برجام با یا بدون آمریکا سوژه رایزنی‌ها در پاریس

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، فرجام برجام، اوضاع متشنج در خلیج فارس، سرنوشت نفتکش‌های ایرانی و بریتانیایی، پرونده‌های افغانستان و یمن و گفت‌وگوهای منطقه‌ای ایران و اروپا موضوعات مشترکی بودند که در تمام این مقصدها مورد بحث و بررسی قرار گرفتند اما ماجرای فرانسه با سه کشوری که پیش از آن میزبان محمدجواد ظریف بودند، فرق داشت.

تلاش‌های بی‌وقفه فرانسه

نام فرانسه در لیست کشورهایی که قرار بود در این تور دیپلماتیک میزبان ظریف باشند، قرار نداشت و شخص وزیر خارجه در جمع ایرانی‌های مقیم نروژ خبر داد که روز جمعه در پاریس با رییس‌جمهور و وزیر خارجه دیدار می‌کند. سفری برجامی که سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه را هم برای چندمین بار در چند هفته اخیر به پایتخت فرانسه کشاند. نام فرانسه که در جریان مذاکرات هسته‌ای با عنوان «پلیس بد» در اذهان افکار عمومی و فضای رسانه‌ای ایران جا خوش کرده از چندماه پیش با عنوان کشوری که تلاش می‌کند میان تهران و واشنگتن نوعی از آتش بس سیاسی برقرار سازد، گره خورده است. از روزی که دونالد ترامپ در ژانویه سال 2017 پا به کاخ سفید گذاشت متحدان اروپایی امریکا در برجام نگران توافقی شدند که رییس‌جمهور جدید امریکا در رقابت‌های انتخاباتی از پاره کردن آن سخن گفته بود. بر همین اساس امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه در مسیری اشتباه برای متقاعد کردن دونالد ترامپ به حفظ توافق هسته‌ای با ایران، ماراتن دیپلماتیکی را آغاز و پیشنهادهایی را برای دست بردن در برجام به گونه‌ای که رضایت امریکای جدید را جلب کند، مطرح کرد. این پیشنهادها که هیچگاه از حمایت ایران برخوردار نبودند به اندازه کافی برای دونالد ترامپ جذاب نبودند لذا اردیبهشت سال گذشته بود که وزیر خارجه امریکا خبر از کناره‌گیری واشنگتن از برجام داد. امروز 15 ماه از آن تاریخ گذشته و برجام دستخوش دو تحول مهم شده؛ تحریم‌های هسته‌ای امریکا بازگشته و ایران کاهش تعهدات برجامی خود را آغاز کرده است. 1+4 به شمول تروییکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) چندماه نخست کناره‌گیری امریکا از توافق هسته‌ای را با امیدواری به حل و فصل اختلاف‌ها میان تهران و واشنگتن گذراندند تا آنکه همزمان با سالروز خروج امریکا از برجام، صبر استراتژیک ایران و دوره زمانی که برای فرصت بخشیدن به 1+4 در نظر گرفته بود به پایان رسید و ایران وارد فاز کاهش تعهدات برجامی شد. این اقدام ایران زنگ‌های خطر را در بروکسل به عنوان مقر اتحادیه اروپا به صدا درآورد لذا الیزه‌نشین‌ها برای میانجی‌گری میان ایران و امریکا در مرحله نخست و تلاش برجام در مرحله بعد وارد میدان شدند. تماس‌های تلفنی مکرر میان روسای جمهور ایران و فرانسه و رفت و آمد مقام‌های مذاکره‌کننده دو کشور به تهران و پاریس تاکنون دستاورد ملموسی نداشته هرچند می‌توان آن را به استفاده از پنجره نیمه باز دیپلماسی برای نجات برجام تعبیر کرد. پاریس در این میانه گرفتار تناقض‌گویی‌های واشنگتن‌نشین‌ها هم شده است. بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای تیم ترامپ که در یک بازه زمانی مشخص به پاریس برای میانجی‌گری و پیام‌رسانی میان تهران و واشنگتن چراغ سبز نشان داده بود پای حرف خود نمانده و همین مساله امانوئل مکرون به عنوان نماینده تروئیکای اروپایی در مسیر نجات توافق هسته‌ای را سر در گم کرده است.

مکرون در روزهایی دست به کار شده که کشورهای عضو برجام هر کدام به گونه‌ای یا درگیرهای داخلی دارند یا با امریکا در تنش هستند و همزمان فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز خود را برای تحویل این پست در هفته‌های آتی آماده می‌کند. به این مشکلات مرگ ناگهانی یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را هم باید اضافه کرد. بریتانیا درگیر برگزیت است و آلمان در گیرو‌دار مشکلات اقتصادی و البته بیماری ناشناخته و مبهم صدراعظم آن. چین در جنگ اقتصادی با امریکا به سر می‌برد و روسیه متهم شماره یک در پرونده دخالت در انتخابات 2016 امریکا است. همزمان اروپا و امریکا مشکل بزرگ‌تری دارند و آن هم اعتقاد دونالد ترامپ به یکجانبه‌گرایی در تمامی سطوح و خروج از هر معاهده و توافقنامه چندجانبه است. به همان اندازه که حفظ برجام برای اروپایی‌ها به مساله‌ای ناموسی تبدیل شده است، سیاست فشار حداکثری امریکا و به کار بستن سیستم تحریم‌های فرامرزی توسط خزانه‌داری این کشور، کار اروپایی‌ها را برای عادی‌سازی رابطه مالی و تجاری با ایران سخت کرده است. ظریف در حالی در پاریس در دیدار با امانوئل مکرون، رییس‌جمهور و ژان ایو لودریان، وزیر خارجه چکش کاری طرح‌های پیشنهادی پاریس و تهران را پیش برد که هم ایران و هم 1+4 می‌دانند ادامه این مسیر بدون امریکا سخت خواهد بود. اروپایی‌ها تلاش می‌کنند ساز و کار مالی به نام اینستکس را هرچه سریع‌تر راه‌اندازی کنند اما تهران می‌گوید فروش نفت این کشور هم باید از سر گرفته شود. فرانسه در چندماه اخیر تلاش کرده معافیت‌های تحریم نفت ایران را برای دو تا سه کشور از خزانه‌داری امریکا دریافت کند اما گفته می‌شود که کاخ سفید تصور می‌کند با حفظ سیاست فشار حداکثری سیاسی و اقتصادی بر تهران تنها چند قدم تا به پای میز مذاکره نشستن ایرانی‌ها با خود فاصله دارد. محمدجواد ظریف و سیدعباس عراقچی که می‌گویند پرونده برجام بسته شده و حاضر به بازمذاکره درباره آن نیستند در حالی با پاریس نشین‌ها چانه زدند که مشخص نیست آیا مکرون این ‌بار وعده سفت و سختی از همتای امریکایی برای پیشبرد مذاکره با ایران پشت درهای بسته گرفته یا در مسیری جدید تلاش می‌کند راهی برای متوقف کردن کاهش تعهدات برجامی ایران با توسل به قدرت اقتصادی و سیاسی موجود در گعده 1+4 بیابد. مکرون به خوبی می‌داند که ورود ایران به گام سوم از روند کاهش تعهدات برجامی هر چند وزیر خارجه ایران بگوید بازگشت به گذشته در چند ساعت ممکن است، سخت خواهد شد و سطح تنش میان تهران و لندن که از جبل‌الطارق تا خلیج فارس کشیده شده می‌تواند هر لحظه وزن اختلاف‌های غیربرجامی اروپا با ایران را بر همکاری‌های برجامی برتری ببخشد. در میان تروئیکای اروپایی، وضعیت لندن در قبال برجام متزلزل‌تر از دو کشور دیگر است و هرچند وزارت خارجه انگلیس می‌گوید به برجام پایبند است اما گره کوری به اسم برگزیت بوریس جانسون، نخست وزیر تازه نفس بریتانیا را به دونالد ترامپ نزدیک‌تر از قبل خواهد کرد و همین مساله می‌تواند تهدیدی برای همکاری‌های برجامی تهران و لندن هم باشد.

مکرون در چند ماه اخیر از تلاش برای بازگرداندن تهران به مسیر تعیین شده در برجام خسته نشده و همزمان که کاخ سفید را در جریان مذاکراتش با ایرانی‌ها قرار می‌دهد با متحدان امریکا در همسایگی ایران از جمله امارات متحده عربی و عربستان سعودی هم ارتباط خود را حفظ کرده و گفته شده که چند ساعت پیش از دیدار با وزیر خارجه کشورمان در الیزه، تماس تلفنی با محمد بن زاید از امارات متحده عربی داشته است. امارات اخیرا برای تنش زدایی از رابطه با ایران اعلام آمادگی کرده و رسانه‌های منطقه‌ای از شکاف میان ابوظبی و ریاض به خصوص در پرونده یمن خبر می‌دهند. سفر جداگانه ظریف و عراقچی به پاریس و رایزنی‌های مشترک با الیزه نشین‌ها تنها 48 ساعت پیش از آغاز نشست گروه 7 در فرانسه صورت گرفت. نشستی که پیش‌بینی می‌شود ایران، اصلی‌ترین سوژه رایزنی‌های اصلی و حاشیه‌ای در آن باشد. در یک سطح امانوئل مکرون باید همتاهای اروپایی خود از فرانسه و آلمان را در جریان جزییات مذاکرات تلفنی با روحانی و حضوری با ظریف قرار بدهد و از سوی دیگر همگی باید تلاش کنند موضع دونالد ترامپ در قبال برجام را تعدیل کنند. اتفاقی که بعید است رخ بدهد. بی‌شک مساله‌ای که میان ایران و بریتانیا در جبل‌الطارق رخ داده و دامنه آن هر چند به شکل غیرمستقیم به توقیف نفتکش انگلیسی هم کشیده شده یکی از اصلی‌ترین سوژه رایزنی‌ها میان سه کشور اروپایی در پشت درهای بسته خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که تروئیکای اروپایی در این زمینه موضع واحد و شاید هم نیمه تندی را در قبال ایران بگیرند. مکرون دیداری دو جانبه هم با دونالد ترامپ خواهد داشت و این در حالی است که وی 48 ساعت پیش از این دیدار با محمدجواد ظریف در پشت درهای بسته الیزه رایزنی‌هایی داشته است. با توجه به اینکه وزیر خارجه کشورمان اخیرا از سوی امریکا مورد تحریم قرار گرفته و میزبانی مکرون از ظریف پیش از دیدار با رییس جمهمور امریکا را می‌توان نوعی دهن کجی به سیاست‌های افراطی تیم ترامپ در قبال ایران هم دانست. مکرون در دیدار با ترامپ باید نتیجه رایزنی‌هایش با تهران را با او در میان بگذارد و البته نسبت به تبعات تشدید تنش با ایران چه در حوزه برجام و چه مسائل غیربرجامی مانند امنیت در خلیج فارس به وی هشدار بدهد. در حالی که پیشنهادهای تیم ترامپ برای گفت‌وگو با ایران هر بار پیش‌شرط‌های متفاوتی را شامل شده و می‌شود و تاکنون صدای واحدی از کاخ سفید، وزارت خارجه و تیم امنیت ملی امریکا به گوش ایرانی‌ها نرسیده است اما محمد جواد ظریف هم در 15 ماه گذشته و هم در چند روز اخیر بارها با اعلام خطوط قرمز ایران آب پاکی را بر دستان تیم ترامپ ریخته و اعلام کرده که لغو تحریم‌های هسته‌ای و بازگشت امریکا به برجام می‌تواند پرونده به بن‌بست رسیده تهران و واشنگتن را بازگشایی کند. در حالی که تیم ترامپ مساله غنی‌سازی صفر در ایران و تمدید تاریخ انقضاها در برجام را موضوعاتی می‌دانند که ایران باید مجددا درباره آنها مذاکره کند و البته اصرار دارند که مساله موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران هم باید به بندهایی در برجام جدید تبدیل شوند. تهران تمام این مسیرها را سد کرده و تاکید دارد که برجام کتابی بسته شده است که نه از لحاظ فنی و نه سیاسی قابل مذاکره مجدد نیست.

به نظر می‌رسد در شرایطی که نتیجه رایزنی‌های مکرون با ظریف در الیزه و به تبع آن گفت‌وگوهایش با ترامپ نتواند به روندی برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن تبدیل شود، اروپا راهی نخواهد داشت جز تکیه بر ظرفیت‌های اقتصادی خود برای نجات برجام که یکی از آنها می‌تواند تخصیص خط اعتباری ویژه با رقم بالا برای آغاز به کار اینستکس باشد. در این سوی میدان هر چند محمد جواد ظریف می‌گوید ایران تاکنون از برجام خارج نشده و مسیر حفظ توافق را با استفاده از مکانیسم‌های موجود در آن در پیش گرفته اما فشار اقتصادی به خصوص تحت‌الشعاع قرار گرفتن دارو و مواد غذایی مردم را بیش از پیش از منفعت تداوم برجام ناامید کرده است. نکته‌ای که زنگ‌های خطر را در اروپا و چین و روسیه به صدا در آورد. شاید برجام برای اروپایی‌ها دستاوردی امنیتی و در خدمت نظام منع اشاعه بود اما برای مردم ایران نخستین معنای برجام برداشته شدن تحریم‌ها و گشایش‌های اقتصادی بود که عملا با خروج امریکا از این توافق و بازگردانن سیاست فشار حداکثری به «تقریبا هیچ» رسیده است. به نظر می‌رسد که با بازگشت ظریف به تهران، هیات نظارت بر اجرای برجام به عنوان تصمیم‌گیرنده درباره بقای این تداوم، پیشنهادهای پاریس را مورد برررسی قرار بدهد. پس از آن احتمالا باید منتظر تماس مکرون با روحانی پس از دیدار دوجانبه روسای جمهور فرانسه و امریکا در حاشیه نشست گروه 7 باشیم. ایران می‌گوید اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا کند و وعده‌های اروپایی‌ها در میدان عمل به دستاوردی برای تهران ترجمه نشود، گام سوم با قوت بیشتری برداشته خواهد شد. در این صورت باید منتظر رایزنی‌های ایران با اعضای 1+4 در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی در نیویورک بود تا تکلیف برجام مشخص شود؛ یا با اقدام اروپا کاهش تعهدات برجامی ایران متوقف می‌شود یا تهران به گام چهارم هم نزدیک خواهد شد.