زمزمه بنزین دونرخی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، در این مدت اتفاقات زیادی در اقتصاد کشور رخ داد. تحریم‌ها دوباره راه خود به اقتصاد ایران را باز کردند. میزان قاچاق سوخت روزانه 11 میلیون لیتر برآورد شد و مصرف روزانه بنزین نیز طی شش سال گذشته بیش از 35 درصد افزایش یافته و از 70 میلیون لیتر مصرف در سال 93 به 95 میلیون لیتر در اوایل تابستان 98 رسید. از بین رفتن ثروت‌های طبیعی و اعطای انواع و اقسام یارانه‌های پیدا و پنهان انرژی موجب شده ایده سهمیه‌بندی سوخت دوباره به جریان بیفتد . بیژن زنگنه، وزیر نفت در آخرین اظهارنظر خود ضمن تاکید بر این موضوع که ایده برای سهمیه‌بندی سوخت وجود دارد اما هنوز تصمیمی در مورد آن اتخاذ نشده، گفت: در صورت سهمیه‌بندی، بنزین به صورت دونرخی عرضه خواهد شد. هر چند که برخی شایعات حکایت از آن دارد که تقریبا دو ماه دیگر، قیمت بنزین نیز دونرخی می‌شود اما باید منتظر ماند که این شایعه تا کجا واقعیت دارد.

سهمیه‌بندی، از شایعه تا واقعیت؟

بحث افزایش یارانه‌های پنهان در حوزه انرژی و لزوم کاهش آنها بعد از اعمال تحریم‌ها و کاهش منابع دولتی بر سر زبان‌ها افتاد و بسیاری از کارشناسان معتقد بودند با توجه به کاهش منابع درآمدی دولت، باید تصمیم جدی برای پایان بخشیدن به یارانه‌های پنهانی گرفته شود که به نفع اقشار آسیب‌پذیر جامعه نیست. البته که سال گذشته با افزایش قیمت ارز و به دنبال آن جهش تورمی، افزایش قیمت بنزین و بیم اعتراض‌های اجتماعی، سهمیه‌بندی بنزین از دستور کار خارج شد. اما به نظر می‌رسد با به ثبات رسیدن نسبی نرخ ارز و کاهش آهنگ رشد تورم، امسال زمان مناسبی برای اجرای سهمیه‌بندی و دو نرخی کردن بنزین باشد. اردیبهشت امسال در برخی رسانه‌ها خبری مبنی بر توافق برای سهمیه‌بندی بنزین در جلسه سران سه قوه منتشر شد و برخی گمانه‌زنی‌ها از تعیین قیمت بنزین نیز خبر می‌داد به این صورت که بنزین سهمیه‌بندی لیتری هزار تومان و آزاد لیتری 2500 تومان به فروش برسد.

هر چند که این خبر مدت کوتاهی بعد از انتشار، منجر به شکل‌گیری صف‌های طویلی در پمپ بنزین‌ها شد و کمی بعد شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی خبر را تکذیب و عنوان کرد هنوز زمانی برای اجرای سهمیه‌بندی بنزین در نظر گرفته نشده است، اما سیاستگذار می‌دانست شرایط برای ثبات قیمت بنزین نمی‌تواند ادامه یابد و دیر یا زود باید برایش چاره‌ای اندیشید. در واقع افزایش قیمت یا نزدیک کردن قیمت بنزین به هاب منطقه، یکی از راهکارها برای جلوگیری از کاهش یارانه‌های کور و پنهان انرژی و قاچاق سوخت است. چند روز پس از تکذیب خبر سهمیه‌بندی بنزین از سوی شرکت ملی پخش زمزمه‌هایی مبنی بر اجرای سوخت‌گیری با کارت سوخت در 5 کلانشهر ایران به گوش رسید. از 22مرداد ماه الزام به سوخت‌گیری با کارت‌های سوخت شخصی در این شهرها اجرا شد که به گفته وزیر تنها 5 درصد از کارت سوخت شخصی و مابقی از کارت سوخت جایگاهداران استفاده می‌کنند.

افزایش تولید به دلیل افزایش مصرف

بیژن زنگنه در برنامه پنجشنبه تیتر امشب در خصوص میزان تولید بنزین نیز توضیحاتی ارایه کرد. او میزان تولید بنزین در سال 97 را 76 میلیون لیتر عنوان کرد. به گفته وزیر نفت در حال حاضر کل تولید بنزین در سال جاری و پس از بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به 115 میلیون لیتر در روز رسیده که 85 درصد آن مصرف می‌شود و مابقی نیز در لیست صادراتی قرار دارد. طبق آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی، مصرف بنزین در ایران دو‌برابر میانگین نرخ جهانی است. شاخص شدت مصرف انرژی ایران به ازای هر نفر 63/۰ درصد است و بعد از ایران، روسیه و عربستان سعودی به ترتیب با شاخص شدت انرژی ۵۳/۰ و ۵۱/۰ درصد بالاترین مقدار شاخص شدت انرژی را به خود اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر جایگاه ایران در قاچاق سوخت نیز تاسف‌بار است. بر اساس آمارها در سال ابتدایی سهمیه‌بندی بنزین حدود 8 میلیون لیتر از مصرف روزانه بنزین کاسته شد. پس از کنار گذاشتن کارت‌های سوخت، مصرف روند فزاینده‌ای به خود گرفت و طی شش سال گذشته از 70 میلیون لیتر به 95 لیتر رسید.

یارانه پنهان انرژی

در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی میزان یارانه پنهان به سوخت‌های فسیلی نیز برآورد شده است. ایران با پرداخت بیش از 69 میلیارد دلار یارانه در سال 2018 بیشترین یارانه انرژی در جهان را پرداخت می‌کند. طبق این آمار ایران بیش از 16 درصد از کل یارانه پرداختی به مصرف انرژی در جهان را به خود اختصاص داده است و بالاتر از کشورهای پرجمعیتی مانند هند و چین قرار دارد. این در حالی است که در سال گذشته میلادی کل درآمدهای نفتی ایران 60 میلیارد دلار بوده است. در این آمار نشان داده شده که میزان یارانه اختصاصی به مشتقات نفتی از جمله بنزین و گازوییل در کشور جهش ۶۲ درصدی را تجربه کرده و ایران با جا گذاشتن عربستان در سال گذشته میلادی به جایگاه اول پرداخت یارانه کور رسیده است.

یارانه پنهان به نفع طبقات آسیب‌پذیر نیست

افزایش قیمت بنزین به خودی خود، اعتراض‌های مدنی و اجتماعی را افزایش می‌دهد اما باید به این نکته توجه کرد که سهم طبقات فرودست و آسیب‌پذیر جامعه از میزان یارانه‌ای که به حامل‌های انرژی تعلق می‌گیرد، بسیار ناچیزتر است و در صورت اصلاح قیمت‌ها طبقات ثروتمند با توجه به مصرف‌شان، قیمت را پرداخت می‌کنند. به تعویق انداختن اصلاح قیمت‌ حامل‌های انرژی به گفته برخی کارشناسان، ترس از آسیب به اقشار آسیب‌پذیر است. اما به راستی چقدر از سهم یارانه‌ها به این افراد تعلق می‌گیرد. طبق آمار داده‌های هزینه و درآمد خانوارها در کشور، میانگین یارانه پنهان ماهانه پرداختی بنزین در دهک دهم در خانوار شهری 193 هزار تومان و در خانوار روستایی 134 هزار تومان است. این در حالی است که همین عدد در دهک اول خانوار شهری 18 هزار تومان و برای خانوار روستایی 11 هزار تومان است. آمارها نشان می‌دهد که یارانه پنهانی که ثروتمندترین دهک جامعه دریافت می‌کند، ده‌برابر بیشتر از یارانه دریافتی دهک اول جامعه است. پس سهم ثروتمندان در دریافت یارانه پنهان بیشتر است. اطلاعات ارایه شده نشان می‌دهد که اگر تداوم اعطای یارانه‌های انرژی به بهانه کمک به اقشار آسیب‌پذیر باشد، غیرمنطقی است و یارانه حامل‌های انرژی ناعادلانه بین دهک‌های جامعه توزیع می‌شود و سهم چند دهک از جامعه تنها پیامدهای منفی افزایش مصرف بنزین یعنی آلودگی هوا، بیماری و... است.

اصلاح قیمت‌ها برای افزایش منابع درآمدی

طرح اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و هدفمند پرداخت کردن یارانه به بنزین نه فقط برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه و قاچاق که برای آزاد شدن منابع درآمدی برای دولت آن هم در سالی است که بیم آن می‌رود درآمدهای نفتی بیش از تخمین‌ها کاهش یابد.مصوبات اخیر ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و شورای عالی هماهنگی اقتصادی، در خصوص اصلاح ساختاری بودجه نشان می‌دهد که مهم‌ترین برنامه دولت برای اصلاح قیمت‌ها، افزایش منابع درآمدی و کاهش کسری بودجه است. برخی برآوردها حکایت از کسری بودجه 150 هزار میلیاردی دولت در سال 98 دارد که اگر دولت بتواند سهمیه‌بندی بنزین را با جدیت بیشتری اجرا کند حتی در صورت عدم اصلاح قیمت‌های انرژی‌، دولت می‌تواند 30 هزار میلیارد تومان منابع درآمدی برای خود ایجاد کند.