زمینه‌های گرانی گوشت و لبنیات
آتش‌سوزی مراتع و کاهش مساحت چَرای دام‌ها، گرانی نهاده‌های دامی، افزایش قیمت ارز و اختلاف قیمت گوشت در این سو و آن سوی مرز، منجر به افزایش قاچاق دام شده که بازار محصولات لبنی و پروتئینی را در آینده‌ای نزدیک با تورم و گرانی شدید روبه‌رو می‌کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ مرز مشترک آذربایجان شرقی و غربی با 4 کشور همسایه در عین فرصت خوب برای توسعه تجارت در شرایطی به آسیبی قابل توجه برای اقتصاد داخلی و افزایش قاچاق نیز تبدیل شده است. شرایطی که در سال‌های اخیر منجر به مواردی مانند قاچاق سوخت و... هم شده است. اما این بار اختلاف محسوس قیمت دام زنده و همچنین گوشت قرمز در دو سوی مرز، پیوند خورد با جریان آتش‌سوزی‌های مکرر مراتع و کاهش مساحت چرای دام در ایران که افزایش قاچاق دام زنده را درپی داشته است. به ویژه این که قاچاق دام به مراتب آسان‌تر از سایر کالاها بوده، زیرا دامهای زنده حتی بدون حضور انسان هم می‌توانند فاصله بین دو مرز را طی کنند و در مقصد از سوی قاچاقچیان تحویل گرفته شوند.
این اتفاق را اتحادیه گوشت گوسفندی هم تایید کرده و از افزایش قاچاق دام زنده از مرزهای شمالغربی کشور به بازار عراق خبر داده است. وقتی اختلاف ۵۰ هزار تومانی به ازای هر کیلوگرم در دو بازار وجود داشته باشد طبیعی است که دامدار با پذیرش ریسک آن اقدام به فروش دام در بازار کشورهای آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق می‌کند. در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم گوسفند زنده در بازار تهران 40 هزار تومان است و اگر وارد بازار کشورهای همسایه شود، به 90 تا 150 هزار تومان می‌رسد.
البته تنها دلیل این افزایش قاچاق، گران شدن روزانه ارز و اختلاف قیمت در دو بازار داخلی و خارجی نیست. بر اساس اعلام مسئولان جهاد کشاورزی دو استان، جمعیت دامی در آذربایجان شرقی بیش از سه و نیم میلیون راس و در آذربایجان غربی به بیش از ۷ میلیون راس شامل نژاد‌ها و اکوتیپ‌های مختلف دامی (دام سبک و سنگین) می‌رسد که نیازمند علوفه و چراگاه‌های طبیعی هستند. اما آتش گرفتن برخی مراتع در شمالغرب طی سال‌های اخیر موجب شده تا از سوی اداره امور اراضی و محیط‌زیست، محدودیت‌هایی برای چَرای دام‌ها در منابع طبیعی اجرا شود که دامداران را برای گله‌داری با مشکلات زیادی مواجه کرده است. همه این عوامل در کنار نوسانات بازار ارز و کاهش قیمت دام زنده دست به دست هم داده تا در هفته‌های اخیر قاچاق دام در مرزهای غرب و شمالغرب کشور داغ شود و کمبود عرضه و گرانی قابل توجه گوشت قرمز و عقب‌ماندگی صنعت دامداری برای تولید دیگر فراورده‌ها در بازار داخلی را رقم بزند.
افزایش انگیزه‌های قاچاق
یکی از دامداران شهر مرزی خداآفرین به کاهش قیمت دام زنده اشاره می‌کند و می‌گوید: قیمت دام زنده بزرگ مانند گاو به ازای هر کیلوگرم 28 هزار تومان و قیمت بز و گوسفند هم 38 هزار تومان کاهش پیدا کرده، اما قیمت دلار و ارزهای خارجی افزایش داشته است. به همین دلیل دلالان و قاچاقچیان دام، دامداران را وسوسه می‌کنند تا سرمایه‌هایشان را قاچاق کنند. هر چند که آنقدر نگه داشتن گاو و گوسفند سخت شده که گران شدن دلار خودش انگیزه فروش ارزی دام‌هاست و نیازی به وسوسه هم نیست.
موسی سیف‌زاده ادامه می‌دهد: قاچاق دامهای کوچک مانند بز و گوسفند در این فصل راحت‌تر انجام می‌شود و دام‌هایی که در نقاط مرزی در حال چرا هستند می‌توانند به راحتی وارد کشور همسایه شوند. از طرف دیگر در دشت‌های خداآفرین و دره مکیدی به خاطر ترس از آتش‌سوزی، محدودیت‌هایی برای چرای دام‌ها در نظر گرفته شده است. به همین دلیل هزینه‌های تغذیه دام بالا رفته و مجبوریم علوفه را با قیمت گران از بازار خریداری کنیم.
دولت حمایت نمی‌کند
دامدار ساکن کلیبر هم از شیوه‌های قاچاق دام برای فرار از دست ماموران می‌گوید که قاچاقچیان عموما شب‌ها اقدام به این کار می‌کنند تا ماموران پلیس راه مانع آنها نشود. هاشم رضایی عنوان می‌کند: دام‌هایی که قاچاق می‌شوند پلاک شناسایی ندارند و پس از حمل به شهرهای مرزی در دامنه کوه‌ها و دشت‌های نقاط صفر مرزی رها می‌شوند. سیم‌های خاردار مناطق صفر مرزی هم بریده شده است و این دام‌ها به راحتی به آن سوی مرز می‌روند.
او ادامه می‌دهد: دلالان دام‌ها را به ازای هر کیلوگرم 45 هزار تومان از دامداران می‌خرند و حدودا دو تا سه برابر بالاتر در بازارهای خارجی به فروش می‌رسانند. دولت در زمان کاهش قیمت گوشت قرمز از دامداران حمایت نمی‌کند و حتی علوفه کشاورزان هم تامین نمی‌شود. اگر این اتفاق رخ دهد و هزینه‌ها کاهش پیدا کند آنها هم در مقابل وسوسه قاچاقچیان مقاوم‌تر می‌شوند. بسیاری از دامداران این منطقه راضی به فروش دام‌ها و قاچاق آن نیستند اما چاره‌ای نیست، به دلیل گرانی و اختلاف قیمت در هر کیلوگرم، دامداران تشویق به فروش دام‌هایشان به قاچاقچیان می‌شوند.
کاهش رونق بازار داخلی
دامدار شبستری هم نسبت به کاهش جمعیت دامهای بزرگ و کوچک استان هشدار می‌دهد و می‌گوید: این روزها بسیاری از دامداران در حال کم کردن تعداد دامهای خود هستند و فروش آنها را ترجیح می‌دهند. به خاطر کاهش قدرت خرید مردم، بازار داخلی هم رونق خاصی ندارد و فروش دام به قاچاقچیان سود بیشتری دارد.
محمد گوگانی ادامه می‌دهد: معمولا دام نر جوان به خاطر گوشت تُردش قیمت بالاتری دارد اما قاچاقچیان حتی دامهای ماده و مسن را هم با قیمت بالا می‌خرند که عجیب است و دلیل آن را نمی‌دانیم. هر چه که باشد این افزایش فروش دام به دلالان، کاهش محسوس تولد دام جدید و تولید را درپی داشته است که در آینده نزدیک ضربه بزرگی به اقتصاد دامی کشور می‌زند.
افزایش قیمت لبنیات و کاهش خرید و مصرف این محصولات هم بهانه دیگری به دست دامداران داده که علاوه بر مشکلات خرید نهاده‌های دامی، انگیزه‌ای هم برای حفظ دام‌هایشان، از دامهای گوشتی گرفته تا دامهای شیرده نداشته باشند. دامداران، قدرت خرید نهاده‌های دامی گران را ندارند و بانک‌ها نیز با نرخ سود‌های بسیار بالا به نوعی حمایت‌هایشان را حذف کرده‌اند. به همین دلیل فعالان واحدهای تولیدی لبنیات استان هم با کاهش جمعیت دامهای شیری مواجه شده‌اند و کاهش تولید لبنیات، اولین پیامد چنین اتفاقی در حوزه فعالیت‌شان است.
مدیر یکی از واحدهای تولید لبنیات سلماس می‌گوید: طی چند سال اخیر ما در تولید گاوهای شیری پیشرفت خوبی داشتیم اما در حوزه گاو گوشتی و گوسفند عقب‌افتادگی داریم. حالا قاچاق دام نه تنها عقب‌ماندگی‌ها را بیشتر کرده بلکه گرانی نهاده‌های دامی و علوفه باعث شده دامداران رغبتی برای افزایش جمعیت گاوهای شیری هم نداشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: منابع آبی کشور برای زراعت کم شده است و به جز یکی دو سال اخیر، بارندگی‌ها آنقدر زیاد نبوده که مراتع غنی از علوفه شوند. بنابراین چرای دام‌ها در مراتع محدودیت دارد و برای دامدار به صرفه نیست که علوفه دستی به دام بدهد که در طول یک سال یک دام مولد برایش تولید کند. البته چون قیمت شیر مناسب است، گله‌های شیری تولید بیشتری نسبت به گله‌های گوشتی داشتند. به همین دلیل ما در تولید شیر خودکفا شدیم اما از تولید گوشت قرمز عقب ماندیم. همچنین به دلیل کرونا و کاهش صادرات به کشورهای همسایه و از همه مهمتر کاهش مصرف لبنیات در کشور، حتی تولید در این زمینه هم دیگر به‌صرفه نیست و پرورش دامهای شیرده هم مورد استقبال دامداران قرار نمی‌گیرد.
دلسردی، رکود و تعطیلی دامداری‌ها
مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی‌های کشاورزی و دامداران استان آذربایجان غربی اما نکته قابل تامل را کاهش جمعیت دام منطقه می‌داند که ناشی از مشکلات موجود و البته افزایش قاچاق است.
محمود معروفی می‌گوید: تمام تصمیم‌‌ها برای حوزه دامداری کشور از سوی وزارت صمت و ستاد تنظیم بازار گرفته می‌شود و نمایندگان استان‌ها در هیچ اموری دخیل نیستند. خودشان قیمت تعیین می‌کنند، خودشان نظارت می‌کنند، واردات، گمرک و صادرات هم دست خودشان است. نهاده‌های دامی هم که وارداتی است و قیمت‌‌شان سر به فلک زده است. تنها چند شخص خاص در این حوزه فعال هستند و می‌توانند هر طور که دلشان می‌خواهد قیمت‌ها را تعیین کنند.
وی با بیان این که 40 درصد دامداری‌های آذربایجان غربی تعطیل شده‌اند و بقیه هم یا در حال فروش دام‌هایشان هستند یا رونق گذشته را ندارند، اظهار می‌کند: 70 درصد هزینه‌های دامداری مربوط به نهاده‌هاست و با این گرانی نهاده‌ها، چه رغبتی برای فعالان این حوزه و نگه داشتن دام می‌ماند؟ اعتراض می‌کنند که چرا دامدار قاچاق می‌کند، وقتی با تسهیلات 18 درصدی بانک‌ها حتی نمی‌تواند حیوان را تغذیه کند، چه چاره‌ای دارد؟ انواع نهاده‌های علوفه‌ای طی دو ماه اخیر 11 الی 58 درصد گران شده و به این موارد هزینه‌های حمل و نقل و تخلیه را هم اضافه کنید. با همین افزایش قیمت از همین حالا باید منتظر گران‌تر شدن گوشت و شیر باشیم که اگر قیمت‌گذاری برای تولیدکننده به صرفه نباشد به همان نقطه کاهش و قطع تولید می‌رسیم.
معروفی ادامه می‌دهد: قیمت‌گذاری‌هایی که ستاد تنظیم بازار از گذشته تا‌کنون در حوزه دامپروری انجام داده، هزینه‌های تولید شیر و گوشت را پوشش نمی‌دهد و دامداران آذربایجان غربی با مشکلات زیادی مواجه هستند. اتفاقی که نه تنها منجر به جهش تولید در سال جاری نخواهد شد که دلسردی، رکود و تعطیلی واحدهای دامداری را بیش از آنچه وجود دارد رقم خواهد زد.
این مسئول به سامانه ثبت‌نام دریافت نهاده‌های دامی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: سایت بازارگاه هم در این اوضاع بی‌سروسامان به مشکلات دامداران اضافه کرده است. شرایط به گونه‌ای است که هر کسی زودتر موفق به خرید شد، به محصول می‌رسد و سهم بقیه هیچ! این چه شیوه توزیع نهاده‌ها بین فعالان حوزه دامپروری است. دولت‌ها در همه جای دنیا از تولیدکنندگان حمایت می‌کنند و نهاده‌های ارزان در اختیارشان قرار می‌دهند. اما معدود وارد‌کننده نهاده‌های دامی تصمیم‌گیرندگان اصلی در این حوزه هستند و می‌توانند با تاخیر در واردات نهاده‌ها قیمت‌ها را به فلک برسانند. چرا دولت برای دامداران تسهیلات در نظر نمی‌گیرد که همین دام قاچاق را به خود آنها واگذار کند.
مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی‌های کشاورزی و دامداری استان بیان می‌کند: 70 تا 75 درصد دامداری استان سنتی است و دامداران کوچک درگیر دلالان و قاچاقچی‌های حرفه‌ای! مگر دامدار خرد می‌تواند قاچاق کند؟ پول همین اتفاق هم به جیب دلالان می‌رود و مشکلات دامپروران به‌قوت خود باقیست.
کشف و توقیف دامهای قاچاق
البته مدیر‌کل دامپزشکی آذربایجان شرقی قاچاق دام در استان را حاد نمی‌داند و می‌گوید: با توجه به پیگیری‌ها و اقدامات مشترک نهادهای مختلف ذیربط در حوزه قاچاق دام، هنوز شرایط بحرانی در این زمینه نداریم. اداره کل دامپزشکی و جهاد کشاورزی، همچنین تعزیزات حکومتی و پلیس راه نظارت سختی بر قاچاق دام دارند و دام‌ها با پلاک گذاری کنترل می‌شوند. امیر‌حسین بهداد با اشاره به کشف و توقیف 16 محموله قاچاق دام و 896 راس دام در سه ماهه ابتدایی سال جاری، بیان می‌کند: طبیعی است که تعدادی محموله و دام قاچاق هم کشف نشده باشد.
وی با اشاره به سرنوشت دامهای قاچاق بیان می‌کند: از این تعداد تنها 154 دام به کشتارگاه ارسال شده و این نشان می‌دهد که اغلب دام‌ها امکان پرورش بیشتر، استفاده از شیر و افزایش وزن را داشته‌اند. همچنین 742 دام با طی مراحل لازم به محل اصلی عودت داده شدند و 11 پرونده قضایی هم در این زمینه تشکیل شده است.
بهداد درباره حمایت از دامداران در فصول کاهش قیمت بیان می‌کند: واکسیناسیون دام‌ها، تامین دارو، علوفه و تسهیلات برای تداوم فعالیت دامپروری سالم در کارگروه‌های جهاد کشاورزی استان و استانداری انجام می‌شود. البته با وجود اقدامات حمایتی باید مراقب فعالیت‌های سودجویان هم باشیم تا اقتصاد دامپروری دچار صدمه نشود و بتوانیم رتبه کشوری آذربایجان شرقی در تولید گوشت قرمز و شیر را حفظ کنیم. همچنین برای تامین نهاده‌های دامی و جلوگیری از افزایش هزینه‌های دامپروری با هدف رفع مشکلات اقتصادی و کاهش انگیزه برای قاچاق دام، تدابیری برای تقویت و افزایش تولید در کارخانه‌های نهاده‌های دامی در استان اندیشیده خواهد شد.
این مسئول به بازدید اخیر خود از یک کارخانه بزرگ تولید نهاده دامی در استان اشاره می‌کند و می‌گوید: در این کارخانه انواع نهاده‌های دامی سالم و با‌کیفیت با محوریت بخش خصوصی تولید می‌شود که سعی می‌کنیم با قیمت مناسب و کمترین واسطه به دست دامدار برسد.
جریمه‌های ناکارآمد
آنچه عیان است افزایش قاچاق دام زنده از کشور نه تنها از دو استان آذربایجان شرقی و غربی که از برخی استان‌های دیگر به شهرهای مرزی برای ورود به کشورهای همسایه است. هر چند سیداحد یوزباشی، مدیر‌کل تعزیرات حکومتی آذربایجان شرقی به برخورد سختگیرانه با مقوله قاچاق دام اشاره و تاکید می‌کند که همکاری خوبی میان پلیس آگاهی، جهاد کشاورزی استان و تعزیرات حکومتی برای رصد حمل و نقل دام در میان شهرها وجود دارد اما روند خروج ماشین‌های حامل دامهای سبک از کشور صعودی است و بسیاری از مسئولان هم آن را تایید می‌کنند. مساله‌ای که نشان می‌دهد حتی جریمه سنگین برای فرد قاچاق کننده هم نتوانسته دردی از قاچاق دام دوا کند. بازار تولید داخل و تامین گوشت قرمز مصرفی در کشور اکنون هم وضعیت چندان مطلوبی ندارد اما تداوم روند خروج دام زنده از کشور در آینده‌ای نزدیک آسیبی جدی به جمعیت دامی کشور، بازار گوشت قرمز و به تبع آن محصولات لبنیاتی وارد خواهد کرد. اتفاقی که مشکلاتش گریبان صنعت و اقتصاد دامپروری و حتی تولیدکننده و مصرف کننده را هم می‌گیرد.
سود چند برابری قاچاق دام
رئیس اتحادیه گوشت گوسفندی هم افزایش قاچاق دام زنده از مرزهای غرب و شمالغرب کشور را تایید می‌کند و می‌گوید: وقتی در بازار عراق دام زنده را به ازای هر کیلوگرم حدودا ۵۰ هزار تومان بیشتر خریداری می‌کنند، طبیعی است که در چنین شرایطی خروج غیرقانونی دام زنده افزایش پیدا می‌کند.
علی‌اصغر ملکی می‌افزاید: این عامل باعث شده شاهد خروج غیرمجاز دام زنده از آذربایجان غربی به ویژه در شهرهای اشنویه و پیرانشهر به بازار سلیمانیه عراق باشیم. این دو شهر از حیث مسافت با مرز سلیمانیه عراق خیلی نزدیک هستند و افراد پیاده می‌توانند دام زنده را به آن طرف مرز هدایت کنند.
ملکی به افزایش قاچاق دام و گرانی گوشت قرمز در آینده‌ای نزدیک اشاره می‌کند و می‌گوید: مراجع قانونی باید نظارت بیشتر و سختگیرانه‌تری نسبت به این موضوع داشته باشند چرا که کمبود دام زنده، گرانی گوشت قرمز در بازار داخلی را رقم خواهد زد.
این مسئول یکی از مشکلات دامداران را بسته شدن میادین عرضه دام زنده به دلیل شیوع کرونا و مسائل بهداشتی عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: همین امر باعث شده خرده‌فروشان نتوانند دام‌هایشان را در میادین عرضه کنند و عمده‌فروشان هم با دلالان به توافق می‌رسند. با استفاده از ترفندهایی از جمله جابجایی دام عشایر یا قاچاق شبانه و شگردهای دیگر دام‌ها سر از مرز می‌آوردند و با قیمت مناسب به طرف‌های خارجی عرضه می‌شوند. به همین دلیل یکی از راهکار‌های اساسی، بازگشایی میادین عرضه دام زنده در مناطق دام‌خیز کشور با رعایت پروتکل‌های بهداشتی است که تا حدودی جلوی این اقدامات را می‌گیرد.
زمستان سخت در انتظار دامداران
رئیس اتحادیه تعاونی‌های کشاورزی و صنعت دامپروری استان آذربایجان شرقی هم با اشاره به کمبود نهاده‌های دامی در استان اظهار می‌کند: دامداران با کمبود نهاده‌های دامی، نابسامانی در توزیع و افزایش قیمت روبه‌رو هستند و این شرایط مشکلات زیادی را برای ادامه حیات صنعت دامپروری استان ایجاد کرده است.
میرمحمود علوی ادامه می‌دهد: در شرایطی که محدودیت‌های چرای دام در مراتع وجود دارد دولت باید حمایت‌های بیشتری از دامداران داشته باشد و خود مستقیما توزیع نهاده‌های دامی را انجام دهد یا همانند گذشته از طریق شرکت‌های دولتی تصدی‌گری کند.
وی تاکید می‌کند: دامداران با مشکل انتقال دام به بازارهای عرضه دام و محدودیت‌های بهداشتی جدید روبه‌رو هستند و نیاز به تدابیر مسئولان برای عبور از شرایط فعلی دارند. در صورتی که دولت نتواند حمایت لازم را انجام دهد ماه‌های آتی شرایط از این هم بدتر خواهد بود و زمستان سختی در انتظار دامداران است. این شرایط دامداران را به فروش دام از راه‌های مختلف ولو قاچاق ترغیب می‌کند.
