چگونه باران‌های سیل‌آسا را هدر ندهیم؟
ایران درحالی چهارمین کشور سیل‌خیز دنیاست که از طرفی جزو مناطق خشک و کم‌بارش نیز به حساب می‌آید.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان، بسیاری بر تبدیل تهدید سیل به فرصتی برای مقابله با خشکسالی‌های کشور تاکید می‌کنند اما به جز سدسازی که این روزها حواشی محیط‌زیستی زیادی دارد چه راهکارهای دیگری برای جمع‌آوری بارش‌های سیل‌آسا وجود دارد؟ از ابتدای امسال تاکنون چندین سیل شدید مناطق مختلف کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است.
سازمان جنگل‌ها در مهرماه امسال اعلام کرد که 12 میلیون نفر از جمعیت کشور امسال تحت‌تاثیر سیل بودند. همچنین بر اساس آمار این سازمان ایران چهارمین کشور سیل‌خیز دنیاست و حدود 26 درصد پهنه کشور به دلیل نوسانات اقلیمی و دست‌اندازی‌های انسان به طبیعت در معرض سیل‌های شدید و طغیانی قرار دارد. در این بین عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری به عنوان راهکاری معرفی می‌شود که می‌تواند تهدید سیل را به فرصتی برای مقابله با کم‌آبی و خشکسالی تبدیل کند.
آبخیزداری مجموعه اقداماتی است که بر اساس اصول مدیریت پایدار حوضه آبخیز به منظور حفاظت از منابع آب و خاک اجرایی می‌شود و آبخوان‌داری نیز با مهار و نفوذ سیلاب روی عرصه‌های آبخوان موجب احیای منابع آب و خاک می‌شود. در حال حاضر در کشور ایران 125 میلیون هکتار حوضه آبخیز داریم که تنها در 12 میلیون هکتار از آن عملیات آبخیزداری به‌طور کامل اجرایی شده است.
مسئولان سازمان جنگل‌ها می‌گویند که تاثیر عملیات آبخیزداری بر کنترل سیل در حوضه‌های آبخیز اجرا شده کاملا مشهود است اما اقدامات انجام شده کافی نیست. ابوالقاسم حسین‌پور، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در گفت‌و‌گو با ایسنا ضمن اشاره به اینکه در بیش از 10 هزار نقطه از کشور فعالیت‌های آبخیزداری اجرایی شده است، می‌گوید: در مناطق جنوبی شرایط محیطی برای انجام فعالیت‌های آبخیزداری بیش از سایر نقاط فراهم است؛ چراکه در تعدادی از مناطق سردسیر کشور سرمای هوا و بارش برف و باران سبب ایجاد وقفه در اجرای پروژه‌های آبخیزداری شده است.
وی در ادامه اظهار می‌کند: در استان‌های مختلفی از جمله هرمزگان، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان برخی از پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به اتمام رسیده است که قطعا نقش موثری در کاهش حجم سیلاب در این مناطق و نفوذ آنها به زمین داشته‌اند. در حال حاضر ما منتظر هستیم شرایط محیطی در مناطق سیل‌زده مساعد شود تا این پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری را مورد بررسی قرار دهیم و اعداد و ارقام کارایی و اثربخشی آنها را اعلام کنیم. مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری درباره کارایی پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در سیل‌های فروردین ماه کشور توضیح می‌دهد: ارزیابی‌ها نشان می‌دهد پروژه‌های پخش سیلاب توانسته‌اند ضریب روان‌آب و سیلاب را از 10 به دو کاهش دهند. این یعنی تا 80 درصد سیلاب و خسارات آن را کاهش داده‌اند و به‌طور مشخص در سیلاب فروردین استان لرستان پروژه‌های پخش سیلاب ضریب سیل را از 14/10 به 67/2 کاهش داده‌اند. به گفته حسین‌پور ارزیابی ایستگاه‌ها در حوضه‌های آبخیز پایلوت که در یکی از آنها عملیات آبخیزداری انجام شده و در حوضه دیگری - به عنوان حوضه شاهد - هیچ اقدامی در آن صورت نگرفته است نشان می‌دهد فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در 33 درصد مواقع مانع از شکل‌گیری سیلاب می‌شود و در 67 درصد مواقع نیز تمامی فاکتورهای مربوط به سیل را با اثر مثبت کاهش می‌دهد.
به طور مثال «دبی» اوج سیل را تا 7 برابر و حجم سیلاب را به‌طور متوسط تا 50 درصد کاهش می‌دهد. همچنین زمان تمرکز سیلاب با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری تا 18 دقیقه افزایش پیدا کرده است. وی با بیان اینکه در سیل فروردین لرستان دو میلیون مترمکعب سیلاب در بالادست شهر «چگنی» توسط فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری مهار شد، می‌گوید: اگر این حجم آب مهار شده به سیلاب افزوده می‌شد خسارات به شدت افزایش پیدا می‌کرد. حسین‌پور با اشاره به اینکه تاکنون تنها در 12 میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز کشور عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری انجام شده است، اظهار می‌کند: اجرای این عملیات طی سال‌های گذشته به دلیل کمبود اعتبارات پیشرفت چندانی نمی‌کرد.
در حال حاضر باید بپذیریم که تغییرات اقلیمی وقوع بارش‌های شدید در آینده را تشدید می‌کند و به همین دلیل باید برای پیشگیری از تشدید خسارات سیل به فکر چاره باشیم. مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در ادامه تصریح می‌کند: بعد از سیل‌های فروردین ماه امسال هشت طرح جدید برای کنترل سیلاب تدوین شده که یکی از آنها اجرای طرح‌های آبخوان‌داری و پخش سیلاب در عرصه آبخوان‌های کشور است. بر این اساس در 11 میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز مشرف به دشت‌های ممنوعه و بحرانی که جزو مناطق سیل‌خیز نیز هستند برنامه پخش سیلاب پیش‌بینی و تدوین و به مراجع تصمیم‌گیر کشور ارائه شده است تا منابع لازم برای این طرح اختصاص یابد. حسین‌پور در ادامه می‌گوید: در حال حاضر بیش از 450 شهر کشور و 8600 روستا و آبادی در معرض تهدید سیل هستند.
از این رو طرح آبخیزداری و کاهش مخاطرات سیل برای کانون‌های جمعیتی شهری و روستایی کشور تدوین و به سازمان مدیریت بحران تحویل داده شده است. وی در پایان با بیان اینکه خوشبختانه فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری از سوی خیران به عنوان یک امر نیک جزو امور خیریه محسوب می‌شود، اظهار کرد: ورود خیران به این موضوع نشان از اثربخشی فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری برای مردم دارد. در شرایطی که کشور با محدودیت‌هایی روبه‌رو است خیران می‌توانند در حوزه آب و آبخیزداری به عنوان یک امر خیریه مشارکت کنند.
