خانواده ها پول خرج سینما می‌کنند؟

تولید فیلم سینمایی در ایران با اتکاء به فروش سالن های سینما زیان ده برآورد می شود. آمارهای موجود نشان می دهد هزینه ساخت سه فیلم سینمایی روی پرده سینماها به عددی نزدیک به 10 میلیارد تومان می رسد. براین اساس هر سه فیلم در مجموعه باید به فروشی نزدیک به 20 میلیارد تومان برای پوشش هزینه های ساختشان دسترسی پیدا کنند. با کسر سهم سینماداران از فروش نهایی فیلم ها مشخص می شود، با توجه به وضعیت به گیشه ها تولید فیلم سینمایی در ایران زیان ده است. در صورتی که طول ساخت یک فیلم سینمایی تنها 3 ماه در نظر گرفته شود، سود بانکی 10 میلیارد تومان در همین دوره زمانی به عدد 200 میلیون تومان برای یک ماه و 600 میلیون تومان برای سه ماه می رسد. براین اساس همچنان انتقال سرمایه ساخت فیلم به بازارهای مالی نمی تواند چندان مقبول سرمایه گذاران سینمایی باشد. در حال حاضر فیلم های سینمایی «طبقه حساس»، «چ» و «خط ویژه» خود را در بازاری قرار داده اند که اندازه سالیانه آن 30 میلیارد تومان و اندازه نوروزی آن طی دو سال گذشته تنها 3 تا 4 میلیارد تومان بوده است. با این وجود در صورتی که اشتیاق به حضور در فضای فرهنگی کشور ایجاد شود، خانوارهای ایرانی همچنان بودجه مورد نیاز برای خرید بلیت سینما را در اختیار دارند ولی این بودجه محدود به 4 دهک میانی درآمدی است. درصورتی که دهک های چهارم تا نهم تنها 2 درصد از بودجه ماهیانه خود را صرف سینما کنند، 8 میلیارد و 160 میلیون تومان امکان سرازیرشدن به سالن های سینما را در اختیار دارد. حتی در اینصورت هم تولید و ارائه فیلم در سالن های سینما با زیان همراه است چراکه کل میزان درآمدهای سالن های سینما از هزینه تولید فیلم ها کمتر می شود. در صورتی که صاحبان فیلم های سینمایی موفق به مجاب ساختن ساکنان دهک های چهارم تا دهم به حضور در سالن های سینما شوند، امکان کسب سود از این بازار فراهم می شود. توصیه اقتصاددانانی مانند سعید لیلاز به فعالان فرهنگی کشور ایجاد علاقه مندی در میان این جمعیت برای حضور در سالن های سینماست. آمار واردات تلویزیون های سینمای خانگی، گوشی تلفن همراه و حتی لپ تاپ نشان می دهد ساکنان این دهک های جمعیتی حداقل تا سقف 8 میلیارد تومان توان و انگیزه حضور در سالن های سینمای کشور را در اختیار دارند. 5 میلیون و 440 هزار خانوار دهک های چهارم تا هشتم به طور متوسط 408 میلیارد تومان بودجه سالیانه در اختیار دارند. مردم پول سینما رفتن دارند یا نه؟ میزان درآمد خانوار شهری به طور متوسط 20 میلیون و 906 اعلام شده است. براین اساس هر خانوار ماهیانه 32 هزار تومان هزینه سینما و تئاتر می کند. براین اساس هر ایرانی ماهیانه 8 هزار تومان صرف امور فرهنگی می کند. قیمت بلیت سینما در حال حاضر به 6 هزار تومان رسیده است. در صورتی که هر ایرانی در ماه یکبار به سینما برود، تنها 2 هزار تومان دیگر برای خرید مجله، روزنامه و کتاب بودجه صرف می کند. برآوردهای سال گذشته سینمای ایران نشان می دهد که سال 91 سینماهای کشور 3 میلیارد و 100 میلیون تومان فروش داشته اند. در این سال نرخ متوسط تورم بالاتر از 30 درصد بوده و به گزارش بانک مرکزی 2 و نیم درصد از بودجه در اختیارشان را صرف امور فرهنگی می کرده اند. سال 92 متوسط نرخ تورم به 32 درصد رسید و میزان هزینه های فرهنگی خانوار تا 2.2 درصد در سبدخانوار کاهش پیدا کرد. در این سال سینماهای کشور 3 میلیارد و 536 میلیون تومان فروش را کسب کردند. افزایش قیمت بلیت سینما دلیل اصلی تغییر عدد فروش سینماها به حساب می آید. گزارش های بانک مرکزی تایید می کند طی دو سال گذشته میزان کسری بودجه خانوار افزایش قابل توجه ای داشته است. براساس گزارش بانک مرکزی سال گذشته، درآمد متوسط خانوارهای شهری کشور به میزان 20 میلیون و 906 هزار تومان و هزینه متوسط خانوارهای شهری کشور به میزان 21 میلیون و 654 هزار تومان رسیده بود. براساس این آمارها کسری بودجه خانوار به حدود 748 هزار تومان رسیده است. گزارش بانک مرکزی همچنین نشان می‌دهد «بعد خانوار» شهری کشور نیز، در سال گذشته در ادامه مسیر پیشین با کاهش مواجه بوده و معادل 43/3 شده است. متوسط هزینه های خانوار در این دوره زمانی 24.5 درصد رشد داشته است. در همین دوره زمانی میزان درآمدهای خانوار 25 درصد رشد داشته است. براین اساس سال گذشته نیز مشابه سال‌های پیشین، میانگین درآمد خانوارهای ایرانی از میانگین هزینه‌های آنها کمتر بوده و خانوارها در امور مالی خود با «کسری بودجه» مواجه بوده‌اند. در سال 1390، خانوارهای ایرانی با کسری بودجه تقریبا 673 هزار تومانی در سال مواجه بودند. با استفاده از آمارهای جدید مشخص می‌شود که رقم این کسری در سال 1391 به حدود 748 هزار تومان رسیده است. طی دو سال گذشته با وجود رشد 24 درصدی هزینه و همچنین کاهش میزان هزینه های فرهنگی خانوارها، عدد فروش سینماهای کشور در تعطیلات نوروزی به آستانه ثبات 3 میلیارد تومان رسیده بود. نتایح پژوهش های دانشگاهی بااستناد به آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد بودجه فرهنگی در سبد هزینه خانوار طی چهار دوره زمانی روند کاهشی داشته است. طی سال های 50 تا 52 متوسط کل هزینه های فرهنگی در این دوره 446.6 هزار ریال ( در سال 50 ) و حداکثر 731.4 هزار ریال ( در سال 52 ) بوده است. رشد این گروه از هزینه در سال 51 نسبت به سال 50، 9.8 درصد و در سال 52 نسبت به سال 51، 49.2 درصد بوده است. دوره دوم محاسبات با جنگ همزمان شده است و به همین جهت میزان هزینه های فرهنگی کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است.طی سال های 53 تا 64 متوسط کل هزینه های فرهنگی خانوار شهری به استثنای سال 69 ( در سال 69 این هزینه 741 هزار ریال بوده است ) بین دو رقم 960.2 هزار ریال ( در سال 63) و 1121.3 هزار ریال ( در سال 62 ) متغیر بوده است. دوره سوم مصادف با سال 65 تا 70 میزان هزینه های فرهنگی خانوار به کمترین میزان رسید. دوره نوسانات این هزینه در دوره سوم 184.5 هزار ریال بوده است. طی سال های 71 تا 75 به عنوان دوره چهارم میزان هزینه متوسط فرهنگی خانوار حداکثر آن 776.5 هزار ریال ( در سال 73 و حداقل آن 724.9 هزار ریال ( در سال 72 ) بوده است . بنابراین نوسانات این گروه از هزینه ها در دوره چهارم 51.6 هزار ریال بوده است. این آمارها نشان می دهد تنها در سال 1369 میزان هزینه های فرهنگی خانوار تحت تاثیر سرخوشی پایان جنگ و آغاز دوره سازندگی روندی صعودی داشته است. آمارهای بانک مرکزی تایید می کند در این دوره زمانی همچنان میزان کسری بودجه خانوار به میزان 10 تا 15 درصد وجود داشته است. محاسبات آماری تایید می کند میزان کشش به فرهنگ رسمی ( قابل محاسبه) در خانوارهای با درآمدهای کمتر طی تمامی سال های گذشته بیشتر از خانوارهای با درآمدهای بالاتر بوده است. بین سال های 1385 تا 1390 میزان کسری بودجه خانوارهای ایرانی 45 برابر شده است. اما در همین دوره زمانی حداقل سه فیلم اخراجی های یک، اخراجی های دو، ورودآقایان ممنوع و همچنین جدایی نادر از سیمین به فروش بیش از 3 میلیارد تومان و تا سقف 5 میلیارد تومان دست پیدا کردند. به گفته معاون اول رئیس جمهور در این دوره زمانی «سفره خانواده های ایرانی کوچک شده است.» به موازات این جریان میزان هزینه های فرهنگی هم به حداقلی ترین عدد رسیده است. تحلیل آماری نشان می دهد الگوی مصرف خانوارهای ایرانی رفتاری قابل پیش بینی ندارد. طی دوره زمانی که تورم موادغذایی به بیش از 60 درصد رسیده بود، میزان هزینه های خوراکی در خانوارها کاهش قابل توجهی را تجربه کرد. براین اساس در جدول آماری بانک مرکزی سهم مخارج غذایی از 30.3به 22.3 درصد کاهش پیدا می‌کند و در عوض سهم هزینه‌های «مسکن» زیاد شده و از 42 به 61.4 درصد می‌رسد. این آمار نشان می دهد همچنان «خانه» الویت بیشتری به خوراک برای خانوارهای ایرانی دارد. بااین خال در همین دوره زمانی سهم دخانیات در سبد مصرف خانوار از خانوارهای ثروتمند به سمت فقیر روند افزایشی می یابد. آمار بانک مرکزی تایید می کند خانوارهای برخوردار به میزان یک دهم درصد از درآمدهای خود را صرف دخانیات می کنند، گروه های درآمدی کمتر هم از 2 دهم درصد تا 8 دهم درصد از درآمدهای خود را صرف دخانیات می کنند. سهم دخانیات در گروه چهارم درآمدی به صورت ناگهانی رشد می کند و به 1.5 درصد هم می رسد. این آمارها نشان می دهند، خانوارها با وجود کاهش درآمدهای خود به موضوعاتی که در سید خانوار به عنوان کالاهای لوکس ( شامل فرهنگ و دخانیات و...) شناخته می شوند، توجه ویژه ای دارند. در مورد کالاهای فرهنگی طی دو سال گذشته میزان هزینه جاری کاهش داشته است. سال 91 فروش کلی سینماها 3 میلیارد و 100 میلیون تومان بوده است. از این میزان 2 میلیارد و 346 میلیون تومان متعلق به تهران بوده است. اما سال 92 میزان کلی فروش سینماها 3 میلیارد و 536 میلیون تومان برآورد شده است. در صورتی که شرایط سال 92 مانند سال 69 در نظر گرفته شود، احتمال رشد فروش سینماها نیز وجود دارد. گزارش های بانک مرکزی نشان می دهد محاسبه امکان و میزان انگیزه برای هزینه های فرهنگی در میان خانوارها از الگویی واحد پیروی نمی کند ولی براساس جمعیت دهک های کشور حداقل از دهک سوم تا دهک هفتم جمعیتی ایران توان مالی لازم برای حضور در سالن های سینما و خرید کتاب را در اختیار دارند. الگوی رفتاری دهک های هفتم تا دهم نیز نشان می دهد این بخش از جامعه به اشکال غیررسمی هزینه های فرهنگی علاقه مندی بیشتری نشان می دهند. اما در حال حاضر حتی در صورتی که خانوارهای ایرانی قصد هزینه فرهنگی داشته باشند، هم سینماهای کشور کشش پوشش تقاضاهای این گروه جمعیتی را ندارند. در حال حاضر و طبق آمارهای رسمی معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 250 سینمای فعال در کشور وجود دارد که حدود 40 درصد آن ها در تهران قرار دارند و مابقی سهم شهر ها و شهرستان ها کشور است. براساس گفته های یکی از مسولان سینمایی کشور 55 درصد فروش فیلم های کشور تنها در 5 پردیس سینمایی انجام می شود. سهم تهران از کل فروش سینماهای کشور نیز بیش از 70 درصد است. این اطلاعات تایید می کند امکان دسترسی و استفاده از سینما تنها برای گروه جمعیتی خاصی وجود دارد. طبق این آمار در کشور برای هر 300 هزار نفر یک سالن سینما وجود دارد در حالی که آمار استاندارد جهانی آن برای هر 10 هزار نفر یک سالن سینما است. همچنین طبق آمارها در شهر تهران به طور میانگین 45 تا 50 هزار صندلی سینما وجود دارد که تنها 20 درصد آن ها استاندارد است. به این ترتیب در شهر 12 میلیون نفری تهران 10 هزار صندلی استاندارد وجود دارد که سهم هر 1200 تهرانی یک صندلی می شود. اما این آمارها در شهرستان ها بسیار نامطلوب تر از تهران است به طوری که تعداد بسیار زیادی از شهرها و شهرستان های کشور حتی با جمعیت میلیونی هم دارای سالن سینما نیستند و یا سالن هایی دارند که به دلیل قدیمی بودن غیر فعال هستند. طبق آمارهای رسمی مالکیت بیش از 60 درصد سینماهای کشور با دولت و نهادهای دولتی مانند حوزه هنری ( زیر مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی) و نهادهایی مانند بنیاد مستضعفان است و مالکیت 20 درصد مابقی در اختیار شهرداری و بخش خصوصی است. شهرداری به خصوص در شهر تهران طی پنج سال گذشته سهم مهمی در ساخت سالن های جدید سینما مانند پردیس های سینمایی داشته است و باعث شده نام این نهاد هم به مالکان سینماها در کشور به خصوص در شهر تهران اضافه شود. اما مهم ترین موسسه در کشور که ساخت و تجهیز سالن های سینما را برعهده دارد « موسسه سینما شهر» است که یر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می کند و طی سال های گذشته در تهران و شهرستان ها 16 سالن سینما احداث و 12 سالن سینما را بازسازی کرده است. تمامی این آمارها تایید می کند فروش فیلم ها در سینماهای کشور برای نوروز سال 93 در حداکثری ترین حالت بین 8 تا 10 میلیارد تومان و در حداقلی ترین حالت بین 4 تا 5 میلیارد تومان می تواند باشد. جدول میزان درآمد دهک های جمعیتی نشان می دهد، دهک های درآمدی چهارم تا هشتم امکان حضور در سالن های سینما را دارند. دهک های درآمدی نهم و دهم نیز به طور معمول از اقسام غیررسمی فرهنگ استفاده می کنند ولی با حضور اهالی این دهک جمعیتی در سالن های سینما، امکان رونق سالن ها ایجاد می شود. با اتکاء به آمارهای بانک مرکزی و همچنین بررسی الگوی رفتاری فرهنگی دهک های اول تا چهارم تنها در شرایطی این گروه هزینه حضور در سالن های سینما را صرف می کنند که فیلم ها امکان ایجاد تفریحی مطلوب را برای آنها ایجاد کند. این نوع تفریح در تعاریف بین المللی به عنوان « فراموشی زندگی شخصی در طول دوره پخش فیلم» شناخته می شود. به همین جهت سینمای هند و حتی سینمای پیش از انقلاب ایران موفقیت قابل توجهی در فروش را کسب کرده بودند. این دو نوع سینما اقشار کم درآمد را بیش از اقشار پردرآمد جذب می کنند. در این شرایط فیلم سینمایی «چ» ساخته ابراهیم حاتمی کیا به دلیل جذابیت های سینمایی و فیلم سینمایی «طبقه حساس» ساخته کمال تبریزی به جهت ژانرکمدی بیشترین شانش فروش را در اختیار دارند.