فاز دو هدفمندی؛ آری یا نه؟

به گزارش اقتصاد آنلاین، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های «سه کلید هدفمندی یارانه‌ها» با موضوع «فرمول اصلاح قیمت انرژی» به میزبانی دکتر مسعود نیلی مشاور اقتصادی ارشد رییس جمهور، دیروز در «موسسه عالی پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی» برگزار شد.

در این نشست پروفسور محمدهاشم پسران کاندید نوبل اقتصاد 2013، دکتر هادی صالحی اصفهانی استاد اقتصاد دانشگاه Illinois ، و دکتر محمد قاسمی معاون اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس به طرح دیدگاه‌های خود پرداختند.

پسران و صالحی اصفهانی: یارانه سنگین انرژی، بودجه «سلامت» و «آموزش‌وپرورش» را نحیف کرده است

به گزارش اقتصاد آنلاین، در آغاز این نشست دکتر هادی صالحی اصفهانی که از طریق ویدئو کنفرانس به ارائه پیشنهاد مشترک خود و پروفسور هاشم پسران می‌پرداخت، به مشکلات یارانه انرژی در ایران اشاره کرد: «قیمت بسیار پایین‌تر انرژی در ایران نسبت به میانگین قیمت جهانی، ترغیب مصرف بیش از حد انرژی را به دنبال داشته که معضلاتی چون ترافیک و آلودگی و بیماری‌های ناشی از آن را تشدید کرده و از طرف دیگر مسئله قاچاق بنزین به کشورهای همسایه را داریم. علاوه بر این، قیمت پایین انرژی باعث شده است که انحراف سرمایه‌گذاری‌ها به صنایع انرژی‏بر را شاهد باشیم که اکثر این صنایع هم اشتغالزایی کمی نسبت به میزان سرمایه‌گذاری تزریق‌شده دارند. در کنار این‌ها، پرداخت یارانه سنگین دولت به انرژی باعث شده است که دولت منابع مالی کافی برای سرمایه ‏گذاری در حوزه‌های زیربنایی و نیز آموزش‌وپرورش و سلامت را نداشته باشد»

تعیین قیمت ثابت ریالی برای انرژی، اشتباه است

وی با بیان این که قانون هدفمندی راه حل خوبی برای معضلات یارانه سنگین انرژی بوده، مشکلات فعلی طرح هدفمندی را به این‌صورت تشریح کرد: «مشکلات فعلی، ناشی از نحوه اجرای آن است که دو مشکل کلیدی در آن وجود داشت؛ اول اینکه قیمت انرژی به ریال تثبیت شد. وقتی قیمت به ریال تثبیت می‏شود هر بار تغییر آن یک مساله سیاسی می‏شود که بحث‌های زیادی در دولت و مجلس را در پی داشته و مقاومت‏هایی را به دلیل ترس از تورم و نارضایتی در پی خواهد داشت. همچنین وقتی قیمت انرژی به ریال تثبیت می‏شود دولت زیر بار تعهد پرداخت یارانه بدون هیچ سقفی می‏رود. دوم اینکه پرداخت‏های جبرانی بیش از حد لزوم بوده به‌طوری‌که پرداختی‌های طرح با دریافتی‌هایش هم‏خوانی نداشته است»

استاد اقتصاد دانشگاهIllinois در ادامه اجرای هدفمندی در دوره قبل را ناموفق ارزیابی کرد و دلیل آن را با ارائه نمونه‏ای این‌گونه بیان کرد: «برای بنزین، قبل از هدفمندی قیمت داخلی نسبت به قیمت جهانی، بین 16 تا 18 درصد بوده بعد از اجرای طرح قیمت به 43 درصد می‏رسد ولی اکنون بعد از سه سال اجرای هدفمندی قیمت‌های نسبی همان 16 تا 18 درصد است، آن هم در حالی که اکنون هزینه‏های ناشی از یارانه‌ها هم به دولت تحمیل شده است»

دکتر صالحی اصفهانی با بیان این که افزایش قیمت انرژی تورم‌زا نیست، افزود: «اصلاح قیمت‌های انرژی اثرات کم و کوتاه‌مدتی بر تورم دارد و با اجرای مناسب آن می‏توان از تورم بالا و باندمدت پرهیز کرد به شرطی که تقاضای کل کنترل شود. دلیل تورم در دوره قبل افزایش نرخ ارز ناشی از دو مورد بود: اول پایین نگه داشتن نرخ ارز طی سال‌های زیاد و انباشت تورم بر روی آن، و دیگری تحریم. بنابراین با اجرای سیاست‏های درست می‏توان از بروز چنین تورمی پرهیز کرد»

پیشنهاد اصلاحی: قیمت برق و بنزین، «درصد ثابتی» از میانگین قیمت جهانی باشد

نهایتا دکتر صالحی اصفهانی، برنامه پیشنهادی مشترک خود و پروفسور پسران جهت اصلاح قیمت انرژی را در قالب پنج زیر برنامه به این صورت ارائه داد که در زیر برنامه اول دولت بجای اینکه یک «قیمت ریالی ثابت» را برای حامل‏های انرژی را معرفی کند باید تمرکزش بر روی ثابت نگهداشتن «درصد یارانه انرژی» باشد: «با توجه به این که در حال حاضر دولت حدود 80 درصد میانگین قیمت جهانی انرژی را به مصرف‏کننده یارانه می‏دهد می‏تواند برای شروع این‌طور مطرح کند که فعلا این میزان از درصد یارانه حفظ می‏شود. یعنی دولت همچنان 80 درصد برای یارانه انرژی می‏دهد و در کنار آن اجازه می‏دهد که قیمت انرژی هماهنگ با قیمت بین‏المللی آن نوسان کند. به این صورت مردم نوسان قیمت را هم به صورت کاهش و هم به صورت افزایش تجربه می‏کنند و یاد می‏گیرند که خود را با آن تطبیق دهند. هم‌زمان با انجام این کار باید برای گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه از طریق نهادهایی مانند بهزیستی و کمیته امداد و غیره جهت فقرزدایی کمک‏هایی ایجاد کرد»

این پیشنهاد، مباحثات فرسایشی مربوط به قیمت انرژی را به حداقل می‌رساند

به گزارش اقتصاد آنلاین، وی زیر برنامه دوم را این‌طور توضیح داد: «بعد از انجام زیربرنامه اول، دولت باید برنامه مدونی برای هدفمندی طراحی کند تا در یک افق زمانی مناسب مثلا سه سال شروع به کاهش این درصد یارانه کند مثلا به صورت هفته‏ای نیم درصد، تا اینکه از قیمت فعلی انرژی در داخل که حدود 20 درصد فوب خلیج فارس است به 90 درصد برسد یا به عبارت دیگر یارانه از حدود 80 درصد فعلی به 10 درصد برسد. این فرآیند باید یک فرآیند روزمره اداری باشد نه یک تصمیم سیاسی و محل مباحثه مکرر دولت و مجلس. در واقع در این پیشنهاد، مباحثه سیاسی دولت و مجلس فقط یک بار صورت می‌گیرد؛ یعنی در همان ابتدا و درباره افق زمانی روندی که برای کاهش درصد اختلاف قیمت انرژی داخلی با میانگین قیمت‌های بین‌المللی قرار است در پیش گرفته شود. بنابراین پس از اینکه این افق زمانی توسط مجلس تصویب شد، دیگر مابقی فرآیند یک مساله اداری خواهد بود که هر سال وقت و انرژی مجلس و دولت را نخواهد گرفت»

نباید «یارانه بنزین» ساکنان مناطق ثروتمند نشین بیشتر باشد

وی ادامه داد که زیربرنامه سوم مربوط به قیمت‌های متفاوت بنزین در هر جایگاه براساس هزینه توزیع است؛ به این معنی که قیمت بنزین به لحاظ جغرافیایی ثابت نباشد. مثلا پمپ‌بنزین‌های شمال شهر که هزینه فرصت بالاتری هم دارند و زمین در آنجا گران‌تر است، باید قیمت‏های بالاتری داشته باشند. دکتر صالحی اصفهانی افزود: «اگر قیمت بنزین در همه مناطق یکسان باشد، در شرایطی که قیمت زمین پمپ‌بنزین‌ها در مناطق مختلف کشور به شدت متفاوت است، دقیقا به این معنا خواهد بود که ما به ساکنان مناطق ثروتمندتر یارانه بیشتری برای بنزین پرداخت می‌کنیم. البته در حرکت به سمت ارائه بنزین با قیمت‌های متفاوت، این اختلاف قیمت باید در سطحی باشد که مشکلاتی از قبیل خرید در مناطق ارزان و فروش آن در سایر مناطق پیش نیاید. البته بهترین کار در درازمدت این است که به تدریج پمپ‌بنزین‌ها خصوصی شوند و دولت فقط بنزین را به نرخ ثابتی به همه پمپ‌بنزین‌ها بفروشد و قیمت فروش بنزین به مصرف‌کننده در رقابت پمپ‌بنزین‌ها تعیین شود»

زیربرنامه چهارم مربوط به این است که منابع مالی ایجادشده برای دولت پس از حذف یارانه انرژی، چگونه به دست خانوارهای کم‌درآمد و متوسط جهت فقرزدایی برسد، تا بتوانند با نوسانات بازار کنار بیایند. این کار نیاز به بازار بیمه و سرمایه و بازار پول دارد تا مردم بتوانند به اندازه کافی پس انداز داشته باشند تا با نوسانات قیمتی بتوانند دست و پنجه نرم کنند.

دکتر صالحی اصفهانی زیربرنامه پنجم را به این صورت مطرح می‏کند که مجموعه سیاست‎‏های پولی و مالی دولت ضد تورمی باشد، تا مقداری از منابع حاصل از اصلاح قیمت انرژی پس انداز شود تا تقاضای کل را کنترل کند و باعث کنترل تورم شود، و جنبه دیگر آن این است که مقدار زیادی از این منابع اضافی، از طریق بهبود زیربناها و آموزش و پیشرفت فناوری صرف بهبود بهره‏وری تولید شود.

قاسمی: طرح «مدیریت انرژی» بجای «هدفمندی یارانه‌ها»

به گزارش اقتصاد آنلاین در ادامه دکتر محمد قاسمی، معاون اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه قانون هدفمندی از اساس تعاریف را مشخص نکرده و ادامه آن خطای بزرگی است، گفت: «بنده خلاف‌نظر دکتر ‌هاشم پسران و دکتر صالحی اصفهانی معتقدم که با قانون فعلی هدفمندی یارانه‌ها به جایی نخواهیم رسید، به همین منظور در مرکز پژوهش‌های مجلس طرحی را به نام قانون مدیریت انرژی شروع کرده‌ایم تا در سال 93 جایگزین قانون هدفمندی یارانه‌ها شود» او گفت: «آن چیزی که ما با آن در خصوص مصرف انرژی مساله داریم این است که در تولید، توزیع، انتقال و مصرف درست عمل نمی‌کنیم، بنابراین منحصر کردن بحث به مصرف‌کننده نهایی انرژی اولین خطای استراتژیک است. هدف نهایی هرگونه برنامه اصلاح در حوزه انرژی در ایران هر دو بخش تولید و مصرف را باید هدف گیرد»

وی در ادامه با اشاره به آمار تلفات در بخش تولید گاز و برق و پتروشیمی ادامه داد:«حجم زیادی از تلفات انرژی در بخش تولید اتفاق می‏افتد و نباید هزینه این اتلاف انرژی را از مصرف کننده گرفت که قانون هدفمندی یارانه‏ ها به این بخش اهمیت نداده است»

معاون اقتصادی مرکز پژوهش‏های مجلس اقتصاد انرژی را از مصادیق شکست بازار دانست و گفت:«در عموم جاهایی که اصلاحات قیمتی در حوزه انرژی انجام شده است، تمام بستر تولید و مصرف انرژی با هم دیده می‏شود و علاوه بر سیاست‏های قیمتی به افزایش بازدهی در بخش تولید و انتقال انرژی نیز اهمیت داده می‏شود»

او تصریح کرد: «از نظر دکتر صالحی اصفهانی قانون هدفمندی حرکت درستی است که باید در مسیری درست قرار گیرد، این در حالی است که از نظر ما این قانون حرکت اشتباهی بود که ادامه آن نیز اشتباه خواهد بود»

نیلی: سیاست‏های قیمتی، باید هسته اصلی اصلاح مصرف انرژی در کشور باشد

در پایان دکتر مسعود نیلی، رئیس موسسه عالی پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی به عنوان میزبان این نشست گفت: «سبکی از بحث راجع به قیمت انرژی این است که سمت عرضه انرژی را در نظر بگیریم و به این نکته توجه کنیم که در این سمت، اتلاف خیلی زیاد است. بنابراین دولت اتلاف را نادیده می‌گیرد و فقط هزینه‌های اتلاف از سوی مصرف‌کننده را دریافت می‌کند. اما بحث اصلی اینجا است که تولید و مصرف انرژی فقط وقتی درست می‌شود که قیمت انرژی اصلاح شود»

مشاور اقتصادی ارشد رئیس جمهور ادامه داد: «اتلاف انرژی در بخش تولید و توزیع، ناشی از بی‏ توجهی مدیریتی نیست؛ چرا که مسائل مدیریتی موردی و محدود به تعدادی از تولیدکنندگان هستند. طبیعتا زمانی که می‌بینیم راندمان تولید انرژی در تمام پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها و امثالهم پایین است، علت این امر را نباید در بخش مدیریتی جستجو کرد، بلکه باید به دنبال تبیین اقتصادی این مساله باشیم. مثلا طبیعی است که وقتی به پالایشگاه‌ها می‌گوییم بنزین را باد به قیمتی که ما می‌گوییم بفروشید اما برای فروش و صادرات نفت کوره آزاد هستید، پالایشگاه‌ها به دنبال تولید هر چه بیشتر نفت کوره و تولید هر چه کمتر بنزین می‌روند. خلاصه اینکه همان طور که قیمت‌گذاری انرژی رفتار مصرف‌کننده را تعیین می‏کند، رفتار تولید کننده را نیز تعیین می‏کند»

وی تاکید کرد: «سیاست‌های غیر‌قیمتی، مثلا تبلیغ برای تشویق خاموش کردن لامپ‌های اضافی منازل در تلویزیون مفید است و می‌تواند مکمل سیاست‌های قیمتی باشد؛ اما هسته اصلی برای بهینه کردن مصرف انرژی باید در پیش گرفتن سیاست‌های قیمتی باشد. تا چند وقت پیش صداوسیما در تبلیغات متعددی مردم را به کاهش مصرف تشویق می‌کرد؛ اما وقتی مردم می‌دیدند این کاهش مصرف نقشی در قبض برق آنان ندارد، از صرفه‌جویی چشم‌پوشی ‌کردند»

مسعود نیلی با تاکید بر اینکه «اقتصاد انرژی از مصادیق شکست بازار (Market Failure) نیست» ادامه داد: «اگر بازار انرژی از مصادیق شکست بازار بود، اصلا تعیین قیمت برای آن موضوعیت نداشت؛ همان‌طور که مثلا برای تامین امنیت در جامعه قیمت تعیین نمی‌کنیم»

لازم به ذکر است که این سلسله نشست‏ها با سه محور اصلاح قیمت انرژی، جبران رفاهی خانوارها و حمایت از صاحبان کسب‌وکار با حضور اقتصاددانان و صاحب نظران برجسته در حوزه اقتصادی و اساتید دانشگاهی از اول بهمن‌ماه آغاز شده و نشست آتی نیز با موضوع «شیوه بهینه جبران رفاهی خانوارها در فرآیند اصلاح قیمت انرژی»، دوشنبه 5 اسفند از ساعت 14 تا 16 برگزار خواهد شد.