اجرای قانون تابعیت در انتظار آیین‌نامه اجرائی

به گزارش اقتصادآنلاین، پیمان حقیقت‌طلب در شرق نوشت: یک هفته بعد این قانون از مجلس به دولت ابلاغ شد و در ۱۶ مهر ۱۳۹۸ حسن روحانی قانون را جهت اجرا به سه وزارتخانه کشور، رفاه و دادگستری ابلاغ کرد. با گذشت بیش از یک ماه از ابلاغ قانون هنوز خبری از اجرائی‌شدن آن نیست و مادران ایرانی زیادی برای گرفتن شناسنامه برای بچه‌هایشان دچار بلاتکلیفی شده‌اند. آن‌طور که احمد میدری، ‌معاون امور اجتماعی وزارت رفاه می‌گوید در جهت اجرای این قانون جلسه‌ای در سازمان ثبت‌احوال کشور برگزار شد که حقوق‌دانان سازمان درباره شیوه اجرائی قانون اعطای تابعیت ابهاماتی داشتند که ازآنجاکه وزارت رفاه نماینده دولت در مجلس بود، قرار شد از معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری، خانم لعیا جنیدی استفساریه و کسب تکلیف شود. دو هفته قبل این استفساریه انجام شده و حالا منتظر نظر لعیا جنیدی هستیم.

کی شناسنامه می‌دهند؟

«آبان‌ماه پارسال بود. همین آقایی که الان وزیر آموزش‌وپرورش شده یه ویدئو ازش اومد. توی ویدئو از طرف دولت گفته بود که از این به بعد بچه‌هایی که مادرشون ایرانیه می‌تونن شناسنامه بگیرن. ما خیلی خوشحال شدیم. رفتیم اداره کفالت که برای بچه‌هامون شناسنامه بگیریم. گفتن این لایحه دولته. باید بره مجلس و بعد تصویب بشه. ما که نمی‌دونستیم لایحه چیه، صبر کردیم. هی صبر کردیم. توی این یک سال هزار بار گفتن که از این به بعد بچه‌های مادر ایرانی می‌تونن شناسنامه بگیرن. یک سال گذشته. ولی هنوز وقتی می‌ریم می‌گن نه، نمی‌شه». اینها را معصومه می‌گوید؛ زنی ایرانی که همسری افغانستانی دارد. با ۴ فرزند که بزرگ‌ترینشان ۲۰ساله است و کوچک‌ترینشان ۱۰ساله و حالا منتظر گرفتن شناسنامه برای آنهاست تا بچه‌ها ایرانی شوند و بتوانند از حقوق کودکان ایرانی بهره‌مند شوند. معصومه ادامه می‌دهد: «این پسرم که ۲۰ سالشه چشم‌انتظار شناسنامه ا‌ست. دو ساله داره کنکور می‌ده. سال اول دانشگاه فرهنگیان قبول شد. اما گفتن تو ایرانی نیستی. باید پول بدی تا ثبت‌نامت کنیم. می‌گفت رتبه‌م خوب شده. برای چی باید پول بدم؟ ما هم راستش دست‌و‌بالمون تنگه. نمی‌تونیم پول دانشگاه‌شو بدیم. می‌گفتن تو ایرانی نیستی. کارهای شناسنامه‌شو شروع کرده بودیم. ۱۸سالش که تموم شد، اقدام کردیم که براش شناسنامه بگیریم. ۱۸سالگی خیلی دیره برای شناسنامه. تا اینا بیان شناسنامه بدن، بچه می‌شه ۲۵ساله. من هر مادر ایرانی‌ای که می‌بینم، تو ۱۸سالگی برای بچه‌ش اقدام کرده چهار، پنج سال طول کشیده. اون موقع به چه دردش می‌خوره؟». آسیه، زن ایرانی دیگری است که شوهر افغانستانی و یک دختر شش‌ساله دارد. از قوانین با جزئیات خبر دارد. می‌گوید: «یک سال طول کشید تا قانون سال ۱۳۸۵ که می‌گفتند بچه‌های مادرایرانی، فقط بعد از ۱۸سالگی می‌تونن ایرانی بشن، تغییر کنه. اوایل مهر ماه قانون جدید تصویب شد. دو هفته بعدش رئیس‌جمهور قانون را به وزارت کشور ابلاغ کرد. همون شب بی‌بی‌سی یه گزارش کار کرد درباره جزئیات قانون جدید. هیچ‌کس هیچ چیزی نمی‌دونست. متن قانون می‌گفت بچه‌های مادران ایرانی قبل از ۱۸سالگی به درخواست مادرشون و با تأیید وزارت اطلاعات و سپاه، ایرانی می‌شن. توی گزارش بی‌بی‌سی نوشته بود باید ازدواج ثبت قانونی شده باشه تا این اتفاق بیفته. این نگران‌کننده‌ بود. تو متن قانون نبود. حس کردم می‌خوان دبه کنن. من فرداش رفتم اداره کفالت‌های وزارت کشور. خودم ازدواجم ثبت قانونی شده اما مادرهای زیادی رو می‌شناسم که چون شوهرشون پاسپورت نداشته، نتونستن ازدواجشون رو ثبت قانونی کنن. اونا خیلی مشکل دارن. قانون جدید در حقیقت برای اوناست. رفتم اداره کفالت پرسیدم، گفتن نمی‌دونیم. هنوز بخش‌نامه نیومده. رفتم اداره ثبت‌احوال پرسیدم، اونا هم گفتن نمی‌دونیم. هنوز بخش‌نامه نیومده. رفتم اداره اتباع وزارت کشور تو خیابون میرداماد، اونجا هم گفتن نمی‌دونیم». بعد از ابلاغ قانون تابعیت توسط ریاست‌جمهوری، قرار شد کودکان دورگه دارای مادر ایرانی و پدر غیرایرانی بتوانند از بدو تولد ایرانی شوند. هرچند این قانون برای اجرائی‌شدن هفت‌خان رستم را رد کرد ‌اما بالاخره عملیاتی شد؛ هرچند هنوز کسی به‌صورت ملموس نتوانسته شناسنامه بگیرد اما خانواده‌های زیادی در صف هستند تا بالاخره مهر ایرانی را در مدارک فرزندانشان ثبت کنند. پیش‌نویس لایحه اصلاح قانون تابعیت به تأیید معاونت امنیتی وزارت کشور ایران رسید و پس از تصویب در هیئت دولت برای بررسی به مجلس ارائه شد. شورای نگهبان با طرح یک ایراد به این مصوبه، اصل آن را به‌طور مشروط تأیید کرد. پس از اصلاحی که شورای نگهبان خواستار آن بود، تحول در تابعیت ایران رسما به قانون تبدیل و برای اجرا ابلاغ شد. با تصویب این قانون زنان دارای همسر خارجی می‌توانند از لحظه تولد فرزندنشان برای او شناسنامه ایرانی بگیرند که به معنی کسب تابعیت ایران است. همان ابتدا اعلام شد مادران ایرانی باید همراه با مدارک خود به سازمان ثبت احوال مراجعه کنند که شامل شناسنامه، گواهی ولادت فرزند، گواهی ازدواج (تأیید گواهی ازدواج برای مهاجران خارج از کشور) و مدارک هویتی پدر است. مطابق ماده ۱۰۶۰ قانون مدنی ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی باید به تأیید وزارت کشور رسیده باشد، در غیر این صورت از نظر دولت جمهوری اسلامی ایران این ازدواج رسمی تلقی نمی‌شود. 

در انتظار آیین‌نامه

با وجود همه این اتفاقات هنوز خبری از گرفتن شناسنامه نیست و احمد میدری هم از ایراد حقوقی این قانون خبر می‌دهد که باعث شده سازمان ثبت احوال دست‌به‌دامان معاون حقوقی رئیس‌جمهور شود. سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال درباره جزئیات اجرای این طرح و ورود لعیا جنیدی به داستان تابعیت می‌گوید: خانم جنیدی در حال پیگیری است. چون این قانون که تصویب شد، برایش آیین‌نامه اجرائی صادر نکردند و مشخص نشده که سازوکار اجرائی آن چگونه است و چه فرایندی باید طی شود. ما منتظریم به ما شیوه‌نامه ابلاغ شود تا انجام کار را شروع کنیم. فقط قانون توسط رئیس‌جمهوری به وزارت کشور و وزارت دادگستری و سازمان تأمین اجتماعی ابلاغ شد و مسئولان آن را به استانداران و سازمان ثبت احوال ابلاغ کردند؛ اما ما برای اجرا نیازمند آیین‌نامه اجرائی هستیم. خانم جنیدی هم پیگیر آیین‌نامه اجرائی هستند و به محض ابلاغ صدور شناسنامه‌ها آغاز خواهد شد. محمد، پسر ۱۸ ساله‌ای است که طبق قانون سال ۱۳۸۵ برای شناسنامه‌گرفتن اقدام کرده است. برای انگشت‌نگاری گفته‌اند که حتما باید به اداره پلیس تهران بیاید. او هم از قم آمده تهران تا انگشت‌نگاری شود. برایش عجیب نیست که برای یک انگشت‌نگاری ساده باید بیاید به پایتخت ایران. می‌گوید: برادر من ۲۴ سالش است. او هم همین فرایند را طی کرد. الان به من یک کاغذ داده‌اند که برو شش ماه دیگر بیا. اگر برادرم را ندیده بودم اعصابم خرد می‌شد. شش ماه از جوانی‌ام را عاطل و باطل بگذرانم؟ اما برادرم را که دیده‌ام صبور شده‌ام. او الان شش سال است که منتظر شناسنامه است. همین فرایند را طی کرد. بعد گفتند برو ترک تابعیت بگیر. وقتی بچه بود به‌زور گیر دادند که باید پدرت برایت پاسپورت افغانستانی بگیرد تا بتوانی درس بخوانی. حالا به‌زور گیر داده‌اند که برو پاسپورتت را باطل کن تا بتوانی ایرانی بشوی. او هم اقدام کرد و الان پنج سال است که دنبال ترک تابعیت افغانستانی‌اش است. برای ترک تابعیت افغانستان باید رئیس‌جمهور خودش شخصا امضا کند. پنج سال است که برادرم منتظر امضای رئیس‌جمهور افغانستان است. آمده‌ام اینجا می‌گویم الان قانون جدید که آمده ننوشته ترک تابعیت. پس برادرم بالاخره ایرانی خواهد شد دیگر... . مأمور پلیس گفت قانون جدید شامل حال قبلی‌ها نمی‌شود. یعنی چه که نمی‌شود؟ برادر من تا آخر عمرش بلاتکلیف بماند؟ می‌گویم درمورد من چه؟ می‌گوید برو حالا شش ماه دیگر بیا شاید فرجی شد! کارمندها از تغییر بدشان می‌آید. اداره کفالت هم که می‌روم توی دل آدم را خالی می‌کنند که کی گفته بچه‌های مادر ایرانی می‌توانند راحت‌تر شناسنامه بگیرند؟ نمی‌دانم چه مشکلی با بچه‌های مادر ایرانی دارند. ماده‌واحده‌ای که برای تعیین تکلیف تابعیت فرزندان مادر ایرانی-پدر خارجی در دوم مهرماه امسال نهایی شد، نسبت به ماده ‌واحده سال ۱۳۸۵ حرکتی روبه‌جلو محسوب می‌شود. طبق این ماده‌واحده این فرزندان می‌توانند قبل از ۱۸سالگی هم صاحب شناسنامه شوند. افراد بالای ۱۹ سال هم می‌توانند درخواست شناسنامه بدهند. در ماده‌واحده سال ۱۳۸۵ افراد تنها بین ۱۸ تا ۱۹سالگی می‌توانستند تقاضای شناسنامه کنند و اگر دیرتر اقدام می‌کردند به پرونده‌شان ترتیب اثر داده نمی‌شد. طبق ماده‌واحده جدید شرط تولد در خاک ایران برای کسب تابعیت ایرانی برداشته شده است و نیازی به ارائه گواهی رد تابعیت از کشور پدری نیست. با همه این بهبودها هنوز مادران ایرانی زیادی هستند که برای گرفتن شناسنامه بچه‌هایشان چشم‌انتظارند. هنوز هیچ‌کدام از این بهبودها به مرحله عمل نرسیده است و همگان در انتظار هستند. وزارت کشور در آخرین اقدام ماده‌واحده جدید را به استانداری‌ها و ادارات ثبت احوال کشور ابلاغ کرده است، ولی هنوز خبری از شناسنامه برای بچه‌های مادر ایرانی نیست.