مصالح ساختمان سبز شهر اندیشه قابل بازیافت است
در ساختمان سبز برای روشنایی از نور روز استفاده می‌کنند برای گرم کردن آب از انرژی خورشید، فاضلابش تصفیه می‌شود و کمترین دی اکسید کربن را به اتمسفر می‌فرستد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، از میان همه ساختمان‌های سیمانی که در شهر اندیشه ساخته شده، یکی‌شان دوستدار محیط‌زیست است. یک ساختمان سفیدرنگ که مصالحش قابل بازیافت است. برای روشنایی از نور روز استفاده میکند، برای گرم کردن آب از انرژی خورشید، فاضلابش تصفیه می‌شود، کمترین مصرف گاز و برق را دارد و کمترین دی اکسید کربن را به اتمسفر می‌فرستد. اسمش را گذاشته‌اند ساختمان سبز. درحالی‌که بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست در ساختمان‌ها در ایران فقط به پنجره‌های دو جداره – آن هم با هدف کاهش سروصدا، نه ذخیره انرژی- ختم می‌شود، ساختمان سبز قرار است یک نمونه باشد.
طرح‌هایی با مضمون انرژی، محیط‌زیست و ایمنی و سلامت در اَبَرشهرهایی مثل تهران، باید بیشتر از اینها باشد. بررسی‌های آماری پروژه بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست در ساختمان (EEEB) این ضرورت را نشان می‌دهد: میزان مصرف انرژی گاز ساختمان‌ها در ایران حدود چهاربرابر متوسط دنیاست، یعنی هر مترمربع حدود ٢٧مترمکعب. به علاوه بررسی سهم هر بخش در انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از تولید و مصرف انرژی کشور در‌سال ١٣٩٣ نشان می‌دهد که بخش ساختمان ٢٢,٨درصد (حدود یک چهارم) گازهای گلخانه‌ای را تولید میکند.
فقط یک قانون: مبحث ١٩
فقط یک قانون برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان در ایران وجود دارد: مبحث ١٩. این قانون ضوابطی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی تعیین کرده و در آن اصول کلی اجرای عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی، سیستم‌های تأسیسات گرمایی-سرمایی، تهویه، تهویه مطبوع، تأمین آب گرم مصرفی و الزامات طراحی سیستم روشنایی الکتریکی در ساختمان‌ها، برای بهینه‌سازی مصرف انرژی مشخص شده است، اما آنها که دستی در ساخت‌وساز دارند می‌دانند که تقریبا هیچ‌کدام از این موارد رعایت نمی‌شود. محیط‌زیست و صرفه‌جویی در مصرف انرژی هنوز موضوعی جدی برای بسازوبفروش‌های ایران نیست. علیرضا اینانلو، مدیر طراحی و ساخت ساختمان سبز هم همین را میگوید: «مبحث ١٩ از دهه ٨٠ تدوین و الزامی شده و روی عایق پوسته بیرونی ساختمان و پنجره‌های دو جداره خیلی تمرکز دارد. پنجره‌های دوجداره را در ساختمان‌های جدید سطح شهر زیاد می‌بینیم، اما عایق‌های پوسته را نه.» او آلمان را مثال میزند که استاندارد DNGB، ساختمان‌های بزرگ را ملزم میکند که امتیازی از ساختمان سبز داشته باشند یا دوبی که شبیه چنین الزاماتی وضع کرده. «در اروپا مسأله انرژی به بحران بزرگی تبدیل شده. روسیه زمستان‌ها گاز را قطع و اروپا را درباره انرژی تهدید میکند. به همین دلیل است که آنها به شکل جدی دنبال کاهش مصرف انرژی‌اند، اما در ایران چه سازوکاری برای بهینه‌سازی مصرف انرژی وجود دارد؟ فقط همین مبحث ١٩ که در دوجداره‌سازی پنجره‌ها خلاصه شده و اجرای عایق دو جداره و تجهیزات دیگر در آن فرمالیته است.» پیش‌بینی می‌شود که با رعایت کامل مبحث ١٩ ساختمان، می‌توان با استفاده از تجهیزات با راندمان بالا و استفاده از سیستم‌های کنترلی ٥٠ - ٤٠درصد در مصرف سوخت صرفه‌جویی کرد؛ یعنی متوسط شاخص مصرف سوخت از ٢٧مترمکعب به حدود ١٤مترمکعب می‌رسد و این میزان باز هم دو برابر میزان مصرف در کشورهای اروپایی است.
گرمایش و سرمایش در یک ساختمان سبز
از صرفه‌جویی در مصرف انرژی گرفته تا رعایت آسایش ساکنان محله در حین ساخت و سرویس‌دهی به باقی شهروندان محله؛ سازندگان این ساختمان می‌گویند با چنین خصوصیاتی، این ساختمان چهار طبقه سبز فراتر از موضوع انرژی و با رویکرد سبز ساخته شده است.
طبقه همکف موتورخانه‌ای دارد که تجهیزات گرمایشی و سرمایشی مستقر در آن هیچ شباهتی به موتورخانه‌های دیگر ندارد. برای گرمایش از دیگ چگالشی استفاده شده. طراح بنا میگوید: «این دیگ گرمایی را که از دودکش قرار است خارج شود استحصال و دوباره مصرف میکند. در دیگ‌های معمولی چون گاز با دمای خیلی بالا خارج می‌شود، لوله خروجی باید چدنی یا فولادی باشد، اما در این دیگ‌ها حداکثر انرژی گرمایی گازی که خارج می‌شود ٣٥ تا ٥٠ درجه است. هدررفت انرژی در کمترین میزان است.» طراحان، انرژی مورد نیاز در بخش‌های مختلف ساختمان را تحلیل کردهاند و براساس تابستان گرم و خشک و زمستان‌های سرد شهر اندیشه درباره سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی تصمیم گرفته‌اند. «دما در این شهر از منفی یک تا مثبت ٣٦درجه متغیر است. در تابستان بیشتر ساعت‌های کاری، در ساعت‌های گرم قرار می‌گیرد، بنابراین عایق بودن دیواره‌های ساختمان اهمیت دارد. شفاف کردن جداره‌ها و زیاد کردن تعداد پنجره‌ها هم استفاده از گرمایش طبیعی را ممکن کرد.» در موتورخانه نشانه دیگری از یک ساختمان محیط‌زیستی پیداست؛ استفاده از آب خاکستری. «در فلاش تانک خانه‌های معمولی از آب زلال تصفیه شده آشامیدنی استفاده می‌شود، اما در این‌جا آبی که در روشویی استفاده می‌شود، در مخزنی در زیرزمین ساختمان جمع می‌شود، تصفیه و گندزدایی می‌شود و برمی‌گردد به فلاش تانک‌ها. آبی که به لحاظ عفونت پاک است، اما برای آشامیدن به اندازه کافی تصفیه نشده.» برای این کار نزدیک ٥٠درصد آب ساختمان تصفیه می‌شود. در شهر اندیشه که مثل تهران سیستم جمع‌آوری فاضلاب شهری ندارد، دفع فاضلاب هم جور دیگری انجام می‌شود. «معمولا ساختمان‌ها فاضلاب را به چاه‌های جذبی هدایت می‌کنند که آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک را به دنبال دارد، اما ما مخازن سپتیک کار گذاشته‌ایم: فاضلاب در تانکی جمع می‌شود و دست آخر می‌آیند و لجن فاضلاب را می‌برند، حتی گاهی پول هم می‌دهند. درنهایت یک پساب می‌ماند که به نوعی تصفیه می‌شود و جامداتش جدا می‌شود و می‌‌رود در فاضلاب جذبی. اگر هم زمانی این‌جا شبکه فاضلاب آمد می‌تواند به آن متصل شود.»
روی پشت بام، سلول‌های آبگرمکن خورشیدی کار گذاشته شده که آب را گرم میکند و می‌فرستد به موتورخانه و در ساختمان توزیع می‌شود. در ساختمان سبز برای برق و آب گرم مصرفی از انرژی‌های تجدید پذیر استفاده شده است؛ پنل‌های فوتوولتاژ برای برق و سلول‌های خورشید برای آب گرم مصرفی. اینانلو میگوید این سیستم، آب را تا ٤٠٠ درجه سانتیگراد گرم میکند و برای این‌که دمای بالا باعث ترکیدن لوله‌ها نشود، یک پمپ آبچرخانی آن را به دمای مطلوب می‌رساند. با این حساب ٦ ماه نخست‌سال گاز خاموش است و آب با همین سلول‌های خورشیدی گرم می‌شود. نیروگاه خورشیدی این ساختمان ٥کیلووات ظرفیت دارد. در طول روز ٣٥کیلووات ساعت برق تولید میکند و سهمش از تولید برق ساختمان، ٣٠درصد است.
علاوه بر اینها برای هر فضا از هیت ریکاوری استفاده شده؛ تجهیزاتی که خارجی است، اما «خیلی گران نیست.» این سیستم هوای تازه ساختمان را تأمین میکند و دیگر نیازی به باز و بسته کردن پنجره‌ها و هدررفتن انرژی نیست. با همه این تجهیزات اگر قرار بود این ساختمان با مبحث ١٩ طراحی شود، برچسب E می‌گرفت؛ یعنی ٥١٤ کیلووات ساعت در هر مترمربع، اما حالا با تمام ترفندهایی که برای ارتقا به کارگرفته شده، طراحان پیش‌بینی کردهاند ساختمان سبز به رده A برسد؛ یعنی این ساختمان در سال ٩٥ کیلووات ساعت انرژی مصرف میکند. از طرف دیگر کاهش مصرف انرژی به‌طور قابل ملاحظه‌ای تولید دی‌اکسیدکربن را در این ساختمان کاهش خواهد داد.
مصالح بنا قابل بازیافت است
«یکی از چالش‌های مهم ایران برای رسیدن به اهداف ساختمان سبز این است که ساخت‌وساز با چرخه تولید انطباق ندارد. ما در حوزه مصالح تهیه‌شده از مواد بازیافتی بسیار فقیریم. تقریبا هیچ‌گونه مصالح بازیافتی در ایران وجود ندارد، کارخانه‌ای نیست که از مواد بازیافتی، موزاییک یا پنل دیواری تهیه کرده باشد. این درحالی است که در ساختمان سبز لازم است مواد و مصالحی که تولید می‌شود، قابل دفع در طبیعت و قابل بازیافت باشد.» اینانلو این را میگوید و اسکلت فلزی ساختمان را مثال میزند که قابل بازیافت است؛ این اسکلت با اتصالات پیچ‌ومهره ساخته شده و موقع ساخت به صورت پیش‌ساخته به محل آمده است، بدون هیچ سروصدایی برای منطقه مسکونی شهری. به علاوه زمانی که عمر مفید ساختمان تمام شد، اتصالاتش به راحتی باز می‌شود و خود اسکلت فلزی قابل بازیافت است.
برای روشنایی، نور روز کافی است
در معماری و طراحی ساختمان سبز جداره‌ها اغلب شفافند و از نور طبیعی روز استفاده می‌شود. به گفته مدیر طراحی و ساخت ساختمان سبز این شفافیت منظر خوبی برای بنا ایجاد کرده و به‌عنوان یک اداره، مراجعان دید کافی به بنا دارند. این یکی از استانداردهای ساختمان‌های سبز است. در طول روز در تمام فضای اداری بدون روشن‌کردن لامپ، روشن است. به این وسیله نیاز به انرژی برق برای روشنایی تا حد امکان کاهش پیدا کرده است. علاوه بر این دو تراس در شرق و غرب طبقه دوم قرار است به فضای سبز تبدیل شود، چون مطابق استاندارد «٣٠درصد فضای قابل تردد باید فضای سبز باشد.»
استفاده از روشنایی روز، چراغ‌های ال‌ای‌دی کم‌مصرف و سیستم VRF برای سرمایش و گرمایش و تهویه مطبوع که بسته به نیاز، انرژی مصرف میکند، علاوه بر این عایق‌بندی پوسته بیرونی ساختمان، از راهکارهای کاهش مصرف انرژی در این بناست.
گومز روزنامه‌نگار محیط‌زیست: همه به سوی انرژی‌های سبز
روت گومز سابرینو، روزنامه‌نگار محیط‌زیست میگوید ذهنیت افراد درباره مصرف انرژی در دنیا درحال تغییر است. از نظر او حتی مردمی که در زندگی روزمره‌شان از سوخت‌های طبیعی استفاده می‌کردند، دچار این تغییر شده و به سمت سبزبودن و انرژی‌های پاک سوق پیدا کردهاند: «من فکر می‌کنم بیش از هر چیزی باید احساس مسئولیت مصرف‌کننده در نظر گرفته شود و به نظر می‌رسد این روال درحال رخ‌دادن است. این‌که مصرف انرژی را در خانه کاهش دهیم و از آن طرف مقدار زیادی پلاستیک مصرف کنیم، کافی نیست. این روند در کشورهای توسعه‌یافته آغاز شده و درحال ورود به کشورهای درحال‌توسعه است. ممنوعیت فروش و استفاده از پلاستیک در نقاط مختلف آفریقا، نمادی از این تغییر است. ما در این مسیر وارد شده‌ایم، جوامع نسبت به عملکرد خود احساس مسئولیت بیشتری پیدا کردهاند و دولت‌ها باید در این راه کمک کنند، اما قصه فقط این نیست که مصرف انرژی در خانه‌ها به چه شکل باشد، این روند باید در جامعه به فرهنگ تبدیل شود، یک رفتار در تک‌تک آدم‌ها؛ سبک زندگی روزانه آنها می‌تواند در این ماجرا تاثیرگذار باشد. مثلا حتی در لباسی که می‌پوشد؛ این لباس از کجا می‌‌آید؟ از چه ترکیبی درست شده؟ چه انرژی در تولید آن به کار رفته؟ رفتار مصرفی آدم‌ها به صورت جامع باید پایدار و مبتنی بر محیط‌زیست باشد. این موضوع در ساختمان‌سازی هم نمود پیدا میکند. باید بدانیم فقط این مهم نیست که در ساختمان انرژی به میزان مناسب مصرف شود، بلکه حتی مواد به‌کاررفته در ساخت آن ساختمان و ابزار و تجهیزات به کار رفته در آن هم خیلی مهم است.»
این روزنامه‌نگار محیط‌زیست درباره متداول‌بودن ساخت ساختمان‌های سبز، کشور خودش را مثال میزند: «در اسپانیا از ١٥سال پیش داشتن «گواهی سبز» قانونی شده است. اگر مالک این گواهی را نداشته باشد، اصلا نمی‌تواند ملکش را بفروشد. برای فروش باید گواهی مالیات و گواهی سبز به شهرداری بدهد و اگر بدون گواهی سبز باشد (که درباره همه مواردی است که ساختمان را سبز نگه می‌دارد)، باید به مهندسی پول بدهد تا راهنمایی‌اش کند که ساختمانش را چطور سبز کند.» به گفته او درحالی‌که اسپانیا کشور توسعه‌یافته‌ای نیست، این قانون در آن اجباری است، در کشورهای دیگر اروپا نیز سختگیری‌های بیشتری وجود دارد.
مدیر طراحی و ساخت ساختمان سبز: از ساختمان‌های سبز دوریم
مدیر طراحی و ساخت ساختمان سبز میگوید این ساختمان می‌تواند برای دیگران الگو باشد: «این پروژه را در جایی احداث کردیم که منطقه متمولی نیست که مثل پروژه‌های لوکس دسترسی به مصالح گرانقیمت داشته باشد. افرادی که از خارج شرکت برای کار آمده‌اند، همه از همین محدوده جغرافیایی بوده‌اند. وقتی ما توانسته‌ایم چنین ساختمانی بسازیم، دیگران هم می‌توانند.» با این همه، او معتقد است هنوز از فرهنگ ساخت ساختمان‌های محیط زیستی دوریم: «بسازوبفروش‌ها در محله‌های متوسط نماهای سنگی اجرا می‌کنند، هزینه این سنگ سر به فلک میزند و در عین حال عایق هم نیست. اما نمای عایقی هم وجود دارد که خیلی گران نیست. در مناطق مرفه‌نشین تهران با خانه‌هایی طرفیم که میلیون‌میلیون برای سرویس بهداشتی هزینه کردهاند. درحالی‌که با همان هزینه می‌توان سیستم انرژی خورشیدی را راه انداخت. این موضوع فرهنگ است. بسازوبفروش‌ها را نمی‌شود به راحتی قانع کرد، باید پایش‌ها و موانع قانونی هم برای آنها وجود داشته باشد.»
علاوه بر موانع فرهنگی، نگاهی به اعداد و ارقام نشان می‌دهد داشتن ساختمان سبز، برای همه آسان نیست؛ قیمت مصرف گاز این ساختمان برای گرمایش سالی ٢میلیون تومان درمی‌آمده، اما برای کاهش مصرف، دیگ چگالشی در موتورخانه آن کار گذاشته شده که قیمت آن ٧٠میلیون تومان است. علاوه بر این صرفه‌جویی که انجام شده، سالی ٥٠٠هزار تومان است. اینانلو هم معتقد است اصلا توجیه اقتصادی ندارد و تا وقتی قیمت حامل‌های انرژی غیرواقعی است، برای هیچ‌کس جذابیت ندارد دیگ چگالشی در ساختمانش بگذارد.
مرضیه کوهستانی، کارشناس ارتباطات و آموزش پروژه بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست در ساختمان میگوید پروژه بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست ساختمان به ساختمان‌های موجود (مدیران یا مالکان) که پروژه بهینه‌سازی را پیاده‌سازی می‌کنند (از آبگرمکن خورشیدی، عایق‌سازی یا هر چه) تا سقف ٥٠ درصد کمک هزینه می‌دهد: «تنها شرط این است که راهکاری که پیاده می‌کنند، مستقیما مصرف انرژی را کاهش دهد. این پروژه فراخوان داده که مدیران و مالکان ساختمان‌ها ثبت‌نام کنند و بررسی میکند که کدام ساختمان‌ها می‌توانند بهینه‌سازی بهتری داشته باشند و تا سقف مشخصی تامین هزینه میکند.»
ساختمان سبزی که میان بناهای سیمانی شهر اندیشه تهران سربرآورده، یکی از پایلوت‌های پروژه «اصلاح قوانین بازار؛ بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست در بخش ساختمان» است که هدفش افزایش کارایی انرژی ساختمان‌های مسکونی و تجاری-اداری و درنهایت کاهش انتشار آلاینده‌های محیط‌زیستی است؛ کاری مشترک از صندوق تسهیلات جهانی محیط‌زیست (GEF)، برنامه عمران سازمان ملل متحد و ستاد بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری که از سال ۲۰۱۶ میلادی شروع شده و تا ٢٠٢٠ ادامه دارد.
