درآمد ۴۵۰۰میلیاردی موسسات آمادگی کنکور!

 عدالت آموزشی زیر تیغ کنکور

مفهوم عدالت اجتماعی یکی از مفاهیم کلیدی در ادبیات رفاه و تامین اجتماعی است که مسئله توزیع موقعیت ها و فرصت های اجتماعی را در جهت کاهش نابرابری اجتماعی، مد نظر قرار می‌دهد. از این دیدگاه، دخالت دولت در توزیع فرصت ها مسئله‌ای است که مورد تاکید جمع کثیری از صاحبنظران این حوزه است. به گفته «مایکل والزر» بی عدالتی، حاصل انحصار طلبی بخشی از جامعه در دسترسی به موهبت های اجتماعی است که در جامعه وجود دارد و دولت برای ایجاد عدالت نقشی تعیین کننده در ایجاد حصاری نمادین برای جلوگیری از سیطره یک حوزه بر حوزه دیگر ایفا می‌کند. از نظر وی بدون دخالت دولت امکان توزیع عدالت وجود نداشته و حضور آن در این عرصه امری اجتناب ناپذیر است.

با این رویکرد اگر ورود به دانشگاه را به عنوان یک موهبت اجتماعی در نظر بگیریم، بخشی از جامعه در دسترسی به امکانات از تسهیلات ویژه‌ای برخوردار هستند که طبقه اجتماعی در این زمینه بسیار موثر است. به عنوان مثال و به گفته مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران۸۴۵ آموزشگاه مجاز و ۹۵۰ آموزشگاه غیرمجاز در این شهر حضور دارند که ۶۵ درصد در زمینه کنکور  و ۳۵ درصد نیز در زمینه المپیادها و کلاس های جبرانی فعالیت دارند. این در حالی است که بسیاری از استان ها و مناطق کشور از این موقعیت بزرگ محروم هستند.

به گزارش آمار هم‌اکنون ۱۹ نفر از ۴۰ نفر رتبه برتر کنکور(یعنی۵۰ درصد) سال ۹۸ از تهران هستند. هر چند در مواردی مانند کنکور سال ۹۷ که در آن تمامی اعضای یک کلاس در مدرسه‌ای از استان سیستان و بلوچستان، در دانشگاه‌های معتبر پذیرفته شدند، اما این تعداد در مقابل جمعیت میلیونی داوطلبان را باید به عنوان مثال نقض، تلقی نمود زیرا این اتفاق در سال بعد تکرار نشد.

با این تفاسیر می‌توان گفت کنکور سوای از محاسنی که دارد، عدالت آموزشی را با حواشی خود زیر سوال برده که از این حیث ورود سیاست‌های دولتی در این زمینه بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

تاخیر در بلوغ و عدم پذیرش نقشهای اجتماعی

آمادگی در کنکور به غیر از هزینه‌های کلان خود، مدت زمان زیادی را هم به خود اختصاص می‌دهد. حضور سر کلاس‌های کنکور، مطالعه فراوان و ... مواردی است که اکثریت قریب به اتفاق والدین برای هموار کردن شرایط برای فرزندان تلاش زیادی دارند. مهیا کردن این شرایط که بعضاً از سال های دورتری آغاز می‌شود، هرچند در موفقیت کنکور فرزندان اثر بخش است اما، از این زاویه که فرد را از بسیاری مناسبات اجتماعی دور نگه می‌دارد قابل توجه است. فرایند بلوغ که به گفته «هربرت مید» متفکر اجتماعی، با الهام از رفتار سایرین و به خصوص والدین، آغاز می‌شود، در صورت بروز هر گونه خللی در این زمینه، می‌تواند آن را ابتر گذاشته و زمینه روابط اجتماعی فرد در آینده از جمله، ازدواج و تشکیل خانواده را با بحران روبرو کند. از آنجا که فرد به دلیل صرف مدت زمان قابل توجه در آماده شدن برای رقابت بزرگی چون کنکور، از انواع دوستی‌ها و روابط و حتی بازی کردن و برعهده گرفتن نقش‌های اجتماعی به دور بوده، کلیت افراد پیرامون خود را از زاویه نگاه خود مورد قضاوت قرار می‌دهد بدون این که بخواهد واکنش دیگران را در رابطه با «خود» در نظر بگیرد.

وضعیت سال های پشت کنکور کنش ها و تعاملات فرد در آینده را دستخوش تغییر می‌کند، که این تغییر در زمینه آسیب‌های اجتماعی به ویژه طلاق به خوبی مشهود است. به گفته «پروانه مافی» رئیس فراکسیون خانواده مجلس، بیشترین میزان طلاق در سال های اخیر مربوط به زنان در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال و برای مردان در گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ سال است. هم اکنون آمار حیرت انگیز یک طلاق به ازای ۱.۳ ازدواج در سال ۹۷ نمونه‌ای از این تاخیر در بلوغ اجتماعی فرد است که می‌توان آن را در سایه کنکور بر زندگی جوانان بی‌تاثیر ندانست. بنابر گزارش کمیسیون اجتماعی مجلس هم اکنون ۶۷ درصد از طلاق‌های صورت گرفته در تهران مربوط به منطقه شمیرانات و در اثر عواملی غیر از فقر رخ می‌دهد.

متاسفانه در ایران مسئله ورود به دانشگاه از مسئله خروج از دانشگاه مهم تر است. به گفته بسیاری از کارشناسان ورود به دانشگاه معتبر شاید در ابتدا بسیار مشکل باشد، اما به محض ورود دیگر مسئله خروج چندان مطرح نیست. سطح پایین تراز علمی بخشی از اساتید، غلبه فضای ناامیدی بر جامعه دانشگاهی ناشی از بیکاری پس از فارغ التحصیلی، عدم تاثیرگذاری بر شرایط جامعه همگی از جمله مواردی است که ناخواسته فضایی را برای فرد و سیستم دانشگاهی مهیا می‌کند که با تساهل به پدیده دانشجو نگریسته و با حداقلی از شرایط، او را آماده فراغت از دانشگاه می­کنند.

در چنین فضایی که به دور از تلاش های فردی و جمعی است، دانشگاه نیز به مثابه مدرسه برای فرد متصور شده و همان‌گونه که دوران مدرسه سرشار از کتاب ها و مطالبی بود که در زندگی اجتماعی تاثیر اندکی داشت، دانشگاه نیز حداقلی از شرایط اجتماعی را فراهم نیاورده و کمکی به بلوغ اجتماعی نمی‌کند تا فرد را شایسته ورود به جامعه و تعاملات اجتماعی نماید.

به گفته مید یک جامعه به خوبی تکامل یافته و سازمان گرفته،  زمانی شکل می‌گیرد که یکایک اعضای آن با انواع شیوه‌های پیچیده و ظریف به یکدیگر مرتبط بوده و بدین‌سان همگی‌شان در تعدادی از مصالح مشترک سهیم بوده باشند.

نمونه کشورهای توسعه یافته در زمینه حذف کنکور هرچند ممکن است که با شرایط حال حاضر جامعه ایران همخوانی نداشته باشد اما از این لحاظ که تجربه جامعه بدون کنکور را دارد می‌تواند موثر باشد. به عنوان مثال کشورهای اروپایی و امریکایی سد کنکور برای دانش‌آموزان را تا حدود زیادی از میان برداشته و بر اساس معادلات ارزشیابی علمی نظیر درخواست دانشجو(پروپوزال) برای تحقیق بر پروژه مشخص با محوریت استاد، اقدام به جذب دانشجو می‌کنند. هرچند تعداد متقاضیان ورود به دانشگاه در این جوامع با ایران تناسبی ندارد، اما روند کنونی نیز با توجه به نتایج کنکور سال ۹۸ که  در آن بیش از ۷۰ درصد رتبه‌های برتر کنکور را از مدارس سمپاد نشان می‌داد، قابل تامل است.

به هر تقدیر وجود کنکور یا برداشته شدن آن مستلزم در نظر گرفتن شرایط جامعه است تا داوطلبان را با خلاء ناشی از آن روبرو نکند و این امر میسر نیست مگر ارزیابی شرایط و اسناد و سیاست های پیشین، هدف گزاری آینده آموزش عالی و بهره‌مندی از نظر کارشناسان آموزش عالی و آموزش و پرورش کشور.