محصولات تراریخته خوردن یا نخوردن؟ مسئله این است!

اقتصادآنلاین - محمد گلشاهی؛ این مورد نه فقط در مواد خوراکی کارخانه‌ای که در محصولات کشاورزی مانند میوه و سبزیجات نیز تسری پیدا کرده است و هر روز بر تعداد عرضه‌کنندگان محصولاتی که به نام ارگانیک معروف شده‌اند افزوده می‌شود و افراد بیشتری تمایل یافته‌اند که محصولات کشاورزی را طبیعی‌تر مصرف کنند.

با این حال برخی کارشناسان محصولات موجود در بازار کشور را غیر طبیعی، غیر ارگانیک و دارای عوارض می‌دانند. کلمه‌ای که این روزها کلمه حساسیت برانگیزی در زمینه سلامت مواد غذایی است کلمه تراریخته یا تغییر ژنتیک یافته است . ابتدا در رابطه با تعریف محصولات تراریخته باید گفت «تراریخته یا ترانس ژنیک به فرآیند انتقال یک ژن برون زاد بین موجودات زنده ناهمگون گفته می‌شود. به طوری که جاندار ویژگی یا صفت جدیدی پیدا کند که در آن گونه سابقه نداشته و آن را به فرزندانش منتقل کند. در تعریف سازمان جهانی بهداشت نیز این عنوان به گیاهان، جانوران یا ریزسازواره هایی گفته می‌شود که ترکیب ژنتیکی آنها به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفت‌گیری یا نوترکیبی رخ نمی‌دهد». البته قبل از آنکه در رابطه با تراریخته و تغییر ژنتیک یافته بحث کنیم باید مقدمه‌ای در رابطه با دلایل ورود انسان به تغییر در ژنتیک گیاهان بپردازیم.

باید گفت مسئله جمعیت همواره یکی از دغدغه‌های بشر مدرن به خصوص پس از انقلاب صنعتی بوده است. اولین بار مالتوس اقتصاددان معروف انگلیسی در سال 1798 نظریه جمعیتی خود را ارائه نمود. مالتوس یکی از علل بدبختی و عدم پیشرفت نوع بشر را تمایل و توانایی بیش از حد وی به تولیدمثل می‌دانست و می‌گفت در موجودات زنده از جمله انسان یک تمایل دائمی به افزایش نوع خود، بدون توجه به مقدار غذایی که در دسترس آنها است، وجود دارد؛ اما از آنجا‌که غذا برای زندگی انسان لازم است، جمعیت هیچ وقت نمی‌تواند جلوتر از عرضه عادی خوراک گام بردارد و افزایش یابد. از این‌رو، باید یک کنترل‌کننده قوی برای جلوگیری از افزایش جمعیت به کار افتد. شاید این نظریه قدیمی اولین بار سیگنال را به دانشمندان برای تحقیق بر روی امنیت غذایی داد و از آن زمان تاکنون توجه دو چندانی به مبحث مشکل غذایی شده است. اما این قضیه خالی از اشکال نبوده است. هر چه قدر علم و مهندسی بیشتر وارد حوزه کشاورزی شدند و محصولات کشاورزی اصلاح یا بهبود یافت در سمت دیگر بر تعداد مخالفان در رابطه با محصولات جدید افزوده شد. در واقع  مرغ و تخم مرغ محلی یا رسمی جای خود را به مرغ و تخم‌مرغ ماشینی داد ، روغن های جدید جای کره و روغن محلی را گرفت و کلا همه چیز رنگ صنعتی به خود گرفت و همگام با این تغییرات بسیاری از افراد دلتنگ عطر و طعم قدیمی محصولات شدند. با این حال تامین نیاز غذایی سبب شده تا تولیدات صنعتی مواد غذایی ادامه یابد. اما چندی است که دیگر بحث تغییر طعم و مزه مطرح نیست بلکه حالا دستکاری ژنتیکی محصولات است  که حساسیت‌ها را به خود جلب کرده است.

حال باید پرسید هدف از این تغییرات ژنتیک چیست؟ در واقع هدف به وجود آوردن گیاهانی مقاوم در برابر آفات و حشرات است که حتی بدون استفاده از سموم بتوانند در مقابل این آفات مقاوم باشند. این مقاومت باعث شده بر میزان کشاورزانی که از این محصولات استفاده می‌کنند روز به روز افزوده شود و به خصوص کشاورزان خرد به دلیل مشکلات مالی از آن استفاده کنند. اما بحث اصلی این است که به رغم گذشت 20 سال از تولید محصولات تراریخته هنوز در بین تاثیر این محصولات بر سلامت انسانها اختلاف نظر وجود دارد.

بیایید کمی با آمار و اعداد به بیان واقعیات بپردازیم. از سال 1996 تولید محصولات تراریخته در دنیا آغاز شد و ابتدا شش کشور آمریکا ، چین ، آرژانتین ، استرالیا ، کانادا و مکزیک اقدام به تولید محصولات تراریخته کردند. در حال حاضر 26 کشور جهان تولید کننده محصولات تراریخته هستند که در بین آنها  علاوه بر کشورهای عنوان شده کشورهایی مانند برزیل ، اسپانیا ، پرتقال و در حوالی خودمان هند و پاکستان از تولیدکنندگان آن هستند. اصلی‌ترین تولیدات محصولات تراریخته چهار محصول ذرت، پنبه ، سویا و کانولا(کلزا) است. در حال حاضر 78 درصد کل سویای تولیدی در دنیا، 76 درصد پنبه، 30 درصد ذرت و 29درصد کانولای دنیا به این شیوه تولید می‌شود . البته محصولات دیگری مانند برنج و سیب نیز هستند که هنوز مانند این 4 محصول به تولید انبوه نرسیده اند. بر خلاف نظر بسیاری از افراد که ادعا می‌کنند کشورهای پیشرفته این محصولات را تولید یا استفاده نمی‌کند اما همان طور که از شکل ذیل مشخص است هم در بین کشورهای تولید کننده و هم مصرف کننده کشورهای توسعه یافته قرار دارند. مثلا آمریکا بزرگترین تولیدکننده محصولات تراریخته است و کشورهای اروپایی نیز وارد کننده این محصولات هستند. اما نکته اصلی این است که این کشورها در زمینه استفاده از این محصولات برای خوراک انسانها بسیار حساس هستند و قوانین سخت‌گیرانه‌ای در این زمینه دارند و این محصولات بیشتر برای تولید روغن یا سوختهای گیاهی و یا محصولات غیر خوراکی انسان استفاده می‌شود. باید در نظر داشت کل سطح زیر کشت محصولات کشاورزی 1100تا 1200 میلیون هکتار است که در حدود 191 میلیون هکتار زیر کشت محصولات تراریخته رفته است یعنی در حدود 17 درصد کل زمینهای کشاورزی.

کشورهای سبز تولید کننده محصولات تراریخته ، کشورهای زرد توقف تولید محصولات تراریخته و واردکننده و کشورهای آبی رنگ تنها وارد کننده محصولات تراریخته .منبع (http://www.isaaa.org)

نکته‌ای که باید در نظر گرفت هنوز اثر این محصولات بر سلامتی انسان به طور دقیق مشخص نشده و مخالفان محصولات تراریخته نیز زمان طی شده از شروع کشت این محصولات را برای یافتن مضرات آن کافی نمی‌دانند.

 اگر وضعیت ایران را در این زمینه بررسی کنیم باید گفت ایران از وارد کنندگان محصولات تراریخته است که بنابر آمار موجود در حدود 5 میلیارد دلار محصولات تراریخته در سال به کشور وارد می‌شود. اما نکته مورد انتقاد مخالفان میزان بالای واردات محصولات تراریخته به کشور و استفاده در صنایع غذایی است. به عنوان نمونه  اگر 70 درصد ذرت دنیا به صورت غیرتراریخته تولید می‌شود چرا باید به جهت واردات ارزانتر ما محصولات تراریخته را وارد کنیم. در زمینه روغن کلزا نیز این موضوع صادق است و این به غیر از سو استفاده برخی تولیدکنندگان است که از خوراک دام به دلیل ارزانی برای تولید محصولات خوراکی خود استفاده کرده بودند. در کنار آن مورد دومی که مورد انتقاد قرار گرفته است گام‌های کشور برای تولید محصولات تراریخته است به طوریکه مجوز تولید پنبه تراریخته در کشور نیز صادر شده است و انتظار می‌رود در سالهای آتی سهم بالایی از تولید پنبه کشور را به خود اختصاص دهد.

از سوی دیگر شرکت‌های مواد غذایی بزرگترین استفاده‌کنندگان از محصولات تراریخته هستند و استفاده یا عدم استفاده از محصولات تراریخته تاثیر مستقیمی بر عملکرد و سود و زیان این شرکت‌ها دارد. امروزه اکثر روغن‌های استفاده شده در کشور تراریخته هستند و در کنار آن فرآورده‌های ذرت، بیسکوییت ، برخی فرآورده‌های غذاهای آماده و ... نیز در ترکیبات خود از محصولات تراریخته استفاده میکنند.

این حجم استفاده از محصولات تراریخته در کشور سوال برانگیز است و بسیاری از افراد از خود می‌پرسند که چرا شرکت‌ها این همه تبلیغ در رابطه با سلامت محصولات خود می‌کنند اما به این گستردگی از محصولات تراریخته استفاده می‌کنند. جواب این سوال آسان است ، به رغم بررسی‌های انجام شده هنوز هیچ دلیلی مبنی بر مشکل‌زا بودن محصولات تراریخته کشف نشده است. در واقع بسیاری از کشورهای اروپایی که هنوز از این محصولات استفاده نمی‌کنند و یا استفاده از آن را در صنایع خوراکی ممنوع کرده‌اند منتظرند تا نتایج تاثیرات این محصولات را بر روی انسانها در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته ببینند و آنگاه اجازه یا عدم اجازه مصرف را بدهند. از این رو و با توجه به اینکه هنوز هیچ نتیجه‌ای دال بر مضر بودن این محصولات یافت نشده، تولیدکنندگان داخلی به دلیل قیمت کمتر محصولات تراریخته نسبت به محصولات غیر تراریخته به استفاده از این محصولات روی آورده‌اند.البته متاسفانه برخی از این خوراکی‌ها بیشتر مورد استفاده کودکان و نوجوانان است که بایست تمهیداتی در این زمینه اندیشیده شود.

در انتها باید گفت اگر محصولات به صورت صنعتی تولید نشود، اگر اصلاح ژنتیکی صورت نگیرد، اگر از آفت‌کش‌ها استفاده نشود و در نهایت اگر محصولات تراریخته استفاده نشود با این میزان جمعیت در روی کره زمین ، مطمئنا با مشکل گرانی و کمبود مواد غذایی روبرو خواهیم شد. همین حالا تهیه اقلام خوراکی برای بسیاری از ما مشکل شده است. شاید  بسیاری از ما رویای زندگی در یک روستای خوش آب و هوا و سرسبز و استفاده از محصولاتی که خودمان تولید می‌کنیم و از سلامت تولید آن مطمئنیم را داریم اما چه تعداد از ما حاضر است زندگی شهری خود را رها کند و به دامان طبیعت برود؟ همه ما در شهرهای آلوده و پر از دود زندگی می‌کنیم ، در معرض انواع امواج الکترومغناطیسی قرار داریم ، به میزان زیادی ترافیک ، آلودگی صوتی و بصری را تحمل می‌کنیم . شاید این سبک زندگی شهرنشینی که ما انتخاب کردیم چندان فرقی نمی‌کند غذای تراریخته بخوریم یا نخوریم.