ویروس کرونا و اقتصاد دیجیتال ایران

به نظر می‌رسد، فناوری‌های دیجیتال منجر به تاب‌آوری بیشتر مردم در قرنطینه و در خانه‌ها شده است. فناوری‌های ارتباطی به نظر می‌رسد کمی از درد «فاصله‌گذاری اجتماعی» را می‌تواند کم کند. در همین حال، منطقی به نظر می‌رسد که ویروس کرونا شاید برای دنیای فناوری‌ مفید به نظر برسد و صنایع فناوری اطلاعات سودده به نظر برسند. اما واقعیت این نیست؛ تحلیل این صنعت کمی طولانی خواهد بود اما در این مقاله قصد داریم با یک نگاه کلی، بلا یا نعمتی که کرونا برای اقتصاد دیجیتال در جهان و ایران دارد را را در چند تیتر بررسی کنیم.

افت صنعت با هر سناریو

مهم‌ترین تاثیر ویروس کرونا، تأثیر مستقیم بر زنجیره‌های تأمین صنایع است. در آخرین گزارش موسسه بین‌المللی داده‌ها (IDC) که مرکزی مهم و معتبر در زمینه تحلیل‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات محسوب می‌شود، عمده تأثیر ویروس کرونا بر صنایع سخت‌افزاری و حوزه فناوری‌های خرده‌فروشی فناوری و حمل‌ونقل و تولیدی‌های فناوری خواهد بود. درواقع به دلیل محدودیت‌های به وجود آمده بر زنجیره تأمین در این حوزه، عرصه برای سخت‌افزاری‌ها تنگ خواهد بود. در طرف مقابل، راه‌حل‌های نرم‌افزاری و راه‌کارهای کم‌تر متکی به سخت‌افزار، می‌توانند در مرحله اول افت کمتر داشته و در مرحله دوم رشد خوبی داشته باشند. این شرایط در ایران علاوه بر تحریم‌ها است که شرایط را دوبرابر سخت‌تر خواهد کرد و می‌توان گفت فعالیت‌های سخت‌افزار محور (مانند صنایع تولیدی الکترونیکی و کامپیوتری و یا پروژه‌های مبتنی بر تأمین سخت‌افزار) را شدیدا تحت تاثیر قرار می‌دهد.

نکته‌ای که وجود دارد و بر خلاف افکار عمومی است، این است که به صورت کلی در اقتصاد دیجیتال دنیا و ایران افت صورت خواهد گرفت؛ اما این افت به نسبت به سایر صنایع کم‌تر خواهد بود. نکته بعدی هم، روند صعودی اقتصاد دیجیتال بعد از کرونا است که اهمیت فعالیت‌ها بعد از این ویروس را برای همه کشورها نشان می‌دهد؛ بنابراین کشورهایی که از نظر فناوری آماده باشند، بعد از کرونا می‌توانند رهبران بازار باشند.

مسئله بعدی، تبدیل شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات به یک کالای لوکس در سطح بنگاه‌ها است. به این ترتیب، غالب مدیران سازمان‌ها، پروژه‌های فناوری اطلاعات خود را به بعد از شیوع کرونا منتقل می‌کنند. بنابراین، با یک افت ناگهانی در هزینه‌های سازمان‌ها در پروژه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات حس خواهد شد که این به کوچک شدن بازار این صنعت منجر می‌شود.

ترافیک، نیاز اساسی ۲۰۲۰

در علم اقتصاد مفهومی به نام «اثر رژ لب» داریم. فرض کنید که شما هرسال 10% درآمد خود را برای خرید کالاهایی لوکس مثل لباس مارک‌دار یا جواهرات می‌خرید. چه می‌شود اگر اوضاع اقتصادی شما بدتر شود؟ آیا خرید کالاهای لوکس را کاهش می‌دهید؟ اثر رژ لب یا lipstick effect می‌گوید نه، شما بجای کاهش خرید کالاهای لوکس، کالاهای لوکس ارزان‌تری خواهید خرید. به بیان ساده در شرایط بد اقتصادی، مشتری‌های کالاهای لوکس بجای انگشتر الماس، رژ لب خواهند خرید.

ترافیک یا اینترنت موبایل یا ثابت، همان کالای لوکس ارزان‌ قیمتی است که در این سال‌ها مردم بیشتر به آن نیاز دارند. بنابراین، اساسا اینترنت در دنیا تبدیل به یک کالای اساسی و مورد نیاز مردم شده و در آینده هم خواهد بود. این مسئله منجر به رشد حداقل کوتاه و میان‌مدت اپراتورهای موبایل و صنایع ترافیک‌محور در دنیا مانند رسانه‌های صوتی و تصویری (مانند تلوزیون‌های اینترنتی) خواهد بود.

قدرت فاصله‌

ویروس کرونا به صورت انسان به انسان منتقل می‌شود. بنابراین، اولین توصیه سازمان‌های بهداشتی، فاصله میان انسان‌ها و تنهایی هرچه بیشتر در این شرایط است. ماهیت فناوری اطلاعات هم به نوعی براساس تنهای بشر برنامه‌ریزی شده است. به این تربیت که فناوری اطلاعات و ارتباطات ماهیتا برای انجام کارها از راه دور و به تنهایی آفریده شده است.

بنابراین، در شرایط قرنطینه تمامی فناوری‌هایی که به بشر برای انجام کارها از راه دور و بدون ایجاد تماس فیزیکی کمک کند، طبیعتا رشد خواهند کرد. اولین بازار مورد تاثیر مخابرات و ارتباطات است که با رشد نسبی روبه‌رو می‌شود. حوزه‌های بعدی که به شدت تاثیر می‌پذیرند، صنایع خدماتی از راه دور مانند آموزش از راه دور، دورپزشکی و خرید آنلاین کالاهای اساسی است.

این نیاز به انجام کارها از راه دور، بر دولت‌ها هم تاثیر می‌گذارد. دولت‌ها نماد بروکراسی در تمام دنیا و بهره‌وری پایین‌تر نسبت به بخش خصوصی هستند. این مسئله در ایران بسیار شدیدتر است. بنابراین دولت‌ها مجبور به استفاده از خدمات الکترونیکی برای تجمعات کمتر خواهند بود. این مسئله منجر به رشد خودبه‌خودی خدمات دولت الکترونیکی خواهد شد و شاید در کشور ایران، یکی از نعمت‌های کرونا رفع مشکل بهره‌وری و ترمیم سیستم‌های الکترونیکی باشد (به اجبار).

ترکیدن حباب استارتاپ‌های فناوری

یکی از اجزای تشکیل‌دهنده اقتصاد دیجیتال در دنیا و ایران استارتاپ‌های فناوری هستند. با کوچک شدن حجم اقتصاد، نقدینگی لازم در کشور به سمت کالاهای اساسی سوق پیدا می‌کند. بنابراین، قدرت سرمایه‌گذاری خطرپذیر به شدت کاهش پیدا می‌کند. استارتاپ‌های فناوری ماهیتا از جنس سرمایه‌گذاری خطرپذیر هستند و کاهش قدرت سرمایه‌گذاری به معنی سرمایه‌گذاری کمتر در این فضا نیز خواهد بود. بنابراین، ارزش بازار این استارتاپ‌ها طبیعتا کاهش پیدا کرده و حبابی که در چند سال اخیر شکل گرفته است از بین می‌رود.

*متخصص اقتصاد دیجیتال