طعم خوش دلار ارزان زیر دندان اقتصاد
یک کارشناس اقتصادی گفت: قبل از انقلاب همه چیز وابسته به درآمد نفت بود و این وابستگی از نظر کشورهای صنعتی بسیار ایده‌آل بود، زیرا برخلاف دوره ملی شدن صنعت نفت که تا حد زیادی بی‌نیاز از واردات بودیم به کشوری وابسته تبدیل شده بودیم.
ابراهیم رزاقی کارشناس اقتصادی و استاد بازنشسته دانشگاه تهران به بررسی شرایط اقتصادی قبل و بعد از انقلاب پرداخت و گفت: برای سنجش وضعیت اقتصادی کشور چند شاخص را باید بررسی کرد که مهمترین آن ارتباط اقتصاد کشور با خارج است به عبارتی باید میزان صادرات، واردات و وضعیت این دو مقوله سنجیده شود. وی افزود: دوره ملی شدن صنعت نفت زمانی بود که به راحتی می‌توانستیم از طریق تولید داخلی غیرنفتی خودمان را از وابستگی به نفت خلاص کنیم زیرا در آن زمان فقط 100 میلیون دلار به واردات نیاز داشتیم. * در دوران ملی شدن نفت نیازها عموما از داخل تأمین می‌شد این استاد اقتصاد اظهار داشت: در آن دوران اقتصاد کشور با مشکل خاصی مواجه نبود، تورم، فقر و بحران آنچنانی وجود نداشت. الگوی مصرف ایران الگویی بیرونی نشده بود که بخواهیم همه چیز را با نفت وارد کنیم. مردم قانع بودند، کشاورزی متناسب بود و مجموعه نیازهای طبقات بالای جامعه عموما از داخل ایران تأمین می‌شد و برای همین هم به راحتی می‌توانستیم صنایع تولیدی را افزایش دهیم. استاد بازنشسته دانشگاه تهران، گفت: در دوره ملی شدن صنعت نفت به دلیل اینکه نگذاشتند نفت بفروشیم وارداتمان را کم کردیم و واردات به کالاهای بسیار ضروری اختصاص یافت، بنابراین به طرفی رفتیم که نیازهای ارزی در اثر واردات کمتر از درآمد ارزی شد و درآمد ارزی برای یک دوره‌ای که تا حالا در تاریخ ایران سابقه نداشته یعنی در طی یک دوره 80 ساله فقط برای دو سال، هزینه‌های وارداتی ایران کمتر از درآمد صادراتی (بدون نفت) شد و در این دو سال درآمد بازرگانی بیشتر از هزینه بازرگانی شد. * در دوره رضا شاه واردات 14 میلیارد و صادرات 500 میلیون دلار بود رزاقی گفت: در زمان رضا شاه درآمد ارزی ایران 14 میلیارد دلار بود و همه این 14 میلیارد صرف واردات می‌شد و در مقابل حدود 350 تا 500 میلیون دلار صادرات غیرنفتی داشتیم که نشان می‌داد چقدر تراز بازرگانی ایران وخیم شده بود. وی افزود: این اوضاع نشانگر اهمیت نفت در اقتصاد ایران بود، الگوی مصرف را تغییر دادیم، واردات افزایش پیدا کرد و صنایعی در داخل بوجود آوردیم که این صنایع یک بخش برای صادرات مواد اولیه مثل پتروشیمی‌ها بود و همچنین صنایعی بوجود آمد که تحت عنوان صنایع مونتاژی که قطعات و ماشین آلات آن از خارج کشور وارد می شد در داخل آن قطعات مونتاژ می‌شد و به این ترتیب یک کالای مونتاژی تولید می‌شد. استاد بازنشسته اقتصاد دانشگاه تهران تصریح کرد: در آن دوران حتی گاو و علوفه از خارج وارد می‌شد و دامداری‌ها با مصرف علوفه و گاو وارداتی شیر و گوشت تولید می‌کردند، همچنین تخم‌مرغ و جوجه یک روزه از اسرائیل می‌آمد و مواد غذایی مورد نیاز مرغ هم از خارج می‌آمد. *کشورهای صنعتی خواهان وابستگی تولید‌کننده‌های نفت به درآمد آن هستند رزاقی گفت: در آن فضا همه چیز وابسته به درآمد نفت بود که از نظر کشورهای صنعتی چنین وابستگی بسیار آرمانی و ایده‌آل بود، زیرا چنین کشوری برخلاف دوره ملی شدن صنعت نفت که تا حد زیادی بی‌نیاز از واردات بود کاملا به یک کشور وابسته تبدیل شده بود. وی افزود: کشورهای صنعتی و غربی مثل آمریکا و انگلستان همواره می‌خواهند که کشورهای غیرصنعتی و خام فروش همچنان خام فروش بمانند. زیرا شیشه عمر کشورهای صنعتی در دست کشورهای تولید کننده نفت است و اگر کشورهای تولید کننده نفت، خودشان نفت را تبدیل به کالا کنند کشورهای صنعتی با کمبود مواد اولیه مواجه می‌شوند و نمی‌توانند به تولیدات خود ادامه دهند بنابراین همواره در تلاشند که خام‌فروش‌ها خام فروش بمانند و به تولید‌کننده تبدیل نشوند. این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: در دوران پهلوی اگرچه رضا شاه از دوستان و وابستگان آمریکا بود ولی وارد خط تولید نشد زیرا برای آمریکایی‌ها همواره نفت ایران مورد اهمیت بود و نمی‌‌خواستند که ایران به یک کشور تولید کننده تبدیل شود. رازقی گفت: آنها می‌خواستند مواد اولیه تولیدی را مفت بدست آورند و وقتی این مواد را با قیمت پایین می‌توانستند بدست بیاورند که تعداد زیادی از کشورها تولید‌کننده مواد اولیه باشند. وی اظهار داشت: بنابراین وقتی سرمایه به سمت تولید هدایت نشود این سرمایه‌ها وارد کارهای دیگر مثل خرید و فروش‌های کاذب و غیر تولیدی می‌شود. این کارشناس اقتصادی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در حال حاضر شرایط اقتصادی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: برای اینکه بدانیم کشورمان در چه شرایط از استقلال اقتصادی قرار دارد مبنای آن اقتصاد مقاومتی و آنچه که در قانون اساسی آمده، می‌باشد. رزاقی اظهار داشت: در 12 سال اخیر از دلار حمایت شد و سعی کردیم که ارزش آن را ثابت نگه داریم و به دلار یارانه دادیم و این کار را تحت عنوان افزایش قدرت خرید ریال و پول ملی انجام دادیم. * اقتصاد ایران تجاری وابسته به واردات است وی افزود: تولید داخلی ایران عموما با قطعات خارجی، مواد اولیه خارجی و ماشین آلات خارجی می‌چرخد و تولیدات ایران وابسته به واردات است، زیرا دلار ارزان و واردات به صرفه است، همچنین با این کار یعنی پایین نگه‌داشتن قیمت دلار و واردات زیاد ما به تولید‌کننده خارجی یارانه می‌دهیم ولی به تولید کننده داخلی یارانه نمی‌دهم. بنابراین در چنین شرایطی اقتصادی ایران اقتصادی تجاری متکی بر واردات است. این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: دولت‌ها در مقابل تحریم‌ها کاری نکردند در حالیکه باید مانند زمان ملی شدن صنعت نفت هزینه ارزی را پایین می‌آوردیم تا تولید‌کننده داخلی جان بگیرد. رزاقی گفت: اقتصاد ایران به سمت تجاری شدن و به سمت استفاده از دلارهای ارزان رفته همچنین اقتصاد ایران سرمایه کلانی را به وجود آورده یعنی حدود 500 هزار میلیارد تومان نقدینگی که به سمت تولید نمی‌رود. این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: در ایران مالکیت خصوصی محترم و دارای شرایط و محدودیت است یعنی اینکه ثروت از کجا آمده و صرف چه چیزی می‌شود همچنین ثروت باید در کارخانه‌ها و مزارع به کار گرفته شود که اگر صرف بکارگیری در کارخانه و مزارع نشود در راه دیگری استفاده شود نامشروع است. رزاقی گفت: بعد از جنگ جهانی دوم که خسارت‌های زیادی به اروپا وارد شد اروپایی‌ها بخش اعظم صنایع بزرگ خصوصی را دولتی کردند و برنامه‌ریزی متمرکزی بکار گرفتند به عبارتی با یک مدیریت صحیح که ما از آن با عنوان مدیریت جهادی نام می‌بریم مشکلات اقتصادی‌شان را حل کردند. * تولیدات صنایع دفاعی سرلوحه تولیدات اقتصادی باشد وی افزود: البته در بعد انقلاب ما با مدیریتی صحیح و یکپارچه در بخش تولیدات صنایع دفاعی این کار را کردیم و همه چیز مربوط به صنایع دفاعی را در داخل تولید و به ثمر رساندیم به عبارتی از زنجیره نخست تا پایانی تولیدات محصولات دفاعی درونی بوده است. این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این سؤال دیگری که آیا سطح رفاه عمومی مردم و بهره‌مندی از امکانات نسبت به قبل از انقلاب بهتر شده یا خیر، گفت: به نظرم بهتر شده، ولی باید دید که چه چیزی بهتر شده است. رزاقی اظهار داشت: مصرف و تولیدمان بهتر شده است، بطوریکه اگر در قبل از انقلاب 2 میلیون تن فولاد تولید می‌کردیم اکنون این میزان به 13 تا 14 میلیون تن رسیده است. همچنین تولید محصولات پتروشیمی در قبل از انقلاب 3 میلیون تن بود که الان این محصولات به حدود 35 تا 40 میلیون تن رسیده است. وی افزود: ولی نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه کرد این است که این اقدامات چه قدر درونی است و چه مقدار به مرحله نهایی رسیده است. این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: رفاه عمومی مردم نسبت به بعد از انقلاب بیشتر شده است ولی فرهنگ کار کمتر و فرهنگ مصرف بیشتر شده است و یک اقتصادی تجاری، وارداتی و نفتی را به کار گرفته‌ایم. رزاقی گفت: مصرف نسبت به قبل از انقلاب بالا رفته و به همین دلیل رفاه عمومی مردم بیشتر شده است ولی از لحاظ تولید و ارتباط با اقتصاد بین‌الملل وضعیت چندان مطلوبی نداریم و باید برای آن تلاش بیشتری کنیم. * اقتصاد کشور مانند سیاست آن باید به الگوی جهانی تبدیل شود وی افزود: کشوری که به لحاظ سیاسی الگوی بسیاری از کشورهای جهان است باید از لحاظ اقتصادی نیز خود را به حد مطلوبی برساند و از این نظر هم باید به الگو تبدیل شود. این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: از زوایای مختلف می‌توان مشاهده کرد که وضعیت‌مان نسبت به قبل از انقلاب بهتر شده است هم به لحاظ مصرف، هم به لحاظ تولید، افزایش تعداد کارخانه‌ها و افزایش تعداد مغازه‌ها به طوری که قبل از انقلاب 400 هزار مغازه داشتیم و الان بیش از 4 میلیون مغازه داریم. رزاقی گفت: ولی باید ببینیم چقدر مستقل شده‌ایم و چه تفاوتی با کشورهایی که از لحاظ اقتصادی زیر سیطره آمریکا هستند متفاوت هستیم. وی در پاسخ به این سؤال که چرا تاکنون نتوانسته‌ایم به اهداف سند چشم‌انداز برسیم، گفت: یکی از مشکلات ما در برنامه‌ریزی برای سند چشم‌انداز این بود که براساس واقعیات و بر اساس داشته‌هایمان برای رسیدن به هدف مطلوب برنامه‌ریزی نکردیم. این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: نکته مهم برای رسیدن به برنامه 20 ساله سند چشم‌انداز صرف هزینه یک هزار و 800 میلیارد دلاری است که ما این سرمایه را اکنون نداریم و برای به دست آوردن این مبلغ نیاز به تعامل با اقتصاد بین‌الملل داریم. رزاقی گفت: در 24 سال گذشته سیاست تعدیل اقتصادی در کشور اجرا شد که زیرساخت‌های آن برای کشور فراهم نبود و اصلا سازگار با فرهنگ کشور نبود بلکه باید با بهره‌گیری از جهاد اقتصادی در راه رسیدن به اهداف اقتصادی گام برمی‌داشتیم.
