انجمن اولیا و مربیان، نماد مشارکت مردمی در آموزش رسمی
آغاز همکاری خانه و مدرسه در قالب انجمن به سال ۱۳۲۶ شمسی بر‌‌‌‌می‌گردد. در آن سال شورای‌عالی فرهنگ، تشکیل این انجمن‌ها را در همه آموزشگاه‌ها همراه با شرح وظایفشان تصویب کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، در سال ۱۳۴۶ شمسی، انجمن اولیا و مربیان ایران تأسیس شد و به ثبت رسید. اکنون بیش از نیم‌قرن از تأسیس انجمن اولیا و مربیان می‌گذرد و نقش و مشارکت خانواده‌ها در امر تربیت فرزندانشان جایگاه رسمی‌تری پیدا کرده است. در این زمینه سیدصدرا خوش‌قدم، رئیس اداره انجمن اولیا و مربیان آموزش‌وپرورش شهر تهران، از نقش این انجمن در تمرکززدایی از ساختار آموزش‌وپرورش می‌گوید که در ادامه می‌خوانید.
انجمن اولیا و مربیان در ساختار آموزش‌وپرورش چه جایگاهی دارد؟
آموزش‌وپرورش یک کل است که اجزای آن با کنار هم قرارگرفتن معنا پیدا می‌کنند. وقتی بحث تربیت انسان است، اجزا موظف هستند با تمام قوا از همه توان خود در این راستا استفاده کنند. انجمن اولیا و مربیان با توجه به نقش و وظیفه مهمی که برعهده دارد، در ساختار رسمی وزارت آموزش‌وپرورش جایگاه ویژه‌ای با اختیارات و فعالیت‌های متفاوت دارد. به لحاظ فعالیت هرآنچه مرتبط با موضوع خانواده است در ساختار انجمن اولیا و مربیان تعریف پیدا می‌کند؛ چه در بُعد آموزشی و چه در بُعد پرورشی. به لحاظ ساختاری یکی از وظایفی که برعهده این اداره قرار گرفته، آموزش و آگاهی به خانواده است. این آموزش‌ها معمولا در راستای نحوه تعامل بین فرزند و خانواده و مدرسه است که سه عنصر مهم تعلیم و تربیت هستند. با رشد جوامع و پیشرفت‌های علمی و فناوری و پیچیدگی‌های جوامع، آسیب‌های اجتماعی هم شکل گرفتند که قطعا مانعی بزرگ در مسیر تعلیم و تربیت است. اینجاست که یکی از نقش‌های مهم انجمن اولیا و مربیان مشخص می‌شود و آموزش‌های لازم را در جهت تربیت درست‌تر و بهتر به خانواده‌ها عرضه می‌دارد و سعی می‌کند سه عنصر مهم تعلیم و تربیت؛ یعنی خانواده، مدرسه و دانش‌آموز را به هم نزدیک‌تر کند. بعضا این روزها مشکلاتی در خانواده‌ها می‌بینیم که ناشی از عدم آموزش مناسب خانواده‌هاست. این آموزش‌ها در جامعه ما متولی مشخص و رسمی ندارد و گروه‌هایی به صورت ناهماهنگ و نامنسجم ورود پیدا می‌کنند که نتایج خیلی تأثیرگذاری به وقوع نمی‌پیوندد. ازاین‌رو انجمن اولیا و مربیان در این حوزه و در ارتباط با نوع تعامل فرزند، خانواده و مدرسه، دوره‌های آموزشی برای خانواده‌ها برگزار می‌کند. وظیفه انجمن در این خصوص این است که بتواند خانواده را به آموزش‌وپرورش رسمی وصل و همچنین ارتباط آنها را تسهیل کند تا فرزند که محصول معنوی خانواده و نهاد تعلیم و تربیت است بتواند آموزش و پرورش بهتری داشته باشد. یکی دیگر از وظایف ساختار رسمی انجمن اولیا و مربیان بحث خدمات مشاوره‌ای به خانواده‌هاست. در مناطق آموزشی و پرورشی، مراکز مشاوره خانواده به نام «پیوند» وجود دارد که خدمات مشاوره‌ای به خانواده‌ها و دانش‌آموزانی که نیازمند این مهم هستند، ارائه می‌کند. اینجا هم بحث تسهیل تعلیم و تربیت فرزند است که از طریق کاهش مسائل و مشکلات حاشیه‌ای برای ایشان و خانواده به وجود آمده. انجمن اولیا و مربیان با توجه به وظیفه ذاتی خود که حمایت همه‌جانبه از خانواده را داراست، در حد توان خود سعی در جذب مشارکت مردمی و خیرین به صورت حمایت‌های مادی و معنوی از خانواده‌های نیازمند می‌کند. هدف ما در این قسمت، هم حمایت از کیان خانواده و هم تسهیل تعلیم و تربیت فرزند از طریق کاهش مشکلات خانوادگی وی است.
چه تعداد مرکز مشاوره‌ای پیوند در سطح شهر تهران وجود دارد؟
در سطح شهر تهران 22 مرکز مشاوره فعال و نزدیک 70 مشاور متخصص در حوزه‌های مختلف داریم. با توجه به حساسیت کار با خانواده سعی می‌شود مشاوران مراکز مشاوره خانواده از بین افراد متخصص و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مشاوره و روان‌شناسی با تحصیلات عالیه انتخاب شوند و پروسه انتخاب و مصاحبه را بگذرانند تا بتوانند بهترین خدمات را به خانواده‌ها و دانش‌آموزان ارائه دهند. اگر در مراکز مشاوره ما خانواده‌ها به خدمات فراتری نیاز داشتند، آنها را به سازمان‌هایی که با آنها در ارتباطیم و تأیید شده‌اند معرفی می‌کنیم تا تیم‌های تخصصی‌تری به مشکل خانواده و دانش‌آموز بپردازند.
انجمن اولیا و مربیان چه تعداد مدرس آموزش خانواده دارد و چگونه این مدرسین انتخاب می‌شوند؟
مدرس کسی است که یک‌سری صلاحیت‌های علمی و تخصصی و شخصیتی داشته باشد تا بتواند با مهارت‌های لازم و ارتباط درست خانواده را اقناع و آموزش‌ها و آگاهی‌های لازم را منتقل کند. بالغ بر 550 نفر مدرس آموزش خانواده متخصص در سطح شهر تهران است که مراحل جذب را از طریق آزمون کشوری طی کرده و آموزش‌های لازم را دیده‌اند. به لحاظ آیین‌نامه آموزش خانواده، در طول سال تحصیلی هر مدرسه موظف است حداقل پنج جلسه آموزش خانواده برای اولیای دانش‌آموزان برگزار کند. معمولا مباحث این آموزش‌ها موضوعاتی است که خانواده امروزی به آنها نیاز دارد؛ مانند موضوع مهارت‌های زندگی، نحوه تعامل با فضای مجازی، آشنایی با رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی. درصدی از این جلسات هم خاص مشکلات بومی آن منطقه است. مدرس آموزش خانواده باید بداند در چه منطقه‌ای از تهران چه آموزشی داشته باشد و متناسب با بافت منطقه و مشکلات محلی آموزش‌های لازم را ارائه کند. یکی از راه‌های ارتباطی ما با خانواده‌ها همین آموزش خانواده است و سعی می‌کنیم اهداف و برنامه‌های تعلیم و تربیت را به این طریق به خانواده‌ها منتقل کنیم. هر چندسال یک‌بار آزمون جذب مدرس آموزش خانواده در سطح شهر تهران داریم که بعد از قبولی در آزمون و مصاحبه علمی و شخصیتی تحت عنوان مدرس آموزش خانواده وارد این عرصه می‌شوند. تنها این افراد حق آموزش به خانواده‌ها را در مدارس دارند.
با توجه به نقش فعال خانواده‌های دانش‌آموزان به‌واسطه این انجمن، به نظر شما انجمن اولیا و مربیان تا چه اندازه می‌تواند در تمرکززدایی از ساختار آموزش و پرورش نقش ایفا کند؟
یکی از وظایف دفتر انجمن اولیا و مربیان تشکیل انجمن‌های مردمی در تمام مدارس است. این تشکل را باید به‌جرئت بزرگ‌ترین تشکل مردم‌نهاد دانست که وظیفه سنگین و مهم تسهیل تعامل بین مدرسه و خانواده را بر عهده دارد. این تشکل مردم‌نهاد که به صورت واقعی در تمام ابعاد تصمیم‌گیری‌های آموزشی و تربیتی که خود مردم ذی‌نفع هستند پیدا می‌کند و تجربه موفقی از مشارکت‌های مردمی در کنار نهادهای رسمی است. نحوه شکل‌گیری این انجمن‌ها به این صورت است که در بازه زمانی خاصی که از یکم تا ۱۵ مهر است از تمام اولیای دانش‌آموزان مدرسه دعوت رسمی جهت برگزاری انتخابات و تشکیل انجمن اولیا و مربیان مدرسه صورت می‌گیرد. در این خصوص آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌های مصوب وزارت آموزش و پرورش وجود دارد که نحوه شکل‌گیری و انجام انتخابات را تشریح می‌کند. در هر مدرسه میانگین بین هفت تا ۱۳ نفر از افراد واجد شرایط با رأی مستقیم قریب به دوسوم اولیا به عنوان انجمن مدرسه انتخاب می‌شوند و تا پایان سال تحصیلی وظایف رسمی خود را انجام می‌دهند. رئیس انجمن مدرسه در شورای مدرسه که مهم‌ترین رکن واحد آموزشی و مهم‌ترین جا برای تصمیم‌گیری‌های مدرسه است، عضویت دارد. ما در سطح شهر تهران نزدیک به چهارهزارو 200 مدرسه داریم که به تبع آن، چهارهزارو 200 انجمن و تشکل مردم‌نهاد با جمعیتی بالغ بر 30 هزار نفر داریم و در کارگروه‌های تخصصی مثل علمی، آموزشی، فرهنگی، پرورشی، مالی، عمرانی و بهداشت و سلامت فعالیت می‌کنند. با این جمعیت ۳۰ هزار نفر و ۹ هزار کارگروه تخصصی بیشترین بارش فکری و همکاری مردمی با تعلیم و تربیت رسمی در سطح شهر تهران صورت می‌گیرد. اینجاست که می‌توانیم ادعا کنیم با پیاده‌کردن سیاست‌های دفتر انجمن اولیا و مربیان بحث تمرکززدایی و واگذاری بخشی از فعالیت‌ها به خود مردم تحقق پیدا می‌کند.
طرح پارلمان والدین که چندسالی موضوع آن مطرح شده بود اکنون چه سرنوشتی پیدا کرده است؟
این طرح با اسم پارلمان خانواده یا هر اسم دیگری که شاید بعدا نام‌گذاری شود مراحل پایانی خود را طی می‌کند. به صورت غیررسمی شکل‌گیری اولیه‌ای از این پارلمان صورت گرفت و در سال تحصیلی هم دیداری با وزیر محترم وقت آموزش و پرورش داشتند. در ساختار انجمن مدارس، افرادی که به عنوان شورای مدرسه انتخاب می‌شوند، یک نفر به عنوان رئیس انجمن انتخاب می‌شود. تمام رؤسای انجمن‌های مدارس هر منطقه آموزش و پرورشی تهران دور هم جمع شده و با برگزاری انتخابات شورای مرکزی منطقه آموزش و پرورش را که متشکل از شش نفر است، تشکیل می‌دهند. سپس از بین شورای مرکزی مناطق ۱۹گانه به علاوه انجمن مدارس استثنائی تهران انتخابات شورای مرکزی انجمن اولیای شهر تهران را برگزار می‌کنند و این شورای مرکزی با شش عضو برای مدت دو سال شروع به کار می‌کند. قرار است تمام شورای مرکزی انجمن اولیای استان‌ها جمع شوند و برای انتخاب انجمن کشور یا همان پارلمان خانواده انتخابات برگزار کنند. به این صورت خانواده در سطح کلان و در تمام ابعاد تصمیم‌گیری‌های وزارت آموزش و پرورش دخیل می‌شود.
برنامه انجمن برای برقراری پیوند میان گروه مدیران مدارس و انجمن اولیا و مربیان چیست؟
چندسالی است با توجه به هسته‌ای‌شدن خانواده‌ها، با موضوع فرزندمحوری مواجه هستیم و فرزندان در خانواده بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. به همین دلیل خانواده‌ها به سمت مدارس کشیده شده‌اند چون آینده فرزندان و دانش‌آموزان‌شان از اهمیت بیشتری برخوردار شد و احساس نیاز کرده‌اند که در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری‌های آموزش و پرورش بیشتر مشارکت کنند. رئیس انجمن اولیا جزء ارکان اصلی شورای مدرسه شده است. دفتر انجمن اولیا در قالب دستورالعمل‌ها، شیوه‌نامه‌ها و قوانین سعی در تسهیل و ارتقای روابط خانواده با مدرسه دارد. تمام تصمیمات مهم مدرسه در شورای مدرسه گرفته می‌شود و باید حتما در این شورا نماینده خانواده حضور داشته باشد. از این رو مدیران به انجمن اولیا به عنوان یک رقیب یا یک جایگاه صوری نگاه نمی‌کنند و انجمن در مدارس را به عنوان بازوی مشارکتی خود در اداره امور مدرسه پذیرفته‌اند. مدیران پذیرفته‌اند که هرکجا انجمن اولیا فعال‌تر باشد مدرسه موفق‌تر و پیشروتر است.
با توجه به تعریف و جایگاه انجمن اولیا و مربیان در سند تحول، چشم‌انداز شما از آینده این انجمن چیست؟
در سند تحول کلمه خانواده بارها تکرار شده و روی این موضوع تأکید بسیاری وجود دارد. درواقع خانواده به عنوان یکی از اضلاع تربیت در سند بسیار جدی گرفته شده است. آن‌طور که سند هم اشاره کرده است بیشترین برنامه ما آگاهی‌دادن به خانواده‌هاست تا هم در تعلیم و تربیت رسمی دانش‌آموز مشارکت کند و هم اگر جایی خانواده این آگاهی را ندارد انجمن اولیا و مربیان وظیفه آگاهی‌رسانی را انجام دهد. در گذشته این تصور وجود داشت که خانواده‌های سطح بالا به لحاظ مالی عضو انجمن می‌شوند اما این نگاه اکنون وجود ندارد و خانواده‌هایی که ایده‌های نو و دغدغه نسبت به مسائل فرزندانشان دارند حضور فعال‌تری در انجمن اولیا و مربیان دارند. از این رو جایگاه خانواده در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و پرورشی تغییر کرده و ارتقا یافته است. اما انجمن اولیا و مربیان در شهر تهران هدف اصلی خود را آموزش و آگاهی دادن به خانواده در مسائل رفتاری و تربیتی می‌داند. در حوزه نحوه رفتار با فرزند، بعضی از خانواده‌ها از بسیاری از مسائل روز تربیتی اطلاع کافی ندارند. برای رفع این نقیصه آموزش خانواده اولویت و دغدغه اصلی اداره انجمن اولیا و مربیان است. البته ناگفته نماند که کارهای غیراصلی و ضروری برعهده دفتر انجمن است و بار مسئولیت این انجمن را زیاد کرده و ناگزیر ممکن است وقت و انرژی زیادی برای این موضوعات غیراصلی صرف شود. موضوعاتی مانند سرویس حمل‌ونقل دانش‌آموزی که امیدواریم از انجمن تفکیک شود تا کارهای بهتری بتوان در حیطه رفتاری و تربیتی انجام داد.
