آیا ترکیه همچنان متحد آمریکاست؟
دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا روز چهارشنبه ابتدا در پیام‌های توییتری شدیداللحنی تلاش‌های مجلس برای استیضاح خود را محکوم و باقی روز را نیز تلاش کرد همتای ترک خود، رجب طیب اردوغان را برای همکاری در همه زمینه‌ها گول بزند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، او در حالی که اردوغان در کاخ سفید کنارش ایستاده بود به خبرنگاران گفت: مدت زیادی است که ما با هم دوستیم. او بعدا در نشست خبری نیز گفت: من به شدت طرفدار اردوغان هستم.
با اینکه ترامپ توافق تجاری بزرگی به ارزش صدها میلیارد دلار را به اردوغان پیشنهاد کرد، اما نتوانست هیچ پیشرفت محسوسی داشته باشد. البته آخرین شکست ترامپ در حوزه سیاست خارجی هم همه‌اش تقصیر خودش نبود. ترکیه به رهبری اردوغان جرات سرپیچی از دستورات امریکا، غرب و حتی ناتو را پیدا کرده است.
موافقت ترکیه با عبور تروریست‌های افراط‌گرا از مرز‌های جنوبی خود به منظور پیوستن به داعش و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی سوریه، در سال‌های اخیر موجب شکایت مقامات امریکایی شده است. سپس ترکیه برای مبارزه با نیروهای کرد تحت حمایت امریکا که علیه داعش می‌جنگیدند، به خاک سوریه تجاوز کرد. ترکیه همچنین برای ایجاد ارتباط با نیروهای نظامی روسیه تلاش کرد، با ایران همکاری کرده و از طریق یک بانک دولتی برنامه چندین میلیارد دلاری ایران برای دور زدن تحریم‌ها را تسهیل کرد. اردوغان مخالفان سیاسی، رسانه‌ها، رهبران اقتصادی، دانشگاهیان و حتی نیروهای نظامی کشورش را برای تحکیم قدرت خود سرکوب کرد.
فیل گوردون، از اعضای ارشد شورای روابط خارجی و همچنین هماهنگ‌کننده سیاست خاورمیانه در دولت باراک اوباما، رییس‌جمهور پیشین امریکا می‌گوید: باید پرسید که آیا ترکیه هنوز متحد امریکاست؟ وی ادامه می‌دهد: 10 سال پیش ترکیه به سمت امریکا و غرب تمایل داشت. این کشور از نظر اقتصادی در حال تغییر و توسعه بود، به دنبال توسعه دموکراسی و بیرون کشیدن نیروهای نظامی خود از سیاست بود و قصد داشت به اتحادیه اروپا بپیوندد و همکاری خود با امریکا در ناتو را آغاز کند. اما ترکیه در چند سال گذشته مسیر خود را تغییر داده است. آنکارا شریک بالقوه مهمی برای امریکا باقی می‌ماند، اما روزهایی که واشنگتن بر اساس ارزش‌ها و منافع معمول آرزوی «اتحاد مثال‌زدنی» با این کشور را داشت، به سر رسیده است.
به گفته گنول تل، رییس مرکز مطالعات ترکیه در خاورمیانه، این بدترین بحران در تاریخ مدرن روابط میان امریکا و ترکیه است. او می‌گوید: ضد امریکایی بودن همیشه در ترکیه وجود داشته، اما در چند سال اخیر به اوج خود رسیده است. جمعیت غافلگیر‌کننده‌ای از مردم ترکیه فکر می‌کنند که روسیه نسبت به امریکا متحد بهتری است و بیشتر تهدیدات امنیت ملی از سوی امریکا صورت می‌گیرد.
آنکارا و واشنگتن در گذشته از بحران‌های زیادی جان سالم به در برده‌اند؛ بحران‌هایی مانند تنش در مورد قبرس در دهه 60 و 70 میلادی، رد درخواست تسلیحاتی ترکیه از امریکا در دهه 90 میلادی با استناد به نقض حقوق بشر و عدم تایید مجلس ترکیه برای حمله نیروهای امریکایی به عراق از خاک ترکیه در سال 2003.
نیروهای نظامی ترکیه از زمان تلاش برای کودتا علیه اردوغان در سال 2016،بیشتر ایدئولوژیک شده‌اند. تل می‌گوید: ایجاد روابط نزدیک‌تر میان ترکیه و امریکا یا میان ناتو و آنکارا کار بسیار دشواری است. ده‌ها هزار نفر از نیروهای نظامی خارج شده‌اند. وی ادامه می‌دهد: اگر اکنون به عنوان طرفدار ناتو دیده شوید، ممکن است شغل خود را از دست بدهید. پنتاگون نیز به نوبه خود- خصوصا فرماندهی مرکزی که در خاورمیانه فعالیت می‌کند- در مورد نظامیان ترکیه بیشتر احتیاط می‌کند، چراکه تاکید این نظامیان بر ایدئولوژی و دیدگاه‌های دینی بیش از حرفه‌‌ای بودن است.
از دهه 60 میلادی تاکنون، این دو ملت- که نماینده دو جناح شرق و غرب در ناتو، بزرگ‌ترین اتحاد نظامی جهان هستند- معمولا دیدگاه‌های مشترکی در مورد تهدیدهای متداول داشته‌اند، حال چه اتحاد جماهیر شوروی باشد یا افراط‌گرایی. اما این اشتراک دیدگاه دیگر وجود ندارد. یکی از طولانی‌ترین اختلافات دو کشور بر سر تصمیم اردوغان برای خرید سیستم ضد موشکی پیشرفته اس400 از روسیه است. هیچ‌یک از اعضای ناتو اقدام به خرید تجهیزات نظامی روسی نمی‌کنند، چراکه هدف از تشکیل ناتو مقابله با نفوذ مسکو بوده است.
بر اساس قوانین امریکا، کاخ سفید مجبور است در مقابل کشورهایی که تجهیزات دفاعی روسیه را به دست می‌آورند، اقدام به اعمال تحریم کند. ترامپ به این دلیل که این سیستم تا ماه آوریل قابل استفاده نخواهد بود، هنوز علیه ترکیه تحریمی اعمال نکرده است. او در نشست خبری خود با اردوغان اعلام کرد که خرید سامانه اس400 از سوی ترکیه باعث ایجاد «چالش‌های بسیار جدی» شده است. به گفته وی رهبران هنوز نتوانسته‌اند اختلافات‌شان را حل و فصل کنند اما به مذاکرات خود ادامه می‌دهند. واشنگتن از آنکارا می‌خواهد که حداقل راه‌اندازی این سیستم را بیشتر به تعویق بیندازد.
اختلافات میان متحدان سابق اکنون بیشتر شده است. تل می‌گوید: این دو ملت اکنون با رقیب دیگری کار می‌کنند. ترکیه با گروه‌های جهادی سوریه و افراط‌گرایان لیبی همکاری کرده است، در حالی که امریکا با نیروهای کرد سوریه متحد شده است. اردوغان کردها را- بزرگ‌ترین اقلیت بومی ترکیه که در بخش‌هایی از سوریه، عراق و ایران نیز حضور دارند- یک تهدید استراتژیک می‌داند.
مهم‌ترین شخصیت در دوره پنج‌ساله مبارزه با داعش برای امریکا مظلوم عبدی، فرمانده شبه‌نظامیان کرد بود. مظلوم برای مبارزه علیه داعش در سوریه، ضمن همکاری با بیش از 70 کشور در ائتلافی به رهبری امریکا، بیش از 11 هزار نفر از نیروهای خود را از دست داد. ترامپ در هفته‌های اخیر دو مرتبه با مظلوم صحبت کرده و مکررا از او ستایش کرده است.
با این حال در کنفرانس مطبوعاتی مشترک ترامپ و اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه مظلوم را تروریست نامید و گفت: بنابراین کشوری مانند امریکا نباید از شخصی مانند مظلوم استقبال کند.
این دو کشور همچنین در مورد وضعیت یکی از روحانیون ترکیه به نام فتح‌الله گولن نیز اختلاف دارند. او در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای امریکا زندگی می‌کند. طرفداران «جنبش گولن» در ترکیه به راه‌اندازی سرویسی برای ایجاد مدارس مدرن در جوامع مسلمان، ترویج اسلام میانه‌رو و گفت‌وگوی بین ادیان با مسیحیان و یهودیان اقدام کرده‌اند. اما اردوغان به اهداف سیاسی این جنبش مشکوک است. او گولن و طرفدارانش را
به دست داشتن در کودتای نظامی شکست خورده سال 2016 متهم کرد. او بارها از دولت امریکا درخواست کرده که گولن را برای محاکمه در مورد اتهامات تروریسم و خیانت به کشور مسترد کند. هر دو دولت اوباما و ترامپ به این نتیجه رسیده‌اند که درباره دخالت این روحانی در کودتای شکست خورده هیچ مدرکی وجود ندارد. اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی روز چهارشنبه ادعا کرد: گولن برای «تخریب نظم مطابق با قانون اساسی ترکیه» تلاش کرده است. او از دولت امریکا خواست که حضور گولن در ایالات متحده را «از بین ببرند.»
از زمان تلاش برای کودتا، سرکوب اردوغان باعث احساس خطر بیشتر دولت امریکا و گروه‌های حقوق بشر شده است. وزارت خارجه امریکا در گزارش سالانه خود در خصوص حقوق بشر دولت اردوغان را به اعدام خودسرانه، مرگ مشکوک برخی افراد در حبس، ناپدید شدن‌های اجباری، شکنجه و دستگیری و بازداشت خودسرانه ده‌ها هزار نفر مانند اعضای مخالف مجلس، وکلا، روزنامه‌نگاران و سه نفر از کارمندان ترکیه‌ای سفارت امریکا متهم کرد.
کنگره امریکا اکنون علیه ترکیه شده است. ماه گذشته مجلس یک قطعنامه دو حزبی ارایه داد که تجاوز ترکیه به خاک سوریه را محکوم می‌کرد. این فشار دو حزبی بر ترامپ، او را وادار کرد در اقدامی غیرمعمول 5 سناتور برجسته جمهوری‌خواه را دعوت کند تا در مذاکرات با اردوغان او را همراهی کنند. دموکرات‌ها حتی میزبانی ترامپ از اردوغان را نیز محکوم کردند و اعضای هر دو حزب کنگره معتقدند که دولت باید ترکیه را به دلیل خرید سامانه ضد موشکی اس400 تحریم کند.
ترکیه هر کاری انجام دهد، نمی‌توان آن را از ناتو اخراج کرد؛ این اتحاد هیچ مکانیسمی برای اخراج اعضا ندارد. ترکیه مزایای استراتژیک زیادی برای امریکا و ناتو دارد، چراکه با اروپا، خاورمیانه و کشورهایی که روزی بخشی از شوروی بودند، هم مرز است. واشنگتن با رومانی در دریای سیاه، با یونان، قبرس و اسراییل در شرق دریای مدیترانه و با اردن و عراق در خاورمیانه به دنبال همکاری بیشتر است.
در این بین، اردوغان توانست بیش از نیاز خود از ترامپ سود ببرد. فیل گوردون در این باره می‌گوید: رهبر ترکیه «مهر تایید ترامپ برای ملاقات در کاخ سفید را گرفت و فرصت خوبی برای القای مستقیم دیدگاه‌های خود به رییس‌جمهور پیدا کرد.»
