مرگ ٣٠هزار پرنده مهاجر
ارایه نشدن شواهد کامل و همه‌جانبه از سوی سازمان دامپزشکی برای آلودگی باکتریایی حاشیه تالاب و فعالیت سویه‌ها (سروتایپC) و تولید سم بوتولینوم تاکنون از دیگر ایرادهای کمیته مشورتی است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، یک ماه و ١٠ روز است که پرندگان مهاجر تالاب میانکاله مشغول مردن‌اند. فعالان محیطزیست می‌گویند تا امروز باید شمار لاشه‌ها به ٢٥هزار قطعه رسیده باشد و سازمان دامپزشکی می‌گوید این آمار به ٣٠هزار لاشه هم خواهد رسید. این سازمان یک هفته پس از وقوع این تلفات غیرعادی، بوتولیسم را دلیل قطعی مرگ مهاجران اعلام کرد و با وجود انتقادهای بسیار و طرح فرضیات مختلف، سر حرفش ایستاد. حالا گروهی از فعالان و متخصصان داوطلب با عنوان «کمیته مشورتی» با انتشار گزارشی، از نتایج سه هفته پایش میدانی، مشاهدات و اندازه‌گیری‌های صحرایی‌شان برای روشن شدن علت این عارضه گفته‌اند و به پافشاری سازمان دامپزشکی و سکوت سازمان محیطزیست ایراد گرفته‌اند. در این شرایط با اینکه صید و خرید و فروش پرندگان وحشی همچنان ممنوع است اما بازار فریدون‌کنار همچنان پررونق است و پرفروش. شکارچیان غیرمجاز هم دور از این هیاهو، مشغول کشتن پرندگان‌اند. چه‌آنکه چند روز پیش، محیط‌بانانی را که برای جمع‌آوری لاشه‌ها به تالاب بندرگز خلیج گرگان رفته بودند با اسلحه نشانه رفته و زخمی‌شان کردند.
همه کاستی‌های گزارش سازمان دامپزشکی
گزارش تازه کمیته مشورتی که ١٥ نفر از متخصصان و فعالان حوزه محیطزیست تهیه کرده‌اند، به «کلی‌گویی» و «ابهامات» نتایج آزمایشات سازمان دامپزشکی ایراد گرفته و از کاستی‌های آن گفته است. این گزارش در آغاز به تشخیص بوتولیسم پرندگان پرداخته و بر این اساس در گزارش دامپزشکی به‌عنوان نهاد مرجع کاستی‌هایی دیده است، ازجمله اینکه فقط به یک روش تشخیص آزمایشگاهی بوتولیسم اکتفا شده است.«از طرف دیگر از آنجا که حدود ۲۵درصد سویه‌ها فاقد سموم نروتوکسین است، بنابراین جداکردن باکتری از نمونه‌ها که در این گزارش بر آن بسیار تأکید شده چندان مهم نیست. بلکه باید عامل سم (توکسین) حتما در نمونه‌ها شناسایی و جدا شود.» این گزارش با ذکر این موارد لازم دانسته که مناسب‌ترین نمونه‌ها برای بررسی لاشه پرندگان تلف شده از خون باقیمانده در قلب، کبد و عضله سینه تهیه شود. همچنین ارایه نشدن شواهد کامل و همه‌جانبه از سوی سازمان دامپزشکی برای آلودگی باکتریایی حاشیه تالاب و فعالیت سویه‌ها (سروتایپC) و تولید سم بوتولینوم تاکنون از دیگر ایرادهای کمیته مشورتی است.
با ذکر این موارد، گزارش کمیته به شرایط لازم برای وقوع بوتولیسم و «باکتری گرمادوستِ عامل بروز بوتولیسم» پرداخته که در فصل سرما درحال کشتن پرندگان است. در بخشی از گزارش آمده: «با توجه به مطالعات پژوهشگران پژوهشکده اکولوژی خزر بر روی خصوصیات فیزیک و شیمیایی و زیست‌شناختی آب از جمله دما، میزان اکسیژن موجود در نزدیک بستر، وجود رسوبات suboxic ، pH، شوری و هدایت الکتریکی، فعالیت باکتری‌ها در مجموع تحت چنین شرایط محیطی بعید یا بسیار ضعیف است.» از طرف دیگر براساس این گزارش، درحالی‌که «ضعف، بی‌حالی، فلج شدن پلک سوم و فلج شدن کلی بدن به‌ویژه وجود نداشتن توانایی در نگه داشتن سر یا پرواز» از علایم بالینی رایج در پرندگان مبتلا به بوتولیسم است، اگرچه در میانکاله ناتوانی در ایستادن یا نگه‌داشتن سر در برخی پرندگان گزارش شده، اما «این مشاهدات به دلیل هم‌پوشانی با علایم بیماری سایر پرندگان به تنهایی کافی نیست.»
چند احتمال برای مرگ پرنده‌ها
مشاهدات ۱۰ روز نخست پایش کمیته مشورتی نشان می‌دهد بیشترین تلفات به ترتیب مربوط به چنگر نوک سفید (۸۷ الی ۹۱درصد) و فلامینگو (۳ الی ۶ درصد) از کل لاشه‌ها بوده است. در متوسط ۵درصد باقیمانده اردک‌ها، گیلار، ارده‌ای، سرسبز، نوک پهن، سیاه کاکل و کشیم بزرگ، بیشترین و پرندگان شکاری تنها با پنج‌بال کمترین سهم را داشتند. اما این پرندگان به چه دلیل مرده‌اند؟ بیشترین احتمالاتی که از منابع مختلف مطرح شده اینهاست: پرندگان (باستولوز) بر مبنای علایم دیده شده در نکروسکوپی، آنفلوآنزای حاد پرندگان، نیوکاسل، مسمومیت عمدی (توسط صیادان محلی یا مجریان پروژه‌های گردشگری) و آلودگی شدید آب ناشی از ورود پساب‌های کشاورزی و صنعتی.
کمیته مشورتی درنهایت با بررسی تمام این احتمالات این‌طور نتیجه‌گیری کرده است: «یک، دلایل اعلام شده درباره مسمومیت بوتولیسم مجاب‌کننده نبوده و احتمال وقوع آن همچنان به‌طور جدی مورد تردید است. دو، با توجه به اینکه تلفات پرندگان کاملا وابسته به مکان بوده، فرض انواع بیماری واگیر بسیار کمرنگ و غیر‌ممکن خواهد بود. سه، احتمال مسمومیت تعمدی قابل بررسی بوده، اما نشانه‌ای برای اثبات آن وجود ندارد. چهار، مسمومیت به‌واسطه پساب‌های ورودی قابل بررسی بوده، اما نشانه‌ای برای اثبات تأثیر مستقیم این‌گونه مسمومیت بر مرگومیر اخیر وجود ندارد. پنج، تحقیقات انجام شده برای بررسی علت مرگومیر پرندگان در میانکاله کافی نبوده و باید دراین‌باره آزمایش‌های دقیق‌تر انجام شود. شش، با توجه به نتایج آخرین بازدیدهای میدانی و باور کارشناسان به امکان تداوم مرگ‌ومیرهای این گونه و گسترش آن به مناطق دیگر لازم است نهادهای مرتبط به‌ویژه سازمان حفاظت محیطزیست موضوع را با قید اضطرار و فوریت مورد توجه قرار داده و امید است در این راه مشارکت سازمان‌ها و افراد موثر نیز جلب شود.»
آمار تلفات به ٣٠هزار خواهد رسید
علی‌صفر ماکنعلی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی کشور این گزارش را خوانده است. او می‌گوید: «بیانیه کمیته مشورتی، بیانیه بسیار خوبی است. سوال‌ها و ابهاماتی را مطرح کرده که هفتم اسفند در یک نشست تخصصی ملی در مازندران پاسخ‌های لازم به آن داده خواهد شد و مدیرکل مربوطه به ابهامات پاسخ لازم را خواهد داد. پاسخ ما تخصصی و حرفه‌ای خواهد بود.» از نگاه او این پدیده اکوسیستمی استثنایی نیست و مثال می‌زند که پیش از این در رودخانه ارس اتفاق افتاده و وقوع آن در اسپانیا یک دوره سی ساله، ١٣ بار تکرار شده و در جایی مثل کانادا یک تا ٤میلیون پرنده را تلف کرده است. ماکنعلی تأکید دارد که از نظر سازمان دامپزشکی دلیل این تلفات بیماری بوتولیسم است: «علت این مرگومیر سم تولیدشده توسط میکروارگانیسم‌ها یا مشتقات میکروارگانیسم‌های محیطزیست است. علت تولید این سم هم تغییر شرایط فیزیکی و شیمیایی آب تالاب است و ممکن است این تلفات ٥ تا ١٥ هفته ادامه داشته باشد. مرگومیر از ١٨ دی شروع شده است و همچنان ادامه دارد.» او با این گفته‌ها خبر می‌دهد که شمار تلفات ممکن است به ٣٠هزار بال هم برسد.
هیچ‌کس آمار دقیقی از تلفات نمی‌دهد. سازمان دامپزشکی پاسخ‌ها را به نشست خبری هفته‌های آینده موکول می‌کند و حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران هم می‌گوید: «آمار را از دامپزشکی بپرسید.» گویی همه از صحبت درباره آمار این تلفات منع شده‌اند. بعضی محیط‌زیستی‌ها این گمانه‌زنی را تأیید می‌کنند.
نظرات مختلف را می‌شنویم
ابراهیمی، مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران می‌گوید: «خوشبختانه دلیل تلفات را بوتولیسم دانسته‌اند. تا امروز خیلی‌ها درباره این موضوع نظر داده، سوالات متعدد پرسیده و از احتمالات مختلف گفته‌اند. اما ما از هیچ یک از گمانه‌زنی‌ها رد نشدیم، همه را به دامپزشکی منعکس کردیم و علت‌یابی از روز نخست مطالبه ما بود، حالا هم گروهی که خود را کمیته مشورتی معرفی کرده‌اند از احتمالات دیگر گفته‌اند، حتما آنها هم قصدشان کمک‌رسانی است. ما نظر آنها را هم به دامپزشکی انتقال داده‌ایم.» به گفته او به دلیل حساسیت موضوع و طرح نظریات مختلف، دامپزشکی همچنان درحال بررسی است. از سوی دیگر درحالی‌که ممنوعیت هرگونه خرید و فروش و شکار و صید پرندگان مهاجر همچنان پابرجاست، اما بازار پرنده‌فروشی فریدون‌کنار تعطیل نشده است: «می‌دانم که بازار تعطیل نشده، بسته‌شدن این بازار مطالبه ما هم هست، اما مقاومت‌های محلی نگذاشته این بازار بسته شود. فرماندار باید به کمک‌مان بیاید.»
دانشگاه یاسوج برای بررسی دلیل مرگ پرندگان داوطلب شد
اوایل بهمن‌ماه و پس از اعلام قطعی بوتولیسم به‌عنوان دلیل تلفات پرندگان، گروهی از فعالان محیطزیست به دنبال جواب، نمونه‌هایی از پرندگان مرده را به آزمایشگاهی مستقل فرستادند، اما آزمایشگاه لاشه‌ها را از بین برد و گفت که نمونه دیگری را بررسی نخواهد کرد. یکی از افراد این گروه از فشار به آزمایشگاه‌های مستقل برای انجام‌ندادن آزمایش گفته بود. اکنون حر منصوری، فعال محیطزیست که امضای آن پای گزارش کمیته مشورتی دیده می‌شود، خبر می‌دهد دانشگاه یاسوج برای انجام آزمایش داوطلب شده است: «آنها برای اینکه به‌طور مستقل این ماجرا را بررسی کنند، درخواست لاشه کردند. حتی مکاتبه با مازندران هم صورت گرفت، اما نمی‌دانم چه مشکلی باعث شده امکان انجام آزمایشات مستقل و مجهز وجود نداشته باشد. از اداره کل مازندران پیگیر شدم و آنها توضیح دادند از اداره خواسته شده که این موارد را به سازمان محیطزیست اعلام کنند. حالا ما منتظر پاسخ سازمان هستیم.»مسئول انجمن دیده‌بان میانکاله همچنین می‌گوید: «اداره کل حفاظت محیطزیست مازندران از هر نوع مصاحبه و اعلام نظر درباره این موضوع منع شده و قرار است فقط سازمان دامپزشکی اظهارنظر کند. این درحالی است که این سازمان تنها می‌تواند درباره بیماری نظر دهد و صحبت درمورد چگونگی مستعدشدن زیستگاه برای بروز بیماری با سازمان محیطزیست است.» منصوری تخمین می‌زند که شمار پرندگان مرده به ٢٥هزار لاشه رسیده باشد. از نگاه او تا پاسخ قطعی داده نشود، نباید این پیگیری را رها کرد: «هر روز این اضطراب وجود دارد که تلفاتی در نقاط جدیدی از زیستگاه‌ها ببینیم. چه آنکه این اتفاق هم افتاد و در بیست‌وسوم بهمن در منطقه نوکنده (در استان گلستان) شاهد تلفات بودم و این خبر را به محیطزیست اعلام کردم. یک روز بعد که این منطقه را پایش کردیم، در ساحل به سمت گلوگاه که شرقی‌ترین نقطه مازندران است، حداقل ٥٠٠-٤٠٠ لاشه فلامینگو، چنگر و پرنده‌های دیگر دیده شد.» پیشنهاد منصوری و همفکرانش این است که با توجه به پایان نیافتن مرگومیر پرندگان، سازمان محیطزیست نباید به گزارش سازمان دامپزشکی اکتفا کند و باید انجام آزمایش را از یک نهاد علمی مستقل طلب کند.
