قانونی که زمین ماند، آرزوهایی که فراموش شد
«آسمان آبی، هوای پاک» این جمله‌ای است که به تکرار کنار خیابان‌های تهران به چشم می‌خورد، روی پوشش‌هایی که کارگاه‌های ساختمانی عظیم‌الجثه را از خیابان جدا می‌کنند، کنار مجتمع‌های تولید انبوه ساختمانی که محل اصلی مراجعه خودروهای دیزلی هستند، ساختمان‌هایی که چون هیولایی سهم عابران را از آسمان می‌بلعند و بعد که ساخته شدند، چون سدی در برابر ورود باد می‌ایستند و قلدری می‌کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، خیابان‌های تهران را تردد سرسام‌آور ماشین‌ها و ویراژ موتوسیکلت‌ها غرق کرده‌اند، دو طرف خیابان‌ها را هم یا کارگاه‌های ساختمانی پر کرده‌اند یا ساختمانی‌هایی بدقواره که سایه‌شان روی سر خیابان و پیاده‌رو سنگینی می‌کند. در هیاهوی این شهر، آیا تهران و تهرانی‌ها فرصت تنفس دارند؟ 25 روز از روزهای سال 98 تاکنون «هوای پاک» داشته‌اند و یک روز در تقویم عنوان «روز هوای پاک» را به دوش می‌کشد. 29 دی، روز هوای پاک است، روز نفس و روز آسمان آبی، اما تاکنون دو سال از تصویب «قانون هوای پاک» در مجلس می‌گذرد و برخلاف چنین قانونی که بیش از 20 نهاد را بسیج رفع آلودگی هوا می‌کند، روزهای ناسالم و ناسالم برای گروه‌های حساس سال 98 نسبت به سال 97 افزایش یافته است. «آیا از وجود قانون هوای پاک خبر دارید؟»، «آیا از وجود روزی به نام روز هوای پاک مطلع هستید؟»، «کدام نهادهای دولتی را مسوول رسیدگی به وضعیت آلودگی هوا می‌دانید؟»، «عامل اصلی آلودگی هوا چیست؟»، «آیا هنگام آلودگی هوا از ماسک استفاده می‌کنید؟» و «آیا امیدی به بهبود وضعیت آلودگی هوای تهران دارید؟» این سوال‌ها از 30 دانشجوی دوره لیسانس تا دکترای دانشگاه‌های تهران پرسیده شد تا تصور کلی این قشر جوان از آلودگی هوای تهران سنجیده شود. اکثریت پرسش‌دهندگان نه از وجود «روز هوای پاک» در تقویم و نه از وجود قانونی به نام «قانون هوای پاک» مطلع بودند، نه در روزهای آلوده از ماسک استفاده می‌کردند و نه امیدی به دیدن دوباره آسمان آبی داشتند.
ناسالم برای همه گروه‌ها
تا یک روز پیش از «روز هوای پاک»، تهران در سال 1398 فقط 25 روز هوای پاک را به چشم دیده است، کیفیت هوا در 208 روز قابل‌قبول، در 66 روز ناسالم برای گروه‌های حساس و در 5 روز ناسالم برای همه گروه‌ها گزارش شده است. این در حالی است که در سال 97، تهران تعداد روزهای پاک کمتری را تجربه کرد (17 روز)، اما سال گذشته تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس، کمتر و معادل 49 روز بود؛ علاوه بر آن سال گذشته در تهران روز «ناسالم» گزارش نشده است. طبق گزارش شرکت کنترل هوا، طی 10 سال(ابتدای سال 88تا کنون) گذشته (معادل 3956 روز)، تهران فقط 181 روز «پاک» را تجربه کرده است. طی این 10 سال، 1125 روز ناسالم برای گروه‌های حساس، 90 روز ناسالم، 7 روز بسیار ناسالم و یک روز خطرناک گزارش شده‌اند. برآورد 10 ساله نشان می‌دهد که ذرات معلق زیر 2.5 میکرون مهم‌ترین آلاینده شهر تهران هستند.
«کدام نهادهای دولتی را مسوول رسیدگی
به وضعیت آلودگی هوا می‌دانید؟»
گفت‌وگوی با 30 نفر از دانشجویان دوره لیسانس تا دکترای دانشگاه‌های تهران حاکی از آن است که حدود 63 درصد از آنها اطلاعی از روزی به نام «روز هوای پاک» ندارند. علاوه بر آن حدود 80 درصد این دانشجویان عمدتا از وجود قانونی به نام «قانون هوای پاک» اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. حدود 70 درصد آنها در صورت آلودگی هوا از ماسک فیلتر‌دار استفاده نمی‌کنند و 86 درصد آنها معادل 26 نفر از 30 نفر، امیدی به بهبود آلودگی در تهران ندارند. اکثر دانشجویانی که به پرسش‌ها پاسخ داده‌اند، شهرداری (34 درصد) را مسوول اصلی رسیدگی به وضعیت آلودگی هوا می‌دانند. پس از شهرداری، محیط‌زیست به عنوان دومین (28 درصد) متولی آلودگی هوا عنوان می‌شود. علاوه بر این در میان پاسخ دانشجویان، نامی از وزارت صمت (3 بار)، وزارت راه (یک بار)، نیروی انتظامی (2 بار)، وزارت کشور
(2 بار)، وزارت نفت (3 بار)، مدیریت بحران (یک بار) و وزارت ارتباطات (یک بار) به میان می‌آید. از میان 30 نفر فقط دو نفر می‌دانند که طبق قانون هوای پاک بیش از 20 ارگان در قبال آلودگی هوا به نوبه خود وظیفه دارند.
«قانون هوای پاک» تیر 96 توسط مجلس به تصویب رسید. قانونی با 34 ماده و 39 تبصره در حجم سه هزار و 800 کلمه. اما این قانون تاکنون آن طور که بایسته و شایسته است به اجرا نرسیده و ردیف بودجه مشخصی ندارد. «محمدباقر نوبخت»، رییس مرکز برنامه و بودجه، آذر امسال اشاره کرده بود: «قانون هوای پاک در لایحه بودجه 99 ردیف اعتبار مجزایی ندارد.» به‌زعم نوبخت، محل درآمد این قانون از مواردی مانند جرایم محیط‌زیستی است و در لایحه سال 99، 47 میلیارد تومان درآمد قابل تحقق از محل دریافت خسارات و جرایم محیط‌زیستی برای خدمات آزمایشگاهی و اجرای قانون هوای پاک پیش‌بینی شده، اما تحقق همین اعتبار نیز همچنان در هاله‌ای از ابهام است. طبق قانون هوای پاک، بیش از 20 دستگاه مسوول اجرای این قانون هستند؛ سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ وزارت کشور؛ شهرداری‌ها و سازمان شهرداری‌ها؛ وزارت بهداشت؛ درمان و آموزش پزشکی؛ وزارت صنعت، معدن و تجارت؛ وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها؛ وزارت امور اقتصادی و دارایی؛ وزارت راه و شهرسازی؛ صدا و سیما؛ وزارت نیرو؛ وزارت دفاع؛ نیروی انتظامی؛ سازمان ملی استاندارد؛ سازمان انرژی اتمی ایران؛ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات؛ سازمان بازرسی کل کشور؛ وزارت اطلاعات؛ وزارت دادگستری و بیمه مرکزی. با این حال این ارگان‌ها پس از گذشت دو سال همچنان نتوانسته‌اند به اجرای این قانون ادای وظیفه کنند تا جایی که هفته گذشته، دادستان دیوان محاسبات کشور در نامه‌ای به کلیه دستگاه‌های اجرایی خواستار ارایه توضیح درباره نحوه هزینه‌کرد اعتبارات مربوط به قانون هوای پاک با توجه به وضعیت آلودگی هوای کلانشهرها شد (ایسنا، دوشنبه 23 دی).
دلیل اصلی آلودگی به نظر شما چیست؟
حدود یک‌چهارم پاسخ‌ها (27 درصد) به «خودروهای بی‌کیفیت» ختم می‌شود و کارخانه‌ها (19 درصد) در مقام دوم پاسخ‌ها قرار دارد. سه نفر از پاسخ‌دهندگان خود ارگان شهرداری را به عنوان عامل آلودگی هوا معرفی کرده و گفته‌اند که طراحی شهری غلط، خصوصا در دوره شهردار قبلی، راه‌های تنفسی شهر تهران را بسته است. «حمل و نقل عمومی نامناسب»، «بنزین بی‌کیفیت»، «شهرسازی نامناسب»، «فضای سبز ناکافی» و البته «مدیریت غلط شهری» به عنوان عوامل اصلی ایجاد آلودگی از سمت این دانشجویان عنوان شده است. حسین، کارشناس ارشد آمایش سرزمین از دانشگاه تهران که هم از روز هوای پاک مطلع است و هم قانون هوای پاک را می‌داند، می‌گوید: «به نظرم عدم تعادل فضایی در کشور و شهرهای سرریز شده از جمعیت دلیل اصلی این وضعیت هستند.» او نسبت به وضعیت حمل و نقل عمومی انتقاد دارد و می‌گوید: «ما هنوز فرهنگ ماشین‌دوست داریم. مثلا اگر یک مجتمع تجاری بخواهد به مشتریانش جایزه بدهد، ماشین جایزه می‌دهند، نه دوچرخه، نه کتاب، نه بسته سفر.» او نسبت به وضعیت خودروها و بنزین انتقاد دارد و می‌گوید که در این آلودگی حتی نمی‌توان دوچرخه‌سواری کرد. حسین تاکید می‌کند که عدم استفاده از حمل و نقل عمومی، استفاده از سرویس‌های تاکسی خصوصی نیز متاسفانه به فرهنگی تبدیل شده است که چندان جالب نیست: «فرض کنید من می‌خواهم از دختری خواستگاری کنم، اول سنم را می‌پرسند، بعد تحصیلاتم را، بعد اینکه خانه دارم، بعد اینکه ماشین دارم یا نه. فکرش هم خنده به لب می‌آورد که سر جلسه خواستگاری بپرسند آیا داماد دوچرخه دارد یا نه.»
«محمدصادق حسنوند»، رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوا، پیش از این گفته بود که بر اساس آخرین گزارش در سال ۱۳۹۷ مرگ سه هزار و ۴۴۷ نفر ۳۰ سال و بالاتر از آن در تهران به علت مواجهه با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون ثبت شده است. (ایرنا، 11 دی 1398) «محسنی‌بند‌پی»، استاندار تهران، دوم دی هم در حاشیه نشست خبری سخنگوی دولت اعلام کرده بود که 8/60 درصد از منابع آلاینده هوای تهران ناشی از منابع متحرک شامل انواع خودروها و موتوسیکلت‌هاست و از این میان، 33 درصد مربوط به خودروهای دیزلی است (کامیون، اتوبوس و مینی‌بوس)، حدود 18 درصد سهم خودروهای سواری بنزینی و 10 درصد هم ناشی از موتوسیکلت است.
«بعد از اینکه مشکل تنفسی پیدا کردم، بله.»، «بله اما نفس کشیدن باهاش راحت نیست.»، «بله اما ماسک‌ها تقلبیه.»، «بله، حداقل ذرات معلق وارد ریه نمی‌شه.»، «بله، برای آلودگی که فکر نکنم تاثیری داشته باشه و بیشتر برای بوی بد می‌زنم.»، «بله تنفس سخت است اما چه فایده.»، «بله، وقتی آلودگی از 150 تا می‌ره بالاتر.»، «بله اما واقعا امیدی به ماسک ندارم.» از میان 30 نفر، فقط 9 نفر از ماسک استفاده می‌کنند و 21 نفر باقی گفته‌اند که حتی در آلوده‌ترین روزهای سال هم از ماسک استفاده نمی‌کنند. سارا، دانشجوی ارشد حمل و نقل دانشگاه علم و صنعت از ماسک استفاده نمی‌کند و منتظر است تا از پایان‌نامه‌اش دفاع کند و به شیراز برگردد. وحید، دانشجوی ارشد معماری دانشگاه تهران هم می‌گوید که استفاده از ماسک یک‌بار یا دوبار در سال معنا دارد، اما حالا که تعداد روزهای ناسالم افزایش پیدا کرده است، نمی‌خواهد هر روز از ماسک استفاده کند و ترجیح می‌دهد از تهران برود اما ماسک نزند. آیا دانشجویانی که در اواخر دهه دوم و دهه سوم از زندگی خود هستند، به روزهای پاک تهران امیدی دارند؟ 26 نفر از این 30 نفر پاسخ قاطعانه نه داده‌اند و 4 نفر باقی با اینکه گفته‌اند، آری، اما این جواب مثبت را مشروط داده‌اند و شرط اصلی آنها تغییر اساسی در روال کاری مسوولانی است که موظف به اجرای قانون هوای پاک هستند. یاسمین، 26 ساله و دانشجوی مکانیک دانشگاه امیرکبیر می‌گوید که نمی‌توان به‌طور قطع از بهبود وضعیت هوای آلوده در تهران قطع امید کرد، اما این روزها شهرهای دیگری هم مثل اراک و همدان با آلودگی دست و پنجه نرم می‌کنند و این چندان تصور روشنی از آینده را نشان نمی‌دهد. محمدرضا، دانشجوی دکترای علوم اجتماعی دانشگاه تهران ریشه این ناامیدی را چنین توصیف می‌کند: «بوی بد امسال اقلا منو ناامید کرد، هیچ وقت تهران اینقدر بوی بد نمی‌داد. همین بوی بد نشان می‌دهد که با اقداماتی که تا حالا انجام شده انتظار امیدواری نباید داشت.»
