علل بروز بی‌خوابی چیست؟
خواب یکی از نیازهای ضروری زندگی است و هرگونه اختلالی در خواب عوارض زیادی را در پی خواهد داشت. هر چه درمورد بیماریهایی که به دلیل بدخواب بودن و یا کمبود خواب به جان شما می‌افتند بگوییم کم گفته ایم؛ از ابتلا به افسردگی گرفته تا چاقی و دیابت حتی دچار شدن به بیماری آلزایمر. آزمایش‌های بی‌خوابی مطلق روی برخی از حیوانات انجام و مشاهده شد بی‌خوابی برای چند روز حتی باعث مرگ برخی از آنان شد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آفتاب یزد، همه انسان‌ها باید سعی کنند خواب کافی داشته باشند و اگر مشکل اختلال در خواب دارند با مراجعه به پزشک آن را برطرف کنند. با توجه به اهمیت موضوع در این باره با دکتر خسرو صادق نیت، متخصص طب کار و فلوشیپ پزشکی خواب، دبیرانجمن انجمن پزشکی طب کار ایران، فلوشیپ اختلالات خواب، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت و گو کرده ایم.
وی در این باره می‌گوید: بی‌خوابی یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است و کمتر کسی را می‌توان یافت که تجربه هرچند زودگذری از آن را نداشته باشد. آنچه افراد مبتلا به بی‌خوابی را دچار نگرانی و در بسیاری اوقات درماندگی می‌کند، تداوم و مزمن شدن بی‌خوابی است.
این متخصص طب کار خاطرنشان کرد: خواب سالم به پیش‌شرط‌های متعددی نیاز دارد و هر فرد باید با رعایت بهداشت خواب، این شرایط را برای خویش فراهم کند. از طرفی باید به خاطر داشت بیماریهای خواب می‌تواند موجب بروز بیماریهای مختلف و متعددی نظیر فشارخون، افسردگی، چاقی و مشکلات قلب-عروقی، کاهش تمرکز و قدرت یادگیری، افزایش احتمال خطا و اشتباه، افزایش احتمال حوادث شغلی و تصادفات مرگبار رانندگی و افزایش بروز سکته‌های مغزی و قلبی شود. بنابراین باید این بیماری‌ها به‌موقع شناخته و به درستی درمان شوند.
دکترصادق‌نیت، نظم خواب، محیط خواب مناسب از نظر نور و صدا و دما، عدم مصرف مواد خوراکی محرک پیش از خواب، عدم فعالیت‌های هیجانی قبل از خواب یا پرهیز از تماشای تلویزیون، گوش دادن موسیقی، مطالعه و امثال آن در رختخواب را از موارد مهم بهداشت خواب برشمرد و تاکید کرد که فقط برای خوابیدن باید به رختخواب رفت.
وی اظهار کرد: افرادی که دچارمشکلات خواب هستند در بسیاری از موارد خودشان متوجه مشکل‌شان نمی‌شوند و ممکن است این مشکلات در زمانی رخ دهند که فرد خواب است و هوشیاری ندارد؛ مثل خروپف یا حرکات غیرطبیعی. در این موارد باید اطرافیان فرد این موضوع را جدی گرفته و به فرد تذکر بدهند.
دبیرانجمن پزشکی طب کار ایران افزود: اگر کسی خروپف دارد و در طی روز خواب‌آلود و خسته است یا فشار خون بالا دارد یا هنگام خروپف نفسش قطع می‌شود، به احتمال زیاد از بیماری وقفه تنفسی حین خواب رنج می‌برد و باید سریع اقدام به تشخیص قطعی و درمان کند. این بیماری باعث می‌شود علائم افسردگی در فرد بروز کند و طی روز تحریک‌پذیر شود، در جلسه‌ها و سخنرانی بی‌حوصله باشد و چرت بزند. خطر تصادفات مرگبار و ابتلا به چاقی نیز در این افراد افزایش پیدا می‌کند و در صورت عدم درمان خطر سکته مغزی و قلبی جدی خواهد بود.
وی با اشاره به دیگر بیماریهای خواب عنوان داشت: کابوس‌های شبانه، حرکت‌های غیرطبیعی در خواب (راه رفتن، حرف زدن حین خواب) از دیگر بیماریهای خواب است که قابل درمان خواهد بود. درعین حال می‌توان از بیماری دیگری به نام سندرم بی‌قراری پا نام برد. این بیماری در طی روز با احساس ناراحتی در ساق و کف پا و گزگز کردن، داغ شدن کف پا و... بروز می‌کند و این علایم شب‌ها به ویژه قبل از خواب افزایش مییابد.
دکترصادق‌نیت اظهار کرد: احساس ناراحتی در بیماری سندرم بی‌قراری پا با تکان دادن یا ماساژ پا کمتر می‌شود، ولی در شب و هنگام خواب تشدید مییابد که باعث تاخیر در شروع خواب می‌شود. ۷۰ درصد کسانی که سندرم بی‌قراری پا دارند، در حین خواب پاهایشان به‌طور مکرر حرکت می‌کند. این تکان‌ها ممکن است آنقدر خفیف باشند که فقط با دستگاه‌های مخصوص تشخیص داده شوند. اما این نوع اختلال موجب بی‌کیفیتی خواب و عدم رضایت فرد از خوابش می‌شود.
این متخصص طب کار افزود: در خیلی از موارد بیماریهای خواب، فرد گمان می‌کند این اختلالات خواب ناشی از بیماریهای دیگر است و بر همین اساس به خود بیماری خواب توجهی نمی‌کند. برای مثال فردی که فشار خون دارد در درجه اول مشکلات خوابش را به این بیماری ربط نمی‌دهد، در حالی که ممکن است مشکل وی با درمان بیماری آپنه حین خواب، به طور اساسی حل شود.
وی اظهار کرد: وقتی از بی‌خوابی صحبت می‌کنیم، اغلب به یاد تاخیر در شروع خواب می‌افتیم. اینکه به رختخواب می‌رویم اما هرچه سعی می‌کنیم خوابمان نمی‌رود و افکار مزاحم مانع شروع خوابمان می‌شود. اما بی‌خوابی اشکال و انواع دیگری هم دارد، نوع دیگر بی‌خوابی، اختلال در تداوم خواب است، در این نوع بی‌خوابی، بیمار مکرراً از خواب بیدار می‌شود و بسیاری از افراد، در به خواب رفتن مجدد هم با مشکل مواجه می‌شوند.
دکتر صادق نیت اضافه کرد: نوع دیگر بی‌خوابی زود بیدار شدن از خواب است. به عنوان مثال فردی که به طور معمول ساعت 6 صبح از خواب بیدار می‌شود، مدتی به جای ساعت 6، ساعت 3 صبح از خواب بیدار می‌شود و این در حالی است که احساس می‌کند، نیاز خوابش تامین نشده و هرچه سعی می‌کند نمی‌تواند بیشتر بخوابد. این حالت در افراد افسرده و همچنین به دنبال مسافرت رخ می‌دهد.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ابراز داشت: در نوع دیگر بی‌خوابی فرد 8 ساعت خواب معمول خود را دارد؛ ولی وقتی بیدار می‌شود احساس سرحالی و شادابی نمی‌کند.
وی بیان کرد: بی‌خوابی موضوعی ساده و یک‌بعدی نیست و انواع مختلفی دارد که افراد مختلف می‌توانند به یکی از انواع بی‌خوابی دچار شوند یا در یک زمان، به چند نوع از انواع بی‌خوابی دچار شوند. به طور مثال هم در شروع خواب مشکل داشته باشند و هم مکررا از خواب بیدار شوند که به طور حتم درمان این بیماران سخت‌تر خواهد بود.
دکترصادق نیت تاکید کرد: درمان بی‌خوابی، خوردن قرص‌ها‌ی خواب‌آور نیست. این کار نه تنها مشکل بیمار را حل نمی‌کند، بلکه درمان علت اصلی بی‌خوابی را نیز به تاخیر می‌اندازد. ازآنجا که بسیاری از این داروهای خواب‌آور پس از مدتی اثر خواب‌آوری شان از بین می‌رود، لذا این بیماران مجبور می‌شوند داروی بیشتری مصرف کنند و ازطرف دیگر چون علت اصلی بی‌خوابی در بسیاری از اوقات پیدا نمی‌شود، لذا علت اصلی بدون درمان مانده و مشکل بیمار همچنان به قوت خود باقی می‌ماند.
این متخصص طب کار اظهار کرد: وابستگی به داروهای خواب‌آور از یک طرف وعدم درمان علت اصلی بی‌خوابی ومزمن شدن آن ازطرف دیگر باعث می‌شود تا درمان بی‌خوابی بسیار مشکل‌تروپیچیده‌تر از مراحل اولیه بیماری شود؛ لذا توصیه اکید می‌شود مبتلایان به بی‌خوابی، در مراحل اول بی‌خوابی برای درمان مراجعه کنند تا با سهولت بیشتر و سریع‌تر درمان شوند.
وی عنوان کرد: به طور کلی برای درمان صحیح بی‌خوابی ابتدا باید علت بی‌خوابی را شناخت و به درمان آن پرداخت. متاسفانه بسیاری از بیماران خودسرانه و به توصیه دوستان و آشنایان، از داروهایی که معمولا عارضه آنها خواب‌آلودگی است، استفاده می‌کنند. این اقدام باعث می‌شود بی‌خوابی آنها برای ماه‌ها و حتی سال‌ها درمان اساسی نشود. به عنوان مثال بسیاری ازمبتلایان به بی‌خوابی، از داروهای آنتی‌هیستامین به عنوان خواب‌آور استفاده می‌کنند، در صورتی که این داروها برای درمان آلرژی و حساسیت‌ها‌ی فصلی استفاده می‌شوند و خواب‌آوری برای این گروه از داروها، یک عارضه و اثر سوء محسوب می‌شود.
دکترصادق نیت عنوان کرد: سال‌ها‌ست که داروسازان تلاش می‌کنند تا آنتی‌هیستامینی تولید کنند که اثر خواب‌آوری کمتری داشته باشد. حال، برخی از بیماران این داروها را به عنوان داروی خواب‌آور استفاده می‌کنند که اقدامی کاملاً اشتباه است.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار کرد: مهم‌ترین علل بی‌خوابی شامل عوامل محیطی، عوامل روحی روانی، استرس، مشکلات جسمی و ابتلا به بیماری‌ها می‌باشد.
وی بیان کرد: عوامل محیطی مثل سر و صدا می‌تواند یکی از عوامل بی‌خوابی باشد زیرا سر و صدای زیاد در اتاق خواب یکی از علل مهم بی‌خوابی و بخصوص بیدار شدن‌ها‌ی مکرر است. افرادی که در آپارتمان‌ها‌ی پرازدحام زندگی می‌کنند و دیوار و سقف‌ها‌ی آپارتمان‌ها خاصیت عایق بودن صدا را ندارند، مشکل سر و صدا می‌تواند به تنهایی مانع خواب راحت این افراد شود؛ به‌خصوص افرادی که خواب سبک‌تری دارند. از دیگر عوامل محیطی می‌توان به گرما یا سرمای زیاد اشاره کرد که هر کدام به تنهایی می‌توانند مانع خواب فرد شده یا آنکه فرد را از خواب بیدار کنند. از دیگر عوامل مهم محیطی می‌توان به نور اشاره نمود. نور محیط می‌تواند مانع خواب فرد شود. هر چه میزان نور اتاق بیشتر باشد احتمال آنکه فرد خواب راحتی داشته باشد کمتر می‌شود.
این متخصص طب کار افزود: عوامل روحی روانی نیز در بی‌خواب شدن افراد بی‌تاثیر نیستند، این عوامل بخصوص ابتلا به بیماریهای خلقی از جمله افسردگی می‌تواند خواب فرد را به شدت مختل کند. درمان بی‌خوابی این افراد در صورتی اساسی خواهد بود که در ابتدا افسردگی آنها درمان شود.
دکتر صادق‌نیت بیان کرد: استرس‌ها‌ی طی روز به‌خصوص استرس‌ها‌ی شغلی نیزمی تواند باعث بی‌خوابی فرد شود. توصیه می‌شود به ویژه 3-2 ساعت قبل از خواب محیط آرامی را فراهم کرد و حتی از بحث وجدل دوری جست. در صورتی که احتمال می‌دهید صحبت با کسی به جدل و بگو مگوهای استرس‌زا ختم می‌شود آن را به زمانی موکول کنید که با ساعت خواب شما فاصله داشته باشد.
وی درباره مشکلات جسمی و ابتلا به بیماری‌ها که باعث بی‌خوابی می‌شوند، عنوان کرد: ابتلا به بیماری به خصوص بیماریهای عفونی معمولا نیاز به خواب ما را افزایش می‌دهند ولی ابتلا به برخی از بیماری‌ها نیز می‌تواند خواب ما را مختل سازد. ابتلا به بیماریهای اسکلتی ـ عضلانی که معمولاً با درد همراه است، می‌تواند مانع خواب ما شود. کمردرد، درد در زانو و درد‌اندام فوقانی به‌خصوص شانه و مچ دست از جمله این موارد می‌باشند.
این متخصص طب کار افزود: سردرد به علت‌ها‌ی مختلف، ناراحتی‌ها‌ی گوارشی و درد معده، ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و درد در قفسه سینه، بیماریهای ریوی به ویژه ابتلا به بیماریهایی مثل آسم که همراه با سرفه‌ها‌ی مکرر هستند، ابتلا به دیابت یا بزرگی پروستات که افراد مبتلا، به علت دفع ادرار مجبورند بارها از خواب بیدار شوند، همگی از عللی هستند که می‌توانند خواب افراد را مختل کنند.
دکتر صادق‌نیت اظهار کرد: مصرف بسیاری از داروها نیز خود می‌تواند مانع خواب افراد شوند، مانند داروهای ضد فشار خون، برخی داروهای اعصاب و روان و برخی داروهای قلب و عروق به‌خصوص اگر این داروها شب هنگام و قبل از خواب مصرف شوند.
وی عواملی که سیکل خواب و بیداری طبیعی بدن را بر هم می‌زنند؛ اینگونه تشریح کرد: شایع‌ترین و مهم‌ترین عامل در این گروه، شب‌کاری (کار در شیفت‌ها‌ی چرخشی یا ثابت شب) است. یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین شکایات شب‌کاران بی‌خوابی است. بسیاری از شب‌کاران به علت مشکلات ناشی از شب کاری به‌خصوص به علت بی‌خوابی شب‌ها‌ی بعد از شیفت کاری‌شان، مجبور به ترک کار خود می‌شوند، چرا که بدن آنها نمی‌تواند تغییر ساعت خواب را تحمل کند. در بسیاری از مشاغل افراد مجبورند که شب تا صبح را بیدار بمانند همچون پرستاران، پزشکان، نگهبانان، پرسنل اورژانس، آتش‌نشانی و خلبانان، رانندگان و...
این متخصص طب کار خاطرنشان کرد: مطالعات محققان نشان داده است که بیش از 20 درصد شاغلین مجبور به نوبت‌کاری و شب‌کاری هستند و بیش از 60 درصد این افراد دچار مشکلات خواب به‌خصوص بی‌خوابی می‌شوند که در صورت عدم پیشگیری یا درمان، هم سلامتشان به مخاطره می‌افتد و در فعالیت‌ها و وظایف شغلیشان دچار خطا و حوادث بیشتری می‌شوند. این افراد می‌بایست در اولین فرصت به متخصصین طب کار جهت تنظیم برنامه‌ها‌ی کاری خود مراجعه کنند.
دکتر صادق نیت ابراز داشت: افرادی که به غرب یا شرق دنیا مسافرت می‌کنند نیز موقع خواب و بیداری خود، دچار مشکل می‌شوند. علت آن است که ساعت داخلی بدن آنها طبق روال قبلی خواب تنظیم می‌شود در حالی که در مکان جدید، ساعت خواب و بیداری دیگری را طلب می‌کند. هرچه مسافت طی شده بیشتر باشد، مشکل این افراد نیز شدیدتر خواهد بود. این افراد اگر برای مشکل خود فکری نکنند، ممکن است تا چند هفته، در خواب و بیداری خود مشکل پیدا کنند. مصرف ملاتونین طبق دستور پزشک یکی از درمان‌ها‌ی خوب برای رفع مشکل بی‌خوابی این افراد خواهد بود. این اختلال "Jet lag" نامیده می‌شود زیرا به دنبال اختراع موتور جت و مسافرت‌ها‌ی هوایی این اختلال بروز پیدا کرد.
دبیرانجمن پزشکی طب کار ایران خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم یک درمان را برای همه مبتلایان به بی‌خوابی توصیه کنیم قطعاً توصیه به رعایت بهداشت خواب می‌باشد و اگر بخواهیم از یک کار افراد را بر حذر داریم، عدم مصرف خودسرانه ی داروهای خواب‌آور خواهد بود.
وی درباره میزان شیوع بیماریهای خواب در زنان و مردان گفت: بی‌خوابی در زنان بیشتر شایع است. درحالی که خروپف و مشکلات تنفسی حین خواب در مردان به‌خصوص مردان چاق شیوع بیشتری دارد؛ این مشکل در زنان نیز بعد از سن یائسگی شیوع مییابد.
دکترصادق‌نیت در پایان با بیان اینکه رعایت شیوه صحیح زندگی و به ویژه بهداشت خواب یکی از مهم‌ترین راه‌های درمان بیماریهای خواب است، گفت: راه‌های درمان به نوع بیماری بستگی دارد. تشخیص بیماری و نوع درمان توسط فلوشیپ طب خواب با استفاده از تست‌های خواب و با به کارگیری ابزار پیشرفته پلی‌سومنوگرافی امروزه به خوبی در کلینیک‌های خواب انجام می‌شود.
