تصویر پایتخت؛ 5 سال بعد

این برنامه، حریم هر نوع فعالیت مالی، شهری و عمرانی شهرداری‌تهران در پنج سال آینده را مشخص کرده و نه‌تنها سقف مجاز برای اقدامات مدیریت‌شهری را در تمام حوزه‌‌های کاری در نظر گرفته است، که یکسری شاخص کمی برای پاسخگو کردن مدیران بابت عدم تحقق حداقل ماموریت‌های اولویت‌دار را نیز تعریف کرده است. 2 سال پیش، شهرداری تهران برای ترسیم نقشه‌راه انواع ساخت‌وسازها -که از یک‌سو بخش اعظم درآمد شهرداری از این راه تامین می‌شود و از سوی دیگر پرسودترین فعالیت اقتصادی بخش‌خصوصی ساکن در پایتخت نیز از همین مسیر عبور می‌کند- اقدام به تصویب و اجرای طرح تفصیلی جدید تهران کرد. اما حالا، برنامه پنج ساله شهرداری‌تهران به عنوان نقشه‌مادر پایتخت، نه تنها سند بالادست طرح‌تفصیلی و حتی بودجه‌های سالانه شهرداری محسوب می‌شود که امکان پایش و خودکنترلی مدیریت‌شهری تهران را هم برای شهرداری و هم برای شورای‌شهر فراهم می‌کند. اواخر سال گذشته و اوایل امسال همزمان با شروع تدوین نقشه‌راه سال‌های 93 تا 97 شهرداری‌تهران، به‌دلیل پایان مدت یک دوره خدمت محمدباقر قالیباف در شهرداری و تمایل وی به حضور در دولت، تصور می‌شد برنامه پنج ساله یا آنچنان بی‌رمق تدوین می‌شود که تیم جدید مدیریت‌شهری مجبور باشد از نو آن را بازنویسی کند، یا اینکه به قدری آرمان‌گرایانه و دست‌بالا نوشته خواهد شد که هیچ شهرداری نتواند اهداف آن را محقق کند. اما هم‌اکنون متن مصوب برنامه پنج ساله شهرداری‌تهران، نه آنچنان سطح‌پایین و نه خیلی خوش‌بینانه است. مطابق 7 نوع چشم‌انداز تعریف شده در این برنامه، شهرداری‌تهران موظف است از سال آینده به گونه‌ای پایتخت را مدیریت کند که در سال 97، شهروندان رفاه‌عمومی را احساس کرده و تهران در این سال به شهری هوشمند -الکترونیک-، سرسبز، امن و مقاوم در برابر مخاطرات طبیعی به‌خصوص زلزله و در نهایت حاوی ساختار مناسب برای سکونت، فعالیت و فراغت تبدیل شود. شهرداری‌تهران حداکثر تا نیمه‌اول سال93 وظیفه دارد، برای 68 نوع ماموریتی که تا به حال، انجام درست یا نیمه‌کاره آنها در شهر قابل اندازه‌گیری نبوده، شاخص اندازه‌گیری کمی تعریف کند و آنها را به تصویب شورا برساند تا دامنه پایش و نظارت بر مدیریت شهری از این طریق افزایش پیدا کند. از جمله سیاست‌های مهم لحاظ شده در برنامه پنج ساله، افزایش مساحت نوسازی مناطق فرسوده شهر تهران معادل چهار برابر کارنامه ساخت‌وسازهای موجود در بافت‌فرسوده و همچنین جلوگیری 100درصدی از تخلفات ساختمانی و در نهایت 2 برابر شدن طول خطوط مترو است. در قالب این برنامه، منافذ موجود در مقررات ساختمانی به‌خصوص در طرح تفصیلی جدید برای انجام تخلف نیز مسدود می‌شود، چون‌که شهرداری موظف است از سال آینده میزان انطباق پروانه‌های ساختمانی ضوابط طرح‌تفصیلی را برمبنای درصد انطباق به شورا گزارش کند. کلیات برنامه این، دومین برنامه پنج ساله شهرداری تهران است که همزمان با آغاز سال 93 وارد اولین فاز اجرایی می‌شود. اعضای شورای شهر چهارم فصل گذشته پس از بررسی عملکرد برنامه پنج ساله اول شهرداری تهران مقدمات اجرایی دومین برنامه پنج ساله شهرداری را آغاز می‌کند. برنامه‌ای که به گفته اعضای شورا برخلاف برنامه پنج ساله اول در قالب یک برنامه عملیاتی و قابل اجرا تدوین شده است. برخی از اعضای شورای شهر معتقدند به لحاظ رعایت شرط احتیاط و نبود اطمینان از تامین درآمد کافی، برخی از اهداف پنج ساله شهرداری تهران در سطح حداقلی تعریف شده است اما در صورتی که دولت مرکزی در ایجاد درآمدهای پایدار با دولت محلی (شهرداری) همراهی کند می‌توان در تسریع اجرای پروژه‌های شهری تکالیف جدیدی را برای شهرداری تعیین کرد. در بخش کلیات این برنامه در قالب چندین جدول نقشه راه پنج سال آینده شهرداری تهران در قالب پروژه‌ها و فعالیت‌های مختلف در اداره شهر تعریف شده است و رسالت اصلی آن بیان راهبردها و سیاست‌های بلندمدت شهرداری برای سال‌های 93 تا 97 در قالب پروژه‌ها و فعالیت‌های هزینه‌ای است تا امکان اتصال به برنامه کوتاه‌مدت شهرداری میسر شود. این برنامه براساس اسناد فرادست شهر تهران یعنی طرح جامع و تفصیلی جدید تدوین شده و شهرداری موظف است برنامه‌های کوتاه‌مدت (بودجه‌های یکساله شهرداری) خود را به نحوی تهیه کند که قابلیت پیوند به هفت چشم‌انداز اصلی برنامه را داشته باشد. توسعه جنبه اصالت و هویت اسلامی- ایرانی تهران، هوشمند سازی شهر، توسعه فضای سبز شهری، بهبود سیستم ایمنی شهر در برابر مخاطرات، کمک به انسجام و پایداری شهر برای سکونت و فعالیت، افزایش رفاه عمومی و تعدیل نابرابری هاو تبدیل تهران به کلان‌شهری با عملکردی ملی و جهانی هفت چشم‌انداز اصلی و بلندمدت برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران تعیین شده است. در بخش دیگری از برنامه، شاخص‌های اهداف عملیاتی در وضع موجود تشریح شده است و سپس آنچه در سال پایانی برنامه (1397) از وضعیت این شاخص‌ها باید اندازه‌گیری شود، تعریف شده است. به عنوان مثال سهم انواع وسایل نقلیه عمومی در کاهش آلودگی هوا در 6 ماهه نخست سال جاری 12.09 درصد از مجموع حمل و نقل‌های سطح شهر را شامل می‌شود که طبق هدف‌گذاری انجام شده در افق برنامه این سهم به 6 درصد تقلیل پیدا کند. این در حالی است که از مجموع سفرهای انجام شده در سطح شهر 56 درصد با وسایل نقلیه عمومی انجام می‌شود که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده پس از پنج سال به 65 درصد افزایش پیدا خواهد کرد. علاوه‌بر این طبق چشم‌انداز برنامه سرانه فضای سبز کنونی 15 متر مربع برای هر نفر است که تا پایان سال آینده به 18.43 متر مربع خواهد رسید. در راستای ارتقای ایمنی شهروندان نیز مدیریت شهری بنا دارد زمان رسیدن به محل آتش‌سوزی را با 26 ثانیه کاهش به 4 دقیقه برساند. همین‌طور جهت کاهش مساحت بافت فرسوده شهری، مساحت عرصه‌های نوسازی شده در هر سال 500 هکتار تعیین شده تا در سال 97 مجموع مساحت پلاک‌های نوسازی شده به دو هزار و 500 هکتار برسد. مساحت عرصه‌های نوسازی شده تا 6 ماهه نخست سال جاری 590 هکتار است. پایش گام به گام در بخش دیگری از کلیات برنامه شورای شهر تهران جهت نظارت بر اجرای برنامه پنج ساله، شهرداری تهران را موظف کرده است تا 70 شاخص عملیاتی را در نیمه اول سال 92 اندازه‌گیری کند و عملکرد را با این شاخص‌ها برای سال‌های آینده در سطح شهر بسنجد. آسیب‌پذیری شهر تهران در مواجهه با سناریوی محتمل زلزله، نسبت ساختمان‌های مقاوم به کل ساختمان‌های شهر تهران و زمان هشداردهی قبل از وقوع سیلاب از جمله شاخص‌های عملیاتی است که در راستای هدف عملیاتی افزایش ایمنی در برابر مخاطرات زمین تعریف شده است. شهرداری موظف است در وضع موجود عملکرد 6 ماهه نخست سال جاری را بررسی و هدف‌گذاری سال پایان برنامه را برای آنها مشخص کند. علاوه‌بر این در راستای ارتقای کیفیت طراحی ساختمان‌ها باید مشخص کند که نسبت ساختمان‌های ساخته شده براساس الگوی شهرسازی معماری اسلامی- ایرانی در حال حاضر چند درصد است و در پایان برنامه به چه درصدی خواهد رسید. همچنین نسبت باغات حفظ شده شهر، میزان انطباق پروانه‌های ساختمانی صادر شده با ضوابط مربوطه در طرح تفصیلی، تعداد افراد مبتلا به آسیب‌های اجتماعی به افراد سالم شهر از جمله شاخص‌هایی است که شهرداری باید نسبت آنها را در شهر اندازه‌گیری کند. هدف‌گذاری احتیاطی آنچه در کلیات برنامه و هدف‌گذاری انجام شده در پنج سال آینده قابل تامل است هدف‌گذاری حداقلی برنامه‌ها و پروژه‌های آتی شهر است. به گونه‌ای که میان وضع موجود شاخص‌های عملیاتی و هدف‌گذاری انجام شده تا پایان برنامه(سال 1397) فاصله زیادی وجود ندارد. ابوالفضل قناعتی سخنگوی کمیسیون عمران شورای شهر، واقعی و قابل اجرا بودن برنامه‌ها در برنامه پنج ساله دوم را دو فاکتور مهم برای تنظیم اهداف کمی عنوان کرد و گفت: اولین موضوع در تنظیم برنامه‌ها بحث واقعی و قابل اجرا بودن آنها است. به عنوان مثال ساخت هر کیلومتر مترو حدود 100 میلیارد تومان (70 میلیارد تومان ساخت تونل و 30 میلیارد تومان واگن و سایر تجهیزات) هزینه دارد. جذب چنین سرمایه‌ای خصوصا در ماه‌های ابتدایی سال بسیار دشوار است. او در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» ادامه داد: اگرچه در سال 93 به شهرداری تهران اجازه داده شده که 15 هزار و 800 میلیارد تومان درآمد پایدار و ناپایدار کسب کند اما با سیاست‌های کلی دولت باعث شده سرمایه مردم در حوزه‌های سرمایه‌ای تعدیل شود و سرمایه‌ها از بازار ساخت وساز به سایر بازارهای سرمایه‌ای همچون بورس جذب شود؛ بنابراین تا حدی بازار ساخت وساز محدود شده است به گونه‌ای که در حال حاضر در برخی مناطق تعداد پرونده‌های در دستور کار یک یا دو پرونده است. قناعتی با اشاره به این موضوع که مردم با احتیاط سرمایه خود را از بازار ملک بیرون کشیده‌اند و به سایر بخش‌ها همچون صنعت منتقل کرده‌اند اظهار کرد: بنابراین احصای هزینه‌های سال 93 یکی از احتیاط‌هایی است که اعضای شورا در مورد کسب درآمد شهرداری در سال 93 مدنظر قرار دارند. او افزود: به عنوان مثال در حال حاضر با وجود آنکه متمم 3 هزار و 500 میلیارد تومانی برای سال جاری بسته شده اما باید پرسید تاکنون چند درصد از این متمم اجرایی شده است؟ سخنگوی کمیسیون عمران شورا تصریح کرد: مجموعه این عوامل سبب شد که مقدار زیادی در هدف‌گذاری‌های برنامه پنج ساله احتیاط کند. در حال حاضر شهرداری در بخش‌هایی مثل تسویه طلب پیمانکاران با مشکل مواجه است به همین دلیل به نظر می‌رسد با همین موضوع به سال آینده تسری پیدا کنیم. البته در صورتی که بتوان روی وعده دولت مبنی بر پرداخت بدهی‌ها حساب کرد می‌توان روند اجرایی برنامه‌ها را تسریع کرد. او در پاسخ به این سوال که آیا شورای شهر بنا دارد که در طول اجرای برنامه در هدف‌گذاری‌ها تغییری ایجاد کند یا خیر؟ تاکید کرد: بعید می‌دانم با شرایطی که شهر تهران دارد بتوان بیش از این تعهد ایجاد کرد و شهرداری را به مردم و پیمانکاران بدهکار کرد. او در خصوص مناسب‌سازی فضای کسب‌وکار توسط شهرداری تهران در طول اجرای برنامه پنج ساله دوم گفت: مسلما شهرداری نمی‌تواند به تنهایی در این حوزه تصمیم‌گیر باشد اما تا جایی که فضای شهر اجازه دهد می‌تواند تغییر کاربری‌های مسکونی به تجاری اتفاق بیفتد تا بستر توسعه فضای کسب‌وکار ایجاد شود.