آل‌سعود در مسیر سلاح هسته‌ای؟
روزنامه‌های وال‌استریت‌ژورنال و نیویورک‌تایمز به نقل از آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا از حرکت عربستان در مسیر ساخت سلاح هسته‌ای خبر دادند.
آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا در حال راستی‌آزمایی و بررسی ادعای عربستان درخصوص تلاش‌های این کشور در زمینه افزایش توانایی‌اش برای تولید سوخت هسته‌ای هستند؛ امری که می‌تواند این پادشاهی بادیه‌نشین را در مسیر توسعه تسلیحات هسته‌ای قرار دهد. سازمان‌های جاسوسی در هفته‌های اخیر یک تحلیل طبقه‌بندی شده در مورد تلاش‌های فعلی و در جریانِ عربستان را دست به دست می‌چرخانند دال بر اینکه این کشور با همراهی چین به دنبال ساخت ظرفیت صنعتی برای تولید سوخت هسته‌ای است. به گفته برخی مقام‌های آمریکایی، این تحلیل هشدارهایی را برانگیخته است دال بر اینکه تلاش‌های پنهانی‌ای ممکن است از سوی چین- عربستان در جریان باشد تا اورانیوم خام را به شکلی فرآوری کنند که بعدا بتواند در سوخت تسلیحاتی مورد استفاده قرار گیرد. «مارک مازتی»، «دیوید ای. سنجرز» و «ویلیام جی. براد» در گزارشی برای نیویورک تایمز نوشتند، آنها در بخشی از این مطالعه، مراکز و تاسیسات جدید تازه تکمیل شده‌ای نزدیک یک منطقه تولید پانل خورشیدی در جایی نزدیک ریاض را یافتند که برخی تحلیلگران دولتی و متخصصان خارجی گمان می‌کنند [آنجا] ممکن است یکی از چند سایت هسته‌ای اعلام نشده از سوی عربستان باشد.
مقام‌های آمریکایی می‌گویند تلاش‌های سعودی هنوز در مرحله ابتدایی است و تحلیل‌های اطلاعاتی هنوز درباره برخی از سایت‌های مورد بررسی به نتیجه‌گیری‌های محکم دست نیافته‌اند. این مقام‌ها می‌گویند، حتی اگر این پادشاهی تصمیم گرفته باشد یک برنامه هسته‌ای نظامی را دنبال کند، سال‌ها طول خواهد کشید که توانایی تولید کلاهک هسته‌ای را بیابد (این روزنامه در تاریخ ۱۹ فروردین ۹۸ در گزارشی با عنوان «اخبار جدید از پروژه اتمی عربستان» به تفصیل به این مساله پرداخته و به نقل از رابرت کلی، مدیر سابق بازرسی‌های هسته‌ای در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نوشته بود که «تصاویر ماهواره‌ای جدید نشان می‌دهد ساخت‌وساز در یک رآکتور آزمایشی در حومه ریاض سرعتی «خیره‌کننده» گرفته است». وی تخمین زده بود که این رآکتور ظرف «۹ ماه تا یک سال دیگر» کامل و عملیاتی خواهد شد. در همین حال، عربستان توافقاتی با «شرکت هسته‌ای ملی چین» برای کشف ذخایر اورانیوم امضا کرده بود).
«مازتی- سنجرز- براد» در ادامه گزارش خود در نیویورک تایمز نوشتند، سعودی‌ها عزم خود را پنهان نکرده و بارها گفته‌اند همگام با پیشرفت هسته‌ای برخی طرف‌های منطقه‌ای جلو می‌روند. در قاموس سعودی‌ها، ولیعهد سعودی در سال ۲۰۱۸ وعده داده بود که این پادشاهی در صورت تداوم پیشرفت طرف‌های منطقه‌ای، خواهد کوشید یا به تسلیحات هسته‌ای دست یابد یا ساخت آن را توسعه بخشد («دنیای‌اقتصاد» در گزارشی در تاریخ ۷ مردادماه ۹۹ با عنوان «نگرانی از سعودی هسته‌ای» به این مساله پرداخته و نوشته بود که «محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، آشکارا اعلام کرده به «شرطِ‌ها و شروط‌ها» تسلیحات هسته‌ای را دنبال خواهد کرد»). در هفته اول ماه آگوست، کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان به رهبری «آدام بی. شیف»، دموکرات از کالیفرنیا، بندی را در لایحه مجوز بودجه اطلاعاتی افزود که دولت را ملزم می‌کرد گزارش در مورد تلاش‌های سعودی را از سال ۲۰۰۵ به این سو در مورد توسعه برنامه‌های هسته‌ای این کشور به مجلس نمایندگان تسلیم کند. به نوشته گزارشگران نیویورک تایمز، این نشانه‌ای است روشن از سوء ظن این کمیته که برخی فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده در جریان است.
جاه‌طلبی هسته‌ای عربستان حدودا به سال ۲۰۰۶ بازمی‌گردد زمانی که این پادشاهی شروع به تحقیق در مورد گزینه‌های انرژی هسته‌ای به‌عنوان بخشی از برنامه مشترک با اعضای «شورای همکاری خلیج فارس» کرد. به‌تازگی، این پادشاهی برنامه‌های هسته‌ای خود را در قالب «نگاه ۲۰۳۰» محمد بن‌سلمان قرار داده تا اقتصاد را متنوع ساخته و از نفت دور سازد. این پادشاهی استدلال می‌کند که انرژی هسته‌ای به این کشور اجازه می‌دهد نفت خام خود را که هم‌اکنون برای نیازهای داخلی مصرف می‌کند صادر و درآمد بیشتری برای خزانه دولت به ارمغان آورد؛ در حالی که همزمان یک صنعت جدید «های تک» را برای تولید شغل برای نیروی کار جوان ایجاد می‌کند. اما اگر هدف یک «درو»ی اقتصادی فراوان و مفید باشد، انرژی هسته‌ای در مقایسه با انرژی‌های تجدیدپذیر خورشید و باد یک صنعت فقیر برای «کشت» است. «پل دورفمان»، محقق افتخاری و ارشد پژوهشگاه انرژی در دانشگاه لندن و پایه‌گذار و رئیس گروه مشاوره هسته‌ای می‌گوید: «هر دولتی محق است که ترکیب انرژی خود را تعیین کند. مشکل این است: هزینه‌های هسته‌ای بس عظیم است.» او می‌گوید: «انرژی‌های تجدیدپذیر شاید یک‌پنجم و یک‌هفتم هزینه‌های هسته‌ای باشد.» براساس تحلیلی که توسط «لازارد» (شرکت خدمات مالی و بانکداری آمریکایی است که در زمینه ارائه خدمات بانکداری سرمایه‌گذاری، مدیریت سرمایه‌گذاری و مدیریت ثروت، همچنین ارائه خدمات بیمه و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، فعالیت می‌کند) انجام شده است، متوسط مقیاس کاربردی هزینه‌های غیرقابل استفاده در طول عمر فتوولتائیک خورشیدی حدود ۴۰ دلار در هر مگاوات ساعت در سال ۲۰۱۹ بود در حالی که این رقم برای هر مگاوات ساعت انرژی هسته‌ای ۱۵۵ دلار بود.
این بند بیان می‌کند که گزارش باید شامل ارزیابی «وضعیت همکاری هسته‌ای میان عربستان و دیگر کشورها غیر از آمریکا» شود؛ کشورهایی همچون چین یا فدراسیون روسیه. روزنامه وال استریت ژورنال در گزارش ۴ آگوست به قلم «وارن پی. استروبل»، «مایکل آر. گرودون» و «فلیسیا شوارتز» نوشت که مقام‌های غربی نگران مراکز و تاسیسات متفاوتی در عربستان هستند؛ یعنی در صحرای شمال غربی این کشور. این روزنامه نوشت این تاسیسات بخشی از برنامه با چینی‌ها جهت استخراج کیک زرد اورانیوم از سنگ اورانیوم است. این گام اول و ضروری در فرآیند به دست آوردن اورانیوم برای غنی‌سازی(های) بعدی است: خواه برای استفاده در رآکتورهای هسته‌ای غیرنظامی خواه برای غنی‌سازی در سطوح بالاتر و برای تسلیحات هسته‌ای. («دنیای‌اقتصاد» همچنین در گزارشی در تاریخ ۲۶ تیرماه ۹۹ با عنوان «نگرانی از نشت مواد هسته‌ای در شبه‌جزیره عربستان» به هسته‌ای شدن امارات هم پرداخته بود و از تبعات این مساله برای منطقه به تفصیل سخن گفته بود).
در هر حال، گزارشگران نیویورک تایمز در بخش دیگری از گزارش خود افزودند، عربستان سعودی و چین آشکارا از تعدادی پروژه مشترک در این پادشاهی سخن گفته‌اند- از جمله پروژه‌ای برای استخراج اورانیوم از آب دریا- آن هم با هدف اعلامیِ کمک به بزرگ‌ترین کشور نفتی جهان برای توسعه انرژی هسته‌ای یا تبدیل شدن به صادر‌کننده اورانیوم. چنین به نظر می‌رسد که منطقه آرام‌آرام به سوی مسابقه هسته‌ای گام بر می‌دارد. گام اول را امارات در «براکه» برداشت. گام دوم از سوی عربستان در حال برداشته شدن است. گام بعدی هم احتمالا از سوی مصر برداشته شود. رویترز در گزارشی در سال ۹۶ اعلام کرده بود که مقام‌های مسکو و قاهره روز دوشنبه ۲۰ آذر ۹۶ در جریان سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، به مصر قراردادهایی به ارزش ۲۱ میلیارد دلار برای احداث نیروگاه هسته‌ای در این کشور امضا کردند. شرکت دولتی هسته‌ای روسیه (روس اتم) اعلام کرده بود که نیروگاه هسته‌ای در اطراف شهر دبا (الضبعه) مصر چهار رآکتور خواهد داشت و هزینه آن حدود ۲۱ میلیارد دلار خواهد بود. انتظار می‌رود ساخت این تاسیسات در سال‌های ۲۰۲۹- ۲۰۲۸ به پایان برسد. به گزارش رویترز، دو کشور در سال ۲۰۱۵ تفاهم‌نامه احداث این نیروگاه را امضا کردند و روسیه برای تامین هزینه‌های آن یک وام در اختیار مصر قرار داده است.
«مازتی- سنجرز- براد»، گزارشگران نیویورک تایمز، همچنین نوشتند که مقام‌های اطلاعاتی آمریکا دهه‌هاست تلاش می‌کنند تا شواهدی بیابند دال بر اینکه عربستان سعودی در تلاش برای تبدیل شدن به یک قدرت مسلح به سلاح هسته‌ای است. این مقام‌ها بیم دارند که چنین تلاشی می‌تواند موجب یک رقابت تسلیحاتی گسترده‌تر در منطقه و بی‌ثبات شدن بیش از حد منطقه شود. تا کنون، اسرائیل تنها بازیگر هسته‌ای در منطقه بوده اما این رژیم بارها این مساله را به‌صورت رسمی رد کرده است. در دهه ۱۹۹۰، سعودی‌ها به پاکستان ورشکسته کمک کردند تا به شکل موفقیت‌آمیزی به تولید بمب هسته‌ای بپردازد. اما هرگز روشن نبود که آیا ریاض ادعایی بر تسلیحات هسته‌ای پاکستان یا تکنولوژی هسته‌ای این کشور داشت یا خیر. به عبارت دیگر معلوم نیست آیا توافق نهانی میان دو طرف بر سر تسلیح احتمالی عربستان به سلاح هسته‌ای از سوی پاکستان هم وجود دارد یا خیر. طی ۷۵ سال پس از اولین استفاده از بمب اتم در هیروشیما و ناکازاکی، تنها ۹ کشور به‌طور رسمی دارای بمب هسته‌ای هستند. با این حال به نظر می‌رسد، مقام‌های اطلاعاتی آمریکا هم اکنون سه کشور را به‌طور خاص در زمینه کمک به هسته‌ای شدن عربستان زیر نظر گرفته‌اند: پاکستان، چین و روسیه. گزارشگران نیویورک تایمز نوشتند، از زمان جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ که ادعای مجعول تسلیحات هسته‌ای از سوی صدام مطرح شد، سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا احتیاط زیادی به خرج می‌دهند تا بی‌جهت در مورد پیشرفت هسته‌ای کشوری هشدار ندهند تا مبادا آن اشتباه مرگبار حمله به عراق بار دیگر تکرار شود. در کاخ سفید، به نظر می‌رسد که مقام‌های دولت ترامپ از تلاش سعودی چندان دل خوشی ندارند. آنها بر این باورند تا زمانی که به برنامه هسته‌ای برخی کشورهای منطقه پایان داده نشود، سعودی‌ها همچنان این گزینه را برای خود محفوظ خواهند داشت تا سوخت هسته‌ای خود را تولید کنند و راه به سوی هسته‌ای شدن را برای خود باز بگذارند. اما اکنون دولت در وضعیت نگران‌کننده‌ای برای اعلام این مساله قرار دارد که بگوید، نمی‌تواند هیچ گونه توانایی تولید هسته‌ای از جانب کشورهای دیگر را تحمل کند؛ در حالی که به نظر می‌رسد در مورد متحدان نزدیک خود از جمله عربستان راه سکوت در پیش گرفته است؛ کشوری که در زمینه سوءاستفاده‌های حقوق بشر و ماجراجویی‌های نظامی هم ید طولایی دارد. ترامپ و مقام‌های دولت او پیوندهای نزدیکی با رهبری سعودی برقرار کرده، چشم بر کشتار روزنامه نگاران و مخالفان سعودی از جمله جمال خاشقجی بستند و ولیعهد سعودی را وارد تلاش‌های مربوط به صلح در خاورمیانه کردند.
این مساله همچنین در زمانی مطرح شده که دولت ترامپ موضعی تهاجمی در برابر چین اتخاذ کرده و این کشور را در جبهه‌های مختلف به چالش کشیده است؛ از جمله در مورد شیوع کرونا و تلاش این کشور برای سرکوب آزادی‌ها در هنگ کنگ. تا کنون، آمریکا سخنی از همکاری هسته‌ای چین با عربستان به میان نیاورده است. وزارت خارجه آمریکا در اوایل ماه جاری میلادی در بیانیه‌ای به نیویورک تایمز گفت که اگرچه در مورد یافته‌های اطلاعاتی اظهارنظری نمی‌کند اما «به‌طور معمول به تمام شرکایمان در مورد خطرات مشارکت هسته‌ای با طرف چینی هشدار می‌دهیم از جمله تهدیدی که چینی‌ها بر منافع امنیتی آمریکا و متحدانش دارد و نیز سرقت این کشور در زمینه فناوری. ما قویا تمام شرکایمان را ترغیب می‌کنیم تا فقط با تامین‌کنندگان قابل اعتمادی که به معیارهای منع اشاعه پایبند هستند همکاری کنند». این بیانیه همچنین گفته بود که «ما مخالف گسترش غنی‌سازی و بازفرآوری هستیم» و ایالات متحده «اهمیت بسیاری» به رعایت و همکاری سعودی‌ها با پیمان منع گسترش می‌دهد. این بیانیه همچنین از عربستان سعودی خواست تا به توافقی با آمریکا دست یابد که بر اساس آن «حفاظت‌های قدرتمند منع گسترش، صنایع آمریکا و سعودی را قادر به همکاری سازد.» به این ترتیب، آمریکا در تلاش است تا عربستان را در مدار خود نگه دارد تا مبادا این کشور به دامان رقبای این کشور یعنی روسیه یا چین برود.
ترامپ از آغاز روی کار آمدن دولت خود مذاکراتی را با عربستان بر سر دستیابی به یک توافق آغاز کرده است که البته نیازمند تایید کنگره است. اگر به این توافق دست یافته شود، ایالات متحده می‌تواند به عربستان سعودی در زمینه ساخت یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی یاری رساند. گزارشگران نیویورک‌تایمز بر این باورند که سعودی‌ها مایل نیستند به محدودیت‌هایی تن دهند که اماراتی‌ها چند سال پیش و برای ساخت نیروگاه خود به آن تن دادند. مقام‌های دولت ترامپ می‌گویند این مذاکرات طی یک سال گذشته متوقف شده است. همکاری عربستان با چین به این معناست که سعودی‌ها می‌توانند از آمریکا دست کشیده و به چین روی آورند و به جای ساخت زیرساخت‌های چند میلیارد دلاری مورد نیاز برای تولید سوخت هسته‌ای، به کمک‌های ارزان قیمت چینی‌ها روی آورند. چین به‌طور سنتی بر تدابیر سختگیرانه منع اشاعه اصرار نمی‌کند و همین یکی از دلایلی است که موجب اشتیاق سعودی‌ها به چینی‌ها شده و چینی‌ها نیز به نفت سعودی علاقه نشان داده‌اند.
کارشناسان منطقه می‌گویند: بخشی از محاسبات عربستان از این نگرش سرچشمه می‌گیرد که این پادشاهی دیگر نمی‌تواند روی کمک آمریکا حساب کند. «موات لارسن»، افسر سابق سیا، می‌گوید: طنز سخن اینجاست که سعودی‌ها به دو قدرتی روی آورده‌اند (روسیه و چین) که هر دو از کشورهایی هستند که با برخی طرف‌های منطقه‌ای و رقیب عربستان پیوند نزدیکی دارند. «استیون نلسون» هم در گزارشی برای نیویورک پست نوشت، پادشاهی مطلقه عربستان عزم جزم کرده تا هسته‌ای شود و این کار را با حمایت و کمک چینی‌ها انجام می‌دهد. او به نقل از
«اویلی هاینونن»، از مقام‌های سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌نویسد:«شفافیت کجاست؟ اگر شما [سعودی‌ها] مدعی هستید که برنامه‌تان صلح آمیز است، چرا آن را در سایه‌ها پنهان کرده‌اید؟». گزارشگر نیویورک پست می‌افزاید دولت عربستان زمانی به چین روی آورده که دولت ترامپ بر سر طیفی از مسائل با چشم‌بادامی‌ها سرشاخ شده است. این گزارش می‌افزاید: همکاری عربستان موجب نگرانی مقام‌های اطلاعاتی و سیاسی آمریکا شده است. بر اساس گزارش نیویورک پست، سال گذشته ترامپ با «وتوی» نمایندگان هر دو حزب مخالفت کرد؛ وتویی که آمریکا را از مداخله و همکاری با سعودی در یمن باز می‌داشت. کریس‌مورفی، نماینده دموکرات از کانکتیکات می‌گوید: «حدس من این است که یکی از دلایلی که سعودی‌ها و دیگران به سمت چین می‌روند این است که این کشور مانند آمریکا قائل به کنترل‌های سختگیرانه نیست.»
«مازتی- سنجرز- براد»، گزارشگران نیویورک تایمز، به کشور دیگری هم اشاره می‌کنند. آنها بر این باورند که عربستان سعودی سال‌هاست در حال توسعه یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی است و با آرژانتین هم در زمینه ساخت رآکتور شراکت‌هایی دارد. این گزارشگران می‌نویسند عربستان محدودیت بر توانایی‌اش جهت کنترل تولید سوخت هسته‌ای را رد کرده و به شکل نظام‌مندی مهارت‌هایی را کسب کرده – مانند استخراج اورانیوم، مهندسی هسته‌ای و ساخت موشک‌های بالستیک و... - که این کشور را (هر زمان که تصمیم بگیرد و اراده کند) در موقعیتی برای توسعه تسلیحات هسته‌ای اش قرار می‌دهد. «توماس. ام. کانتریمن»، معاون وزیر امور خارجه در امور بین‌الملل و منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷، معتقد است: «سعودی‌ها برای داشتن توانایی پنهان جهت تولید سوخت خود و شاید تسلیحات خودشان ارزش قائل هستند.» سال گذشته سندی با عنوان «به روزرسانی در مورد پروژه انرژی اتمی ملی سعودی» که از سوی آژانس اعلام شد، به طرحی مفصل برای ساخت رآکتورهای غیرنظامی و همچنین سوخت‌رسانی به آنها از طریق «بومی‌سازی تولید اورانیوم» اشاره کرد. در این سند آمده بود که این پادشاهی به دنبال ذخایر اورانیوم در بیش از ۱۰ هزار مایل مربع از سرزمین خود (مساحتی معادل ماساچوست) کندوکاو کرده و با همکاری اردن به دنبال تولید کیک زرد بود. تولید آن گامی دیگر در راه غنی‌سازی اورانیوم برای سوخت هسته‌ای است. تاسیسات تحت نظارت آژانس‌های اطلاعاتی به آژانس اعلام نشده است. «رابرت‌کلی»، بازرس سابق آژانس اتمی و یک مقام سابق آزمایشگاه ملی لارنس لیوِرمور در کالیفرنیا، می‌گوید: «آژانس از عربستان ناراضی است زیرا این کشور از همکاری در مورد برنامه‌های موجود خود سر باز می‌زند و نمی‌گوید هدفش از این برنامه چیست و چه در سر دارد.» این سایت که از سوی آژانس‌های اطلاعاتی آمریکایی کشف شده است احتمالا در منطقه‌ای بیابانی و دور افتاده که چندان هم از العیینة دور نیست قرار گرفته است. آنجا جایی است که دهکده خورشیدی عربستان هم در آن قرار دارد.
«دیوید آلبرایت»، رئیس موسسه علوم و امنیت بین‌المللی که یک گروه خصوصی در واشنگتن است و فعالیت‌های هسته‌ای را رصد می‌کند، تصاویر ماهواره‌ای از سایت مذکور را تحلیل کرد. آلبرایت در گزارشی پنج صفحه‌ای، تاسیساتی را که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ ساخته شده است (با توجه به دور افتاده بودن نسبی آن در بیابان‌های سعودی و راه طولانی دسترسی به آن) مشکوک دانست. وی گفت، یک تصویر ماهواره‌ای که در سال ۲۰۱۴ گرفته شده است، پیش از آنکه این سازه سقف داشته باشد، وجود چهار جرثقیل زرد بزرگ را برای بلندکردن و جابه‌جایی تجهیزات سنگین در مناطق پر پیچ و خم نشان می‌داد. آلبرایت در گزارش خود، ظاهر ساختمان‌های سعودی را تقریبا با ساختمان تأسیسات تبدیل اورانیوم ایران قابل مقایسه دانست. اما «کلی» ابراز تردید می‌کند که تصاویر ماهواره‌ای شواهدی از فعالیت مخفی هسته‌ای سعودی را نشان دهد. وی گفت سایت العینیه «سال‌هاست به‌عنوان یک مرکز مشترک توسعه خورشیدی ایالات متحده - سعودی شناخته می‌شود.» وی گفت: «این دقیقا همان چیزی است که در تصاویر ماهواره‌ای دیده می‌شود.» با این حال، او افزود: «من کاملا اطمینان دارم که عربستان سعودی و چین در برنامه‌های مربوط به استخراج اورانیوم و تولید کیک زرد در مکان‌های دیگر پادشاهی همکاری می‌کنند.»
«فرانک پابیان»، تحلیلگر سابق تصویر ماهواره‌ای در آزمایشگاه ملی لوس آلاموس در نیومکزیکو می‌گوید، آنچه در این مکان بیابانی دیده می‌شود ظاهرا با تاسیسات توصیف شده در مقاله وال استریت ژورنال مطابقت دارد. به نظر می‌رسد آنجا یک کارخانه کوچک برای تبدیل سنگ اورانیوم به کیک زرد است. اینجا همچنین دارای پاسگاه، حصارهای امنیتی، ساختمان بزرگ حدود ۱۵۰پایی و نیز حوضچه‌هایی برای جمع‌آوری زباله‌های اورانیومی است. این محل بیابانی در شمال غربی عربستان سعودی و درست در جنوب «العولا» قرار دارد. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که ساخت سایت العولا در سال ۲۰۱۴ آغاز شد؛ تقریبا در همان زمان تاسیسات در نزدیکی العینیه هم آغاز شد.
