وضعیت زرد زیر پای تهران
بحران فرونشست در دشت‌های تهران به نقاط مختلف پایتخت و مناطق مسکونی سرایت کرده است. برخی دیگر از شهرهای کشور ازجمله اصفهان، جیرفت، مشهد، کرج و... نیز براساس بررسی‌های ماهواره‌ای، درگیر فرونشست شده‌اند. اما تراکم جمعیتی پایتخت به‌خصوص در مناطقی که نشست زمین در آنها مشاهده شده، این نگرانی را چند‌برابر می‌کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، ویژگی مشترک مناطقی که در تهران دچار فرونشست شده‌اند، نزدیکی به دشت‌ها‌ست؛ دشت‌هایی با خاک ریزدانه که بستر مناسبی برای کشاورزی است و به‌دلیل برداشت آب از آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی، بحران فرونشست تهران افزایش یافته است. درست شبیه به همان اتفاقی که در دیگر دشت‌های کشور رخ داده است. کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و نقشه‌برداری کشور معتقدند، فرونشست دشت‌های تهران همانند دیگر دشت‌ها، «بحرانی» است اما از به‌کاربردن این کلمه برای شهر تهران خودداری کرده و آن را «چالش بزرگ» نام گذاشته‌اند.
کارشناسان البته تأکید می‌کنند« اگر میزان روند برداشت آب از منابع آب زیرزمینی با همین شدت و سرعت تداوم یابد، بحران فرونشست در تهران به بحران تبدیل می‌شود که باید از هم‌اکنون فکری برای پیشگیری بحران کرد.»
دشت‌های ورامین و شهریار در استان تهران، بحرانی‌ترین فرونشست‌های کشور را تجربه می‌کنند. براساس اعلام سازمان نقشه‌برداری، سالانه حدود 20سانتی‌متر فرونشست در این مناطق رخ می‌دهد که عدد بالایی است. آنچه نگرانی برای فرونشست دشت‌ها را بالا می‌برد نیز به جز تخریب زمین و سلب امکان کشاورزی در نقاط بسیار بحرانی، تهدید خطوط مواصلاتی ریلی و جاده‌ای، زیرساخت‌های ارتباطی و خطوط انتقال انرژی است.
هم‌اکنون در استان تهران، آنچه مورد تهدید قرار گرفته و به‌تازگی دوباره هشدارهایی در مورد آن داده شد، خطوط راه‌آهن تهران- مشهد است. نزدیک‌شدن فرونشست به دشت‌های تهران که به گفته یحیی جمور، معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشوری، عمده‌ترین آن در دشت کشاورزی شهریار است، از محدوده بزرگراه آزادگان وارد تهران شده است.
جمور می‌گوید: «در نوار مرزی بزرگراه آزادگان سالانه به‌طور متوسط 10 تا 12سانتی‌متر فرونشست زمین ثبت شده و این میزان نرخ فرونشست، به‌تدریج وارد مناطق 17، 18و 19 تهران شده و آرام‌آرام در محدوده یافت‌آباد به حدود یک سانتی‌متر در سال رسیده است.»
او هشدار می‌دهد که درصورت عدم‌تثبیت فرونشست و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی تا چند سال آینده ممکن است حتی شاهد امتداد و گسترش فرونشست تا میدان آزادی هم باشیم.
مثلث فرونشست در تهران
آنچه مناطق جنوب و جنوب‌غرب تهران را در برابر فرونشست با تهدید بیشتر نسبت به دیگر مناطق درگیر کرده، جنس خاک آنها‌ست. این مناطق به‌دلیل نزدیکی به دشت‌های کشاورزی دارای خاک ریزدانه هستند. احداث چاه‌های متعدد و برداشت بیش از اندازه آب برای توسعه کشاورزی در این دشت‌ها به مرور آبخوان و سفره‌های آب زیرزمینی را تخریب و متراکم کرده و در نهایت فرونشست زمین را رقم زده است.
رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز می‌گوید: «از میانه بوستان ولایت تا اسلامشهر و در بخش جنوبی، بزرگراه فتح، متاثر از تأثیرات فرونشست شده‌اند. در واقع مثلث اسلامشهر- بوستان ولایت - بزرگراه فتح شامل همان سه منطقه 17، 18و 19هستند.»
سال گذشته مهدی معتق و محمود حق‌شناس، محققان ایرانی مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان براساس مطالعات تصاویر سنجش از دور، میزان فرونشست در دشت جنوب غرب تهران را سالانه 25سانتی‌متر، مناطق اطراف فرودگاه امام خمینی(ره) را سالانه 5سانتی‌متر و دشت ورامین را سالانه 22سانتی‌متر اعلام کردند.
معتق با تأکید بر اینکه روستاهای جنوب غرب تهران ازجمله شهریار، ملارد و اسلامشهر درگیر این مسئله خطرآفرین هستند، به برخی نشانه‌های این رخداد، با ارسال اطلاعات مربوط به فرونشست‌ها در شهرهای ایران اشاره کرده است: «سطوح ناهموار خیابان، جابه‌جایی جدول‌های خیابان، ترک‌های دیوارها و حتی کج‌شدن تعدادی از ساختمان‌ها بر اثر فرونشست زمین، در بسیاری از نقاط مناطق جنوب غرب و غرب تهران قابل مشاهده است.»
باران، جذب زمین تهران نمی‌شود
مناطق شمالی تهران به‌دلیل نداشتن خاک ریزدانه و بعضا قرار‌گرفتن بر بستر سنگی، دچار فرونشست نخواهند شد، اما به جز برداشت بی‌رویه آب که در پایین‌دست، فرونشست را رقم زده، ساخت‌وساز در ارتفاعات تهران هم به وقوع فرونشست دامن زده است. ارتفاعات تهران محل جذب و نفوذ آب ناشی از بارندگی‌هاست، اما گسترش شهرنشینی و ساخت‌وساز در این نقاط میزان نفوذپذیری زمین‌های این محدوده را با کاهش جدی مواجه کرده است.
رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی در این خصوص می‌گوید: «آب‌های زیرزمینی از محل رسوبات درشت‌دانه جذب می‌شوند. درحالی‌که این نقاط در شهر تهران به ساختمان و خیابان تبدیل شده است. آبراه و رود‌دره‌هایی همچون فرحزاد سیمان شده‌اند و در مجموع از نفوذ آب به آبخوان‌ها جلوگیری می‌شود.»
به‌عبارت ساده‌تر، در شمال تهران به‌دلیل گسترش ساخت‌وسازها، قدرت نفوذپذیری زمین نیز کاهش یافته و آب باران به خوبی جذب آبخوان‌ها و تغذیه آنها نمی‌شود. از دیگر سو، گسترش کشاورزی و افزایش حفر چاه‌ها و برداشت بی‌رویه آب در جنوب تهران، همان توان موجود آبخوان‌ها را از آنها سلب و در نهایت دچار تخریب و فرونشست زمین کرده است. موضوع فرونشست تهران به‌دلیل جمعیت قابل توجه و دارا‌بودن شریان‌های متعدد آنقدر جدی است که چندماه قبل اعضای شورای شهر تهران را بر آن داشت به‌منظور دریافت آخرین اطلاعات از وضعیت فرونشست پایتخت، میزبان مسئولان سازمان نقشه‌برداری باشند. پس از آن نیز تعدادی از اعضای شورای شهر از دشت‌های بحرانی تهران بازدید کردند و قرار است نمایندگان مجلس نیز به‌زودی در یک بازدید میدانی در جریان وضعیت فرونشست‌ها در تهران قرار بگیرند.
خطوط مترو بحران فرونشست ندارد
زمان احداث تونل‌های مترو در شهر تهران، گاهی خبرهایی از نشست قسمتی از خیابان‌ها به‌دلیل حفر تونل منتشر می‌شود. طی سال‌های گذشته نگرانی‌هایی از افزایش احتمال فرونشست زمین در پایتخت به‌دلیل احداث مترو، سر زبان‌ها افتاد. اما رضا شهبازی مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات، زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره تأثیر حفر تونل‌های مترو بر فرونشست زمین در تهران، تأکید کرد: «تاکنون در شبکه متروی تهران، مشکلی در ارتباط با فرونشست زمین به‌دلیل اقدامات حفاظتی از خاک در حفر تونل‌ها ثبت نشده است. تونل‌های متروی تهران همچنین خرابی ایجاد نمی‌کنند و فروچاله‌هایی که تاکنون ایجاد شده، در ارتباط با ایستگاه‌ها و تونل‌های در حال ساخت بوده که عمدتا به‌دلیل نبود اطلاعات کافی از وضعیت زیر زمین رخ داده است.»
