مردی برای بحرا‌ن‌های بی‌شمار
ایران و اروپا کمتر از یک ماه تا رسیدن به توافقی که برجام را زنده نگه دارد، فاصله دارند.
15 شهریور ماه بود که تهران گام سوم در مسیر کاهش تعهدات برجامی را برداشت و برای سومین بار در 6 ماه گذشته، مهلتی 60 روزه به بازماندگان در توافق هسته‌ای با ترکیب 1+4 داد تا شاید بتوانند مانع از پایان توافقی شوند که به اذعان اروپایی‌ها نخستین دستاورد واحد آنها در چند دهه گذشته در حوزه سیاست خارجی به شمار می‌آید.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، نفس‌های برجام در حالی به شماره افتاده است که در 4سال گذشته چهره‌هایی که ساعت‌ها در وین، ژنو یا لوزان برای رسیدن به توافقی 6 جانبه بر سر بند بند برجام با هم جنگیده بودند، جای خود را به سیاستمدارانی داده‌اند که برجام را به ارث برده‌اند و سهمی در تولد آن نداشته‌اند. باراک اوبامای دموکرات که در کارنامه خود سابقه تماس تلفنی با همتای ایرانی خود را هم دارد، جای خود را به دونالد ترامپ جمهوری‌خواه داده که برجام را طبق وعده انتخاباتی‌اش کنار زده است. امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه و بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا نیز توافق هسته‌ای را از سلفای خود به ارث برده‌اند اما در کلام می‌گویند که خواهان حفظ این توافق با تهران هستند. در روسیه و چین چهره‌های برجامی دست نخورده باقی مانده اما ترجیح می‌دهند بیشتر نقش ناظر را ایفا کنند و توپ نجات توافق را به زمین اروپایی‌ها بیندازند. در این میان تازه‌ترین چهره برجامی که می‌رود تا از قطار این توافق پیاده شود فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپاست که در بدو مذاکرات میان ایران و 1+5 وقت در سال 1392 جای کاترین اشتون را در سیاست خارجی اتحادیه اروپا گرفت و در 5 سال گذشته هم برای حصول برجام و هم برای حفظ آن تلاش کرد. با پایان دوره ماموریت فدریکا موگرینی در این پست او کرسی خود را به «جوزپ بورل» از اسپانیا می‌دهد.
جوزپ بورل، سیاستمداری کهنه‌کار و 72 ساله که از این پس عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده است. جانشین موگرینی یکی از کهنه‌کارهای عالم سیاست در کشورش است. بورل که یک کاتالون سوسیالیست است و با جدایی کاتالونیا از اسپانیا مخالفت کرده، مرز‌ها را «زخم‌هایی بر صورت زمین» خوانده است. او در کارنامه خود لیستی از تخصص‌ها را دارد: از مهندس هوافضا، دکترای اقتصاد و متخصص کامپیوتر. به گزارش تابناک، جوزپ بورل در کابینه اسپانیا علاوه بر وزارت خارجه، پست‌هایی چون وزیر مشاور در امور مالی (۱۹۸۴)، وزیر راه و ترابری و محیط زیست (۱۹۹۱ تا ۱۹۹۳) داشته و کاندیدای سوسیالیست‌ها برای نخست‌وزیری در انتخابات سال ۲۰۰۰ نیز بوده است. بورل در صحنه سیاست اتحادیه اروپا نیز نام آشناست و از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ رییس پارلمان اروپا بود. بورل دانش‌آموخته دانشگاه استنفورد امریکا و از مخالفان برگزیت، استقلال کوزوو از صربستان و جدایی کاتالونیا از اسپانیاست. او یک بار با اشاره به قدرت‌های بزرگ همچون چین، روسیه و ایالات متحده گفته بود:«ما در دنیای غول‌ها زندگی می‌کنیم و اگر نجنبیم بیش از پیش به حاشیه خواهیم رفت.» بورل گرچه مرز‌ها را به مثابه زخم تلقی می‌کند اما همزمان خواهان امنیت مرزهای اتحادیه اروپا در قبال مهاجرت‌های جمعی شده است. او از جمله به نرخ زاد و ولد در آفریقا اشاره کرده و از سیاستمداران اروپایی دعوت کرده که برای مشکلات آتی دوراندیشی کنند.
از حمایت از برجام تا تاکید بر اروپای واحد
پارلمان اروپا روز دوشنبه شاهد سخنرانی «جوزپ بورل» بود که به نوعی می‌توان آن را آشنایی با عقاید او خواند. هر چند برای ایرانی‌ها سخنان او درباره برجام از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود اما برای اتحادیه اروپا و 28 کشور عضو آن مهم بود که بدانند وزیر امور خارجه اسپانیا که قرار است از اول ماه نوامبر به عنوان نماینده آنها در حوزه سیاست خارجی صحبت کند چه خط‌مشی در قبال کشوری چون روسیه یا چهره‌ای مانند دونالد ترامپ دارد. همزمان نگاه‌ها به رویکرد بورل نسبت به برگزیت(خروج بریتانیا از توافق هسته‌ای) هم دوخته شده است.
جوزپ بورل که پیش از این نیز حمایت خود از برجام را اعلام کرده بود این بار نیز با اشاره به لزوم حفظ این توافق هسته‌ای گفت:«حفظ این توافق، دفاع از امنیت و منافع خود ما به‌شمار می‌رود ضمن اینکه سبب می‌شود از وقوع اتفاقی ناگوارتر اجتناب کنیم. برای حفاظت از برجام، حفظ وحدت سیاسی اروپایی‌ها بسیار ضروری و مهم است.»
صدای واحد اروپا، عبارتی بود که در سخنرانی اخیر بورل چندین بار شنیده شد. در حالی که در چند سال اخیر زمزمه‌های جدایی از اتحادیه اروپا توسط احزاب راستگرا در کشورهای متعدد اروپایی شنیده شده است، سکاندار جدید کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد که اروپا باید در تحولات بین‌المللی صدای یگانه‌ای داشته باشد.«توسعه ظرفیت نظامی کاربردی از سوی اروپا» نیز یکی دیگر از کلیدواژه‌های مهم بورل در این سخنرانی بود. در دو سال گذشته پس از روی کارآمدن دونالد ترامپ در امریکا و سیاست‌های خصمانه و یکجانبه‌گرایانه‌ای که او در معادله‌های بین‌المللی اتخاذ کرده بسیاری از سیاستمداران اروپایی نسبت به ایده شکل‌گیری ارتش واحد اروپا یا قوای نظامی مختص این قاره چراغ سبز نشان داده‌اند. به نظر می‌رسد که بورل نیز یکی از حامیان چنین ایده‌ای باشد. او در بخش‌های دیگری از سخنانش در این باره گفت: اتحادیه باید هزینه بیشتری برای دفاع از خود همچنین استقرار نیروهای جنگی مختص این اتحادیه تخصیص دهد.
ترس از اروپای ضعیف در برابر چین و امریکا
«جوزپ بورل» پیش از معرفی به عنوان جانشین فدریکا موگرینی نیز چندان با سیاست‌های ترامپ در قبال اروپا همراه نبود و به نظر می‌رسد که در نخستین سخنرانی خود نیز نتوانست این مخالفت با اصلی‌ترین متحد فراآتلانتیکی اتحادیه اروپا را پنهان کند و با اشاره به سیاست «اول امریکای دونالد ترامپ» گفت:«من اطمینان دارم اگر با یکدیگر و در کنار یکدیگر عمل نکنیم، اروپا نمی‌تواند برنامه‌های خود را به پیش ببرد. در روزگاری که ترامپ از «اول امریکا» سخن می‌گوید و چین هم در مواجهه با امریکاست، اروپا باید به سختی کار کند تا در تقابل فزاینده واشنگتن و پکن جایگاه خود را داشته باشد و صدای خود را برساند.»
جوزپ بورل که از منتقدان اروپای تضعیف شده است و اعتقاد دارد که بروکسل باید رفتارهای مستقل‌تری از خود در عرصه بین‌المللی نشان دهد در ادامه اظهاراتش گفت:«ما اگر در خانه مشکلات خود را برطرف نکنیم، نمی‌توانیم یک بازیگر جهانی باشیم.»
اروپا به شرق بچرخد
در رسانه‌های بین‌المللی «نگاه به شرق» جوزپ بورل که در سخنرانی اخیر او نیز بروز داشت بیش از سایر موضوعات به چشم آمد. بورل در جایگاه هشدار به اروپایی‌ها اعلام کرد که باید برقراری ثبات و امنیت در مرزهای شرقی خود را به اولویتی در سیاست خارجی تبدیل کنند. او تاکید کرد که اگر اروپا می‌خواهد بازیگری در سطح جهانی باشد باید بتواند مشکلاتش در مرزهایش را حل و فصل کند. بورل در بخش‌های دیگری از سخنرانی‌اش نسبت به افزایش سطح تنش با روسیه در میان کشورهای اروپایی هشدار داد و تاکید کرد که جهان به سمت بدتر شدن در حال تغییر است.
از مجموع سخنان بورل می‌توان به این نتیجه رسید که او تقویت اعتبار اروپا را به یکی از اصلی‌ترین اولویت‌هایش در حوزه سیاست خارجی تبدیل کرده و اعتقاد دارد که جایگاه اروپا از سوی چین و روسیه در معرض خطر قرار گرفته است. بر همین اساس او در سخنرانی اخیر خود تلاش کرد، نوری بر مرزهای شاید فراموش شده شرقی اروپا بیندازد و گفت: منطقه بالکان و جبهه شرقی اروپا باید به اولویت اصلی ما در حوزه سیاست خارجی تبدیل شود. او اعلام کرد که «کوزوو» نخستین مقصد او به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواهد بود. او در حالی کوزوو را به عنوان نخستین میزبان خود پس از حضور در اتحادیه اروپا انتخاب کرده که صربستان و 4 کشور دیگر عضو اتحادیه اروپا هنوز استقلال کوزوو را به رسمیت نشناخته‌اند.
در حالی که سخنان و موضع‌گیری‌های بورل در روسیه با دقت بسیار دنبال می‌شود، او در سخنرانی خود خواهان اتخاذ سیاستی متوازن در برابر روسیه شد. این در حالی است که در میان کشورهای اروپایی برخی مخالف تلاش‌های فرانسه و فنلاند برای توسعه روابط با مسکو هستند. روسیه از سال 2014 تاکنون به دلیل الحاق کریمه به خاک خود و جدال با اوکراین بر سر این مساله در حال تحمل تحریم‌های اتحادیه اروپاست و این در حالی است که امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه اخیرا تلاش‌هایی را برای کاهش تنش میان اتحادیه اروپا و مسکو آغاز کرده است. بورل در طول سخنرانی‌اش بارها تاکید کرد که کشورهای عضو اتحادیه باید سیاستی واحد را در قبال روسیه اتخاذ کنند و بر همین اساس تاکید کرد تا زمانی که روسیه در رویه خود تغییری ایجاد نکرده، تحریم‌ها باید باقی بمانند. در چند ماه اخیر رویکرد نرم و منعطف برخی کشورهای اروپایی به خصوص فرانسه نسبت به روسیه صدای انتقاد سایرین را بلند کرده همچنین این تحلیل را قوت بخشیده که مسکو بتواند از این شکاف در اروپا به نفع خود استفاده کند.
فایننشال تایمز درباره جوزپ بورل می‌نویسد: «انتخاب او به عنوان جانشین فدریکا موگرینی از سوی برخی با استقبال روبه‌رو شده چراکه تجربه او را برای آینده این اتحادیه مناسب می‌دانند اما همزمان منتقدان به سن و سال او ایراد گرفته و همزمان لحن بی‌تعارف او را چندان نمی‌پسندند. بورل در بخش‌هایی از سخنرانی روز دوشنبه‌اش با تکرار لزوم استقلال بیشتر اتحادیه اروپا خطاب به حاضران گفت: در زمان‌هایی که اقتصاد، تکنولوژی و تجارت به ابزارهای سیاسی تبدیل شده‌اند، اروپا باید بتواند اتحاد خود را حفظ کند.»
بورل در بخش‌های دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه از احیای رابطه با واشنگتن استقبال می‌کند، گفت: ما در اروپا متحد امریکا بودیم و متحد این کشور باقی خواهیم ماند اما همزمان نگرانی‌های مشروع و مقبولی درباره حرکت‌های یک‌جانبه امریکا داریم که بر خلاف روحیه همکاری امریکا و اتحادیه اروپا در قالب چندجانبه‌گرایی بوده است.
