تابستان آغشته به« ازن»
اگر شما یکی از شهروندان تهرانی هستید که در یکی از روزهای مردادماه یا تیرماه امسال دچار سوزش چشم، تحریک مخاط بینی یا حتی درد در قفسه سینه شده‌اید، ممکن است این عارضه شما به افزایش آلاینده «ازن سطح پایین» در هوای تهران مربوط باشد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، آلاینده‌های بسیار خطرناک که در فضای عمومی البته خطر آن چندان مورد تاکید قرار نگرفته است. در مردادماه امسال به دلیل افزایش غلظت آلاینده ازن، 5 روز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشته است. به گزارش ایسنا و به نقل از شرکت کنترل کیفیت تهران، همچنین در یک روز از این ماه غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نیز در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس بود اما به دلیل آنکه آلاینده ازن غلظت به مراتب بیشتری نسبت به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون داشت به عنوان AQI (آلاینده شاخص) در آن روز اعلام شد. شرایط مردادماه البته نسبت به تیرماه بهتر بوده است چرا که آلاینده ازن 13 روز از تیرماه را تحت تاثیر قرار داده و یک روز از این 13 روز با شاخص میانگین ۱۶۰ در شرایط ناسالم برای همه قرار داشت. در سال‌های 97 و 96 نیز سه روز از مردادماه آلودگی هوا در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشته است. این آمارها نشان می‌دهد که آلاینده ازن ظرف سه سال گذشته در تهران افزایش قابل توجهی داشته است مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اواخر خردادماه امسال در گفت‌وگو با «پانا» بروز چنین وضعیتی را پیش‌بینی کرده بود: «طی دو سال اخیر آلاینده ازن در شهر تهران افزایش پیدا کرده است و امسال نیز مطمئنا با افزایش دمای هوا و تشدید گرما از تیرماه این آلاینده افزایش می‌یابد.» پیش‌بینی او خیلی زود رنگ واقعیت گرفت و سیزدهم تیرماه وضعیت افزایش آلاینده ازن را «وحشتناک» توصیف کرد.
هشدارهایی که داده شد
محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش محیط زیست استان تهران نیز پیش از این به فارس گفته بود: «با افزایش دمای هوای در ۳ سال اخیر و کاهش قطر ذرات معلق، نور خورشید بیشتر به سطح زمین می‌تابد و این مساله باعث بالاتر رفتن شاخص آلاینده ازن در ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای تهران شده است. رستگاری با بیان اینکه قرار گرفتن شاخص آلاینده ازن روی عدد ۱۰۴ مخاطراتی برای گروه‌های حساس (سالمندان، کودکان و زنان باردار) به دنبال دارد. هشداری که از سوی وزارت بهداشت هم تایید شده است. عباس شاهسونی، رییس گروه سلامت هوای مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت تیرماه امسال درباره آثار زیان بار آلاینده ازن در گفت‌وگو با «ایسنا» هشدار داده بود: «بعد از ذرات معلق ۲.۵ میکرون، «ازن» خطرناک‌ترین آلاینده برای انسان است؛ خصوصا برای بیماران تنفسی، مبتلایان آسم و کودکان. زمانی که غلظت ازن افزایش می‌یابد، احتمال بروز علایم تنفسی و سرفه در کودکان و افرادی که فعالیت زیادی در فضای بیرون دارند، بیشتر است.» به گفته شاهسونی در روزهایی که غلظت آلاینده ازن زیاد است، همه افراد به ویژه کودکان، مبتلایان آسم و افرادی که در فضای بیرون فعالیت سنگین دارند باید تا حد امکان فعالیت‌های‌شان در فضای بیرون از منزل را کاهش دهند. به ویژه از ساعت ۱۱ صبح تا ۴ بعد از ظهر تا حد امکان در فضای آزاد حضور نیابند.
نقش موثر تغییرات اقلیمی
اما شاید مهم‌ترین پرسشی که پیش روی افکار عمومی وجود دارد این است که چرا آلاینده ازن در سال‌های اخیر رو به افزایش گذاشته است؟ آیا تغییرات اقلیمی و گرم شدن درجه هوا در این تغییرات نقش دارد؟ مجید شفیع‌پور، عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران برای این پرسش‌ها پاسخ‌های دقیقی دارد. شفیع‌پور که ریاست موسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران را هم بر عهده دارد در پاسخ به پرسش‌هایی به صراحت نقش تغییرات اقلیمی را تایید می‌کند و درباره آن توضیح می‌دهد: «به طور کلی می‌توان گفت که ما با یک چرخه از تغییرات روبه‌رو هستیم. گرمایش جهانی به تغییرات اقلیمی دامن می‌زند. افزایش میانگین دما و تجمع‌های «آلاینده‌های اقلیمی کوتاه عمر» به واسطه اثرات متقابل باعث گرم‌تر شدن هوا و در نتیجه ازدیاد آلاینده‌ای چون ازن می‌شود.» به گفته شفیع‌پور بر اساس بررسی‌های انجام شده در کشور، سالانه حدود 2 دهم تا 25 صدم افزایش دمای سالانه را تجربه کرده‌ایم. یعنی الان می‌توانیم بگوییم نسبت به سه دهه گذشته میانگین افزایش دمای شهر تهران در بازه
1.7 تا 2 درجه سلسیوس افزایش یافته است. «آلاینده‌های اقلیمی کم عمر» که شفیع‌پور از آنها نام برد کدام آلاینده‌ها را شامل می‌شود؟ «آلاینده‌های اقلیمی کم عمر
(SLCPs) آن دسته از آلاینده‌ها هستند که مدت زمان دوام و بقای‌شان در اتمسفر بین چند ساعت تا چند هفته است که عمده‌ترین آنها 4 آلاینده هستند و به ترتیب عبارتند از: کربن سیاه، متان، ازن سطح پایین و هیدرو فلورو کربن‌ها (HFCs) (گازهای مبرد) هستند. این گروه آلاینده در محیط‌های شهری حضور دارند.» به گفته او برای مثال مقدار کربن سیاه عمدتا ناشی از احتراق سوخت‌های مایع فسیلی همچون گازوییل یا مازوت است و در شهر تهران مقدار کربن سیاه منتشره در اتمسفر بسیار زیاد است. شفیع‌پور چرایی این زیاد بودن را تشریح می‌کند: «یکی به دلیل ناوگان سنگین عمدتا دیزلی و بعضا وجود گوگرد و ذرات ناخالصی در بنزین و... است. متان یکی دیگر از آلاینده‌های اقلیمی کم‌عمر است چه به صورت انتشار مستقیم مانند نشتی‌های شبکه انتقال و توزیع گاز طبیعی به خصوص رگلاتور واحدهای مسکونی به صورت آزادانه تخلیه می‌شود. همچنین در فصول گرما زمینه مساعدتر برای شکل‌گیری آلاینده ثانویه‌ای مانند ازن می‌شود. در بدترین شرایط ازن و آلاینده‌های ثانویه دیگر به «مه دود فتوشیمیایی» منتهی می‌شود. این چرخه یک ارتباط متقابل دارد و ازن بیشتر هم باعث افزایش دمای بیشتر می‌شود.»
به گفته استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، بالاترین غلظت ازن در سطح پایین زمان ظهر شکل می‌گیرد که زمین بیشترین شدت تابش را دریافت می‌کند. «گازهای مبرد» یکی دیگر از آلاینده‌های اقلیمی کم عمر‌ند که عموما در سیستم‌های تهویه مطبوع مانند اسپلیت بیشتر استفاده می‌شوند. افزایش گرما باعث شده استفاده از این نوع گازهای صنعتی بیشتر شود بنابراین وجود این آلاینده‌های اقلیمی هم از فصل گرما تاثیر می‌پذیرد و هم بر افزایش دما می‌افزاید. رییس موسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران این توضیحات را داد تا به این جمع‌بندی برسد: «ازن آلاینده ثانویه است در صورت فراهم شدن شرایط محیطی بین سه عامل اکسیدهای ازت، هیدروکربن‌های نسوخته از جمله متان و نور خورشید (دما) زمینه برای شکل‌گیری ازن در اتمسفر مهیا می‌شود. امسال گرم بودن هوا و تجمع بیشتر این آلاینده‌های اقلیمی کوتاه‌مدت باعث ازدیاد مشهود ازن در سطح پایین شد.» سازمان حفاظت محیط زیست یکی از دلایل اعلام دقیق میزان ازن را در سنجش دقیق‌تر آلاینده‌ها اعلام کرده است اما شفیع‌پور این ادعا را تایید نمی‌کند. به گفته شفیع‌پور در شهر تهران از 1373 نقطه مختلف گاز ازن اندازه‌گیری می‌شود. او می‌گوید: «پس نمی‌توانیم خیلی این مساله را مطرح کنیم که سنجش‌ها دقیق‌تر شده. البته تعداد مراکز اندازه‌گیری طی این
دو و نیم دهه افزایش یافته است. همیشه مشاهده کرده‌ایم مساعدترین زمان شکل‌گیری ازن در ماه‌های تیر و مرداد بوده و همواره یکی، دو روز در سال بیش از حد مجاز بوده است.» با اینکه تابستان 98 دارد تمام می‌شود اما پرونده ازن با تمام شدن تابستان بسته نمی‌شود؛ چرا که فصل گرما که تمام نمی‌شود. اگر واقعیت «ازن» را بپذیریم و آن را انکار نکنیم آن وقت باید به این بیندیشیم که چگونه می‌توان با تغییر در سیاست‌های محیط زیست، ترتیبی اندیشید تا دست‌کم زمینه‌های تولید آلاینده ثانویه‌ای مانند ازن را کاهش داد. شرط اول اما فهم دقیق این پدیده است که به نظر می‌رسد هنوز بر سر آن در سطح سیاستگذاری، توافق حاصل نشده است. یکی از نشانه‌های این عدم توافق را می‌توان در موضوع ساده‌ای مانند نصب فیلتر دوده برای اتوبوس‌های دیزلی مشاهده کرد. چرا که با وجود تاکید سازمان حفاظت محیط زیست بر اجرای این قانون، شورای شهر تهران ردیف بودجه آن را هم در سال 98 حذف کرد. در این باره حتی صدای وزارت بهداشت هم شنیده نشد.
چنان که شاهسونی رییس گروه سلامت وزارت بهداشت با اشاره به عدم نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌های در حال تردد در تهران گفته بود: «سال‌هاست مصوب شده که شهرداری تهران روی اتوبوس‌های در حال تردد که بیشتر آنها فرسوده هستند، فیلتر دوده نصب کند اما تاکنون این طرح تنها برای ۵۰ اتوبوس اجرا شده است. شهرداری تهران هیچ تدبیری برای تجهیز اتوبوس‌های شهری، کامیون‌های حمل و نقل پسماند و… به فیلتر دوده نیندیشیده است و اینها بدون فیلتر دوده در تهران در حال تردد هستند.» این مساله البته یک نمونه از ده‌ها موردی است که محل اختلاف است.
