبود منابع ارزی، این صنعت را نیز مثل دیگر صنایع معطل تامین و تخصیص ارز گذاشت.
مرکز مدیریت و نظارت بر دخانیات مصرف سیگار در داخل کشور را سالانه 75تا 85میلیارد نخ برآورد کرده است. مطابق آمارهای همین مرکز سال گذشته 55میلیارد نخ سیگار در داخل تولید شده و چیزی در حدود 20تا30میلیارد نخ نیز سیگاری است که به‌صورت قاچاق وارد کشور شده است. پایین‌تر بودن حجم تولید داخلی از میزان مصرف باعث شده همواره برای پر کردن فاصله میان این دو عدد به واردات نیاز داشته باشیم؛ وارداتی که با توجه به ممنوعیت شیوه‌های رسمی، در چندسال اخیر از مبادی غیررسمی و به‌صورت غیرقانونی انجام شده است.
قاچاق و طرح کد رهگیری
رئیس انجمن تولیدکنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان کالاهای دخانی می‌گوید: کاهش قاچاق مقوله‌ای چندوجهی است و صرفا با یک کد رهگیری نمی‌توان به آن رسید و من اعتقاد ندارم که این طرح به تنهایی بتواند به کاهش قاچاق کمک کند. محمدرضا تاجدار در توضیح دلایل این اعتقاد خود می‌افزاید: در بسیاری از مغازه‌ها و دکه‌های روزنامه فروشی تعداد زیادی سیگار وجود دارد که علائم مصوب هشدار‌دهنده بهداشتی روی بسته‌های آن درج نشده و کاملا مشخص است که این کالا قاچاق است اما از آنجا که نظارت و برخوردی از سوی نهادهای نظارتی انجام نمی‌شود، به راحتی فروخته می‌شود. او ادامه می‌دهد: سیگار مارلبرو در 40سال گذشته یک نخ واردات رسمی نداشته و هر سیگاری از این برند در هر کجا به فروش می‌رسد از مبادی غیررسمی به‌صورت قاچاق وارد کشور شده است. اگر کسی می‌خواست برخورد جدی با موضوع قاچاق انجام دهد باید از این کالا شروع می‌کرد که قاچاق آن مشهود است و برای کشف آن نیازی به بررسی بارکد هم نیست. متأسفانه در این بخش نظارت حداقلی است و شاید بتوان گفت که اصلا وجود ندارد. رئیس انجمن تولیدکنندگان کالاهای دخانی با تأکید برضرورت همگرایی نهادها برای تحقق کاهش قاچاق تصریح می‌کند: به‌نظر نمی‌رسد بارکد دوبعدی دست‌کم هم‌اکنون هدف مبارزه با قاچاق را محقق کند ولی این طرح به شرط اینکه به درستی اجرا شود، از این منظر که تولیدکننده‌های داخلی از لحاظ آمار تولید یا تعیین میزان دقیق مالیات کنترل و نظارت شوند می‌تواند مؤثر باشد.
طرح رهگیری هزینه‌بر است
تاجدار با بیان اینکه این طرح برای تولیدکنندگان سیگار هزینه‌بر است می‌افزاید: بارکد دوبعدی به دو طریق می‌تواند روی پاکت سیگار الصاق شود؛ الصاق روی هولوگرام و بسته سیگار که خود هزینه زیادی برای واحدهای تولیدی دارد و دیگری خرید دستگاه‌های لیرزی و نصب آنها روی دستگاه‌های تولید که بتوانند با سرعت بالا بارکد را روی بسته‌ها پرینت کنند. هم‌اکنون این خریدها در حال انجام است اما در شرایطی که کشور مشکلات ارزی دارد هزینه سنگینی را هم به کشور و هم به تولیدکننده تحمیل می‌کند. امیدواریم در کنار این اتفاق دستگاه‌های متولی نظارت نیز کار خود را به درستی انجام دهندتا این طرح در حوزه مبارزه با قاچاق نیز مؤثر واقع شود. به اعتقاد وی اجرای این طرح تنها با فعال شدن مجموعه نظارت و بازرسی در کنار آن می‌تواند مؤثر واقع شود و ناظران و بازرسان باید پاسخ دهند که چه زمانی این آمادگی را دارند که هم سیگارهای مشهود قاچاق را از مغازه‌ها جمع‌آوری و هم روی سیگارهایی که بارکد دوبعدی دارند نظارت کنند.
ماده 102قانون برنامه پنجم تکلیف کرده که نیاز کشور به دخانیات در پایان برنامه باید در داخل تامین شود و بر همین اساس شرکت‌هایی که کار واردات یا تولید مشترک انجام می‌دادند مکلف شدند سرمایه‌گذاری کنند تا آنچه را وارد می‌کردند بتوانند در داخل تولید کنند. واحدهای تولیدی توانستند 80تا90درصد سهم مجازی که مورد نیاز کشور بود (نه از کل مصرف داخل) را در داخل تولید کنند
عدم‌تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی نه‌تنها صنایع دخانی بلکه بسیاری دیگر از بخش‌های صنعتی و تولیدی را از ابتدای امسال با مشکل تامین مواداولیه مواجه کرد و توان ادامه فعالیت را از بسیاری از آنها گرفت. 8واحد از 15واحد تولیدی سیگار نیز به همین دلیل تولید را متوقف کردند یا هم‌اکنون با کمتر از نصف ظرفیت خود فعالیت می‌کنند. رئیس انجمن تولیدکنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان کالاهای دخانی در این زمینه می‌گوید: از آنجا که در چهار، پنج‌ماه اخیر بانک مرکزی درخواست‌های تولیدکنندگان برای تامین ارز واردات مواداولیه را بی‌پاسخ گذاشته است، تولید کاهش یافته و به تبع آن قیمت‌ها در بازار بالا رفته است. طبیعی است که در چنین شرایطی زمینه برای افزایش قاچاق نیز فراهم شود. به گفته تاجدار، اگر بروز بیماری کرونا بسیاری از مرزهای ورود غیررسمی سیگار را نمی‌بست و فعالیت مناطق آزاد، لنج‌ها و قایق‌های باربری و بنادر کشورهای اطراف را متوقف نمی‌کرد، میزان قاچاق سیگار به بالای 50درصد می‌رسید.
جدیدترین آمار منتشر شده از سوی وزارت صمت نشان می‌دهد که تولید سیگار در سه ماهه اول امسال ۲۱.۱ درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل کاهش داشته و در پی آن برآورد می‌شود قاچاق سیگار تقریبا ۷۸.۳درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. ادامه این وضعیت و عدم‌تخصیص ارز به مواداولیه این صنعت تا یک‌ماه بعد می‌تواند همه واحدهای تولیدی را به تعطیلی بکشاند. بیش از 70درصد مواداولیه تولید سیگار که عمدتا مواد اصلی تولید مثل توتون، کاغذ و فیلتر را شامل می‌شوند با واردات تامین می‌شود.
خوش‌بینی برخی مسئولان به کارایی طرح
رئیس مرکز مدیریت و نظارت بر دخانیات کشور اما هدف واقعی از اجرای طرح کد شناسه رهگیری روی بسته‌های سیگار را کنترل قاچاق عنوان می‌کند و نسبت به موفقیت این طرح خوش‌بین است. عطاءالله معروفخانی با تأکید بر تأیید مضرات فراوان سیگارهای قاچاق در آزمایشگاه‌های رسمی، می‌گوید: صرف‌نظر از جنبه بهداشتی و سلامت‌محور این طرح، بیشترین سود را از اجرای آن افرادی خواهند برد که با مجوز و به‌صورت قانونی مشغول فعالیت در بازار سیگار هستند و می‌خواهند از اصالت این کالا اطمینان حاصل‌کنند. طبیعی است برخی افرادی که فعالیت غیرقانونی دارند، از شفافیت استقبال نکرده و به شایعات دامن بزنند، زیرا کسب‌وکار آنها در معرض خطر قرار خواهد‌گرفت. وی با تکذیب شایعات مربوط به حذف برخی از برندهای سیگار بعد از اجرای طرح رهگیری این کالا گفت: مردم و توزیع‌کنندگان سیگار به شایعاتی مانند جلوگیری از خرید و فروش برندهای مجاز خارجی که در ایران تولید می‌شوند یا جلوگیری از فروش سیگارهای فاقد شناسه قبلی یا تغییر قیمت سیگارها توجه نکنند، چرا که تمام جوانب در اجرای این طرح مورد‌بررسی قرار‌گرفته و ضرر و زیانی متوجه فعالان بازار سیگار نخواهد شد.
مبارزه با قاچاق وظیفه ما نیست
معروفخانی در پاسخ به این پرسش که چرا کالاهای مشهود قاچاق در مغازه‌ها و دکه‌ها جمع‌آوری نمی‌شوند، می‌گوید: مبارزه با قاچاق وظیفه دستگاه‌های نظارتی مثل ستاد مبارزه با کالای قاچاق، نیروی انتظامی و دیگر دستگاه‌های نظارتی است و مرکز نظارت بر دخانیات وظیفه‌ای در این زمینه ندارد اما بحث رهگیری کالا که برای نخستین بار در دنیا در ایران انجام می‌شود، کمکی خواهد بود به دستگاه‌های نظارتی تا بتوانند کنترل بهتر و بیشتری در زمینه قاچاق داشته باشند. او همچنین هزینه اجرای این طرح را در حدی نمی‌داند که بتواند بر هزینه تمام شده تولید و قیمت این کالا در بازار تأثیرگذار باشد.
