چگونه بی‌خطر برانیم؟
هفده‌هزار کشته در طول یک سال؛ این آمار رسمی است از میزان تلفات رانندگی سال ۹۷ در جاده‌های ایران؛ زمستان، تابستان و نوروز هم ندارد!
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، حادثه جادهای قاتلی است که هر روز قربانی می‌گیرد. آمارها می‌گوید سالانه ۸۰۰هزار تصادف در ایران روی می‌دهد که از حیث آمار حوادث جادهای ایران رتبه نخست را در جهان دارد. آماری که ایران را در میان کشورهایی قرار می‌دهد که بالاترین تلفات را به‌ازای تعداد خودروها و ترددهای جادهای در سطح جهان دارند. در نگاه نخست آمار کشته‌شدگان در تصادفات جادهای مهم‌ترین اتفاق در این عرصه به شمار می‌رود، اما در عمل، اثرات اجتماعی و اقتصادی این اتفاق یک فاجعه را در ایران رقم می‌زند. این آمارها، اهمیت و توجه به حوزه آموزش در حوادث جادهای در کشور را بیان می‌کند. کارشناسان سه عامل «راه»، «وسیله» و «انسان» را در حوادث و سوانح جادهای مهم می‌شمارند و درباره آنها مطالعه می‌کنند؛ عواملی که هر کدام سهم مشخصی در میزان تصادف‌های جادهای دارند. روزنامه به همین منظور به بررسی یکی از این عوامل یعنی عامل انسانی پرداخته است. «چگونه بی‌خطر برانیم؟» پرسشی است که این روزنامه سعی کرده به واکاوی آن در گفت‌وگو با سیداحمد قریشی‌تبار، مدرس امدادونجات بپردازد.
در سال‌های گذشته تحلیل‌های فراوانی درباره چرایی بالابودن آمار تصادفات رانندگی در ایران منتشر شد. در این تحقیقات سه عامل اصلی خطای انسانی، کیفیت خودرو و وضع جاده، اصلی‌ترین عوامل برای شکل‌گیری این حوادث اعلام شده‌اند. البته این موضوع هم در این تحقیقات اذعان شد که در بسیاری از حوادث نمی‌توان تنها یکی از عوامل بالا را به‌عنوان دلیل تصادف درنظر گرفت. از نگاه سیداحمد قریشی‌تبار، مدرس امدادونجات عامل سوم یعنی انسان را باید «مقدم» بر دو عامل دیگر دانست. او معتقد است: «اینکه دو عامل یعنی راه و وسیله تا چه زمانی قابلیت اثرگذاری بر کاهش مرگ‌ومیر و خسارت‌ها را دارند، بدون شناخت تأثیرگذاری عامل سوم یعنی انسان قابل بررسی نیست.» سیداحمد قریشی‌تبار در تشریح این موضوع می‌گوید: «تا زمانی که نتوانیم عامل انسانی را بهینه‌سازی کنیم و به نوعی فاکتورهای موثر بر این عامل را بهبود بخشیم، ارتقای دو عامل دیگر به هر میزان هم که صورت گیرد، تأثیر معناداری در رفع این نقیصه نخواهد داشت.»
با ذهن پریشان، رانندگی نکنیم!
سلامت روحی راننده از مهم‌ترین موضوعاتی است که کارشناسان حوزه سوانح رانندگی بر آن تأکید دارند. به اعتقاد این کارشناسان انسان در شرایط اضطراب، ترس، عصبانیت، خوشحالی بیش‌ازحد و... نباید برای جابه‌جایی خود از خودرو شخصی استفاده و رانندگی کند. این موضوع یکی از مواردی است که قریشی‌تبار نیز در گفت‌وگویی بر آن تأکید دارد. او در تکمیل این بخش می‌گوید: «انسان‌ها در دوره‌های زمانی مختلف روحیات و عواطف متفاوتی دارند و البته ممکن است در لحظه عملکرد دچار چالش شوند، عواطف انسان دارای درجات تغییر شدید است و گاه این تغییرات با عملکرد معمول و استانداردهای جاری قابلیت سازگاری ندارد. مجموعه ویژگی‌هایی از این دست باعث شده مطالعه در مورد محور انسان و حادثه اهمیت بسیاری داشته باشد، به همین دلیل هنگام استفاده از وسیله نقلیه باور به سلامت جسمی و روحی برای انجام فعالیت حساس رانندگی اهمیت زیادی دارد .»
استاندارد رفتار کنیم
تصادف رانندگی ، سانحه رانندگی یا حادثه رانندگی به حادثه ترافیک خیابانی یا جادهای می‌گویند که در آن حداقل یک وسیله نقلیه خیابانی با یک وسیله نقلیه دیگر یا با یک عابر، یا یک جسم ثابت در کنار جاده یا با خودرویی دیگر که معمولا آسیب مالی یا جانی در پی دارد، برخورد کرده باشد. قریشی‌تبار با اشاره به این تعریف به مسأله رفتار صحیح در رانندگی می‌پردازد. به اعتقاد او در مواجهه با امری که می‌تواند منجر به حادثه شود، باید با ضریب ریسک‌پذیری کمتری روبه‌رو شد. او در مورد جزئیات این بخش می‌گوید: «استفاده از وسایل نقلیه استاندارد، رعایت سرعت استاندارد، توجه به وضع هوا و ایمنی سطح جاده برای عبور و مرور همگی مصداق‌هایی از حضور دو عامل راه و وسیله است، اما رفتار انسان را نمی‌توان به آسانی سنجش و ارزیابی کرد، هر رفتار حد و حدودی از به‌کارگیری احتمالات را در خود دارد، به عبارت دیگر دامنه ریسک‌پذیری رفتار افراد درجات و مقادیر مختلفی دارد و هر فردی دارای میزانی از اعتمادبه‌نفس است. به‌طور مثال برخی از افراد با وجود علایم مختصری از ناپایداری هوا یا انسداد جاده یا بار ترافیکی از سفر خود صرف‌نظر می‌کنند، در کنار این افراد برخی روی هرگونه احتمال هرچند ناچیز حساب باز می‌کنند که یکی از این احتمالات میزان توفیق در انجام یک سفر هرچند خطرناک است.» او در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود ادامه می‌دهد: «علاوه‌براین اما تصمیم‌گیری انسان‌ها به این سادگی نیست، محدودیت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی، گسترش شهرنشینی، مهاجرت‌های کاری، تغییرات شگرف در الگوهای زندگی و از همه تازه‌تر سرعت تحولات و به دنبال آن محدودیت‌های زمانی در فعالیت‌های روزمره همیشه دست افراد را برای گرفتن تصمیمات آن‌گونه که لازم است، باز نمی‌گذارد. »
«کِی» رانندگی کنیم؟
آیا هر فرد در هر زمان و مکانی شرایط رانندگی را دارد؟ آیا صرف تأیید صلاحیت یا همان گواهینامه رانندگی به افراد از لحاظ عقلی و اخلاقی اجازه رانندگی را می‌دهد؟ این پرسش‌ها بخش دیگری از گفت‌وگو با این کارشناس حوزه امدادونجات است. به نگاه قریشی‌تبار انتخاب زمان رانندگی یکی از مواردی است که در کاهش خطاهای انسانی در تصادفات جادهای بسیار موثر است. او در تکمیل این بخش می‌گوید: «انتخاب زمان سفر نقش بسزایی در میزان تصادفات دارد .زمان رانندگی باید بعد از استراحتی مناسب برای عملکردهای مغزی، تغذیه مناسب و سالم افراد صورت گیرد، عملکردهای مغزی به‌ویژه قدرت، سرعت و محاسبه فواصل در تصمیم‌گیری هنگام پیشگیری از وقوع صحنه‌های تلخ حوادث موثر است.»
راننده خوب؛ جسمی سالم دارد
یکی دیگر از توصیه‌های قریشی‌تبار توجه راننده به سلامت جسمی خود است. او معتقد است: «زندگی شهرنشینی، افزایش استرس‌ها و دغدغه‌های فکری؛ تهدید‌کننده سلامت روح و روان انسان‌هاست. برخی از این دغدغه‌ها چنان با جان و تن افراد آمیخته می‌شود که صداها و علایم هشداردهنده تهدید سلامتی را که از بدن افراد بلند می‌شود، ساکت و صامت می‌کند، امروزه انجام آزمایش‌های سلامتی اعم از چشم، قلب، خون، قند و اعصاب حرکتی و ... به صورت دوره‌ای و متناسب با توصیه‌های پزشکی می‌تواند افراد را از وجود بیماری‌های نهفته و زمینه‌ای که بر توانایی فیزیکی و فکری شان اثرگذار است، آگاه سازد. بسیاری از این بیماری‌ها در مراحل ابتدایی قابل درمان هستند. براساس بررسی‌های فنی کارشناسان بخشی از حوادث کار و جاده ناشی از این‌گونه بیماری‌هاست. ایست قلبی و مغزی رانندگان، افت قندخون و ازکار افتادگی سلسله اعصاب حسی و حرکتی ازجمله بیماری‌های این بخش است.» او در تکمیل صحبت‌های خود به موضوع تغذیه صحیح راننده نیز اشاره دارد: «نوع تغذیه مصرفی هنگام رانندگی‌های طولانی در ارتقای رفت‌وآمد افراد موثر است، معمولا برای رانندگی در طول شب یا در مناطق سرد و جاده‌های یخ‌زده و گذرگاه‌های پرپیچ‌وخم و دوطرفه غذاهای چرب یا غذاهایی که میزان تعریق را افزایش می‌دهد و باعث کاهش آب و الکترولیت‌های بدن می‌شود، مناسب نیست و در طی مسافت‌های طولانی تمرکز و دقت را کاهش می‌دهد، از طرفی استفاده از غذاها و نوشیدنی‌های محرک نیز می‌تواند رانندگی را تحت‌تأثیر قرار دهد.»
موسیقی؛ آری یا خیر؟
پخش موسیقی در خودرو موضوع دیگری است که قریشی‌تبار به آن اشاره دارد. او در این‌باره می‌گوید: «گوش‌دادن آثار صوتی می‌تواند در رانندگی بعضی افراد تأثیر مستقیمی داشته باشد، گوش‌دادن به موسیقی‌ها یا حتی تکست‌های صوتی که عواطف یک فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و منجر به گردش خون و افزایش آدرنالین خون شود، در این شرایط فرد ناخودآگاه بر سرعت وسیله اضافه می‌کند. این امر باعث می‌شود در مواقع خطر تمرکز فرد هنگام کنترل سرعت و هدایت وسیله کاهش یابد.» از نظر او پخش موسیقی را باید با توجه به روحیات و عواطف فرد ارزیابی کرد. قریشی‌تبار در این مورد می‌گوید: «هنگام سفرهای طولانی و بین‌شهری سیستم گرمایش و سرمایش وسیله نقلیه بر عملکردهای بدن تأثیرگذار است، سردی بیش‌ازحد باعث کندی گردش خون در بدن و کندی و کرختی حرکات دست و پا و گرمای بیش‌ازحد باعث کاهش مایعات بدن و در نتیجه اختلال در قدرت تصمیم‌گیری و واکنش‌های مغزی می‌شود.»
طولانی رانندگی نکنیم
یکی دیگر از موضوع‌هایی که قریشی‌تبار به آن اشاره دارد، میزان زمانی است که افراد رانندگی می‌کنند. کارشناسان معتقدند به‌ازای هر دو ساعت رانندگی در جاده بین ٢٠ تا ٣٠ دقیقه استراحت موجب بهبود در رانندگی و کاهش خطاهای انسانی تا بیش از ۵۰درصد می‌شود، موضوعی که قریشی‌تبار نیز بر آن تأکید دارد . او در این بخش از صحبت‌های خود می‌گوید: «تنوع و جاذبه‌های گردشگری در سطح کشور اگرچه مزیت بسیار خوبی برای تفرج شهروندان محسوب می‌شود، اما می‌تواند خطری بالقوه هم به شمار آید. متاسفانه به دلیل مشکلات ساختاری، نبود برنامه‌های جامع به‌ویژه در مدیریت سفرها، فقدان ظرفیت‌های آموزشی، بی‌توجهی به اصل پیشگیری و البته چیدمان تعطیلات (که بهانه‌ای پرقدرت برای انجام مسافرت‌های تفریحی است) در هر تعطیلی چند روزه افزایش تلفات تصادفات جادهای را شاهد هستیم.» او با اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از علت تصادفات در خطای انسانی خلاصه می‌شود، ادامه می‌دهد: «رانندگی‌های طولانی‌مدت بدون استراحت، استفاده از تلفن همراه، بی‌توجهی رانندگان به روبه‌رو، خواب آلودگی، رعایت نکردن حق‌تقدم و سرعت غیرمجاز، همگی از عوامل شایع در بروز حوادث رانندگی است.»
رانندگی در شب؛ ممنوع
موضوع دیگر مسأله سیاست‌گذاری در عرصه ترافیکی است. او در این مورد می‌گوید: «در سال‌های اخیر راهنماییورانندگی نیروی انتظامی با تفکیک انواع گواهینامه به نوعی این تبحر و تجربه را مدنظر قرار داده و تا حدودی نیز در میزان آمار حوادث تعییراتی ایجاد شده است، اما تا نقطه مطلوب هنوز فاصله داریم.» او در مورد دیگر علت‌های تصادفات حاد می‌گوید: «از دیگر عوامل تأثیرگذار بر عامل انسانی تغییرات جوی، تاریکی و روشنی جاده‌هاست، پس از غروب خورشید و در ساعات اولیه شب، همچنین پس از نیمه شب و در نخستین زمان روشنی روز که اصطلاحا به آن گرگ و میش می‌گویند، خطای دید در انسان افزایش می‌یابد، این خطای چشم موجب خستگی چشم و تغییر کاذب فواصل واقعی می‌شود و بر واکنش‌های مغزی افراد تأثیر می‌گذارد. بروز پدیده‌های جوی همچون بارش برف، مه‌آلوده‌شدن هوا و بارش‌های سیل‌آسا که مانند ذره‌بین بر دید چشم اثرگذارند نیز دقت افراد را کاهش می‌دهد. دور شدن فواصل نزدیک و نزدیک‌شدن فواصل دور، کاهش دید افقی افراد و ندیدن وسایل نقلیه جلویی ازجمله پیامدهای این‌گونه خطاهاست.»
لطفا مزاحم راننده نشوید!
تصادفات یکی از عوامل اصلی منجر به مرگ در کشورهای جهان است. نخستین تصادف رانندگی منجر به مرگ در ایران سال۱۳۰۵ میان یک خودرو و درشکه حامل درویش‌خان، نوازنده مشهور تار در خیابان سپه تهران اتفاق افتاد. در دنیا نخستین انسانی که در یک حادثه رانندگی جان خود را از دست داد، خانمی انگلیسی بود. بریجیت درسکول چهل‌وچهارساله نخستین کسی در دنیاست که در سانحه رانندگی جان خود را از دست داد. عواملی چون نوشیدنی الکل، تصادف‌های رانندگی همواره می‌توانند علت‌های گوناگون دیگری چون خرابی سیستم ترمز، فرسوده‌بودن خودرو، کم‌نوربودن چراغ‌ها و... داشته باشند. گاهی هم عوامل محیطی مثل آب‌وهوا یا خرابی جاده زمینه‌ساز حادثه می‌شود، ولی در بسیاری از موارد همواره اشتباه‌های انسانی از نخستین علل تصادفات به‌شمار می‌آیند. اشتباهاتی که قریشی تبار نیز بر آن تاکید دارد. او در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود می‌گوید: «بیشتر رانندگان درک درستی از محیط پیرامون وسیله نقلیه ندارند، عوامل مزاحم مثل گفت‌وگو با راننده، مشغول‌شدن به سیستم صوتی، خوردن و آشامیدن، بگومگوهای طرفینی و سایر علل به‌شدت دقت فرد را کاهش می‌دهد.» او تاکید می‌کند: «بخش عمده‌ای از جاده‌های کشور دوطرفه یا فاقد امکانات است، نحوه رانندگی در این جاده‌ها و اتوبان‌ها متفاوت است، تجربه کافی در رانندگی به‌عنوان مزیت و مهارت در این‌گونه جاده‌ها موثر است، تبحر در رانندگی با گذشت زمان ایجاد می‌شود، امروزه رانندگان دارای گواهینامه جدید سهم بسیاری در وقوع تصادفات دارند.»
عادات متعدد در رانندگان بر افزایش تصادفات در ایران موثر است:
رانندگی با چراغ خاموش در شب
صحبت و توجه
هنگام رانندگی
خوردن و نوشیدن هنگام رانندگی
رعایت نکردن فاصله ایمنی و توجه‌نکردن به سرعت
حرکات نمایشی هنگام رانندگی
بی‌توجهی به علایم راهنماییورانندگی
صحبت با تلفن همراه هنگام رانندگی
وجود نقص فنی در خودرو و بی‌توجهی به آن
جروبحث در داخل خودرو
خوردن شربت یا قرص‌های مسکن و خواب‌آور
