گردش مالی VPNها 250 میلیارد تومان در ماه!
فیلترشکن‌ها این روزها بازار داغی پیدا کرده اند. گسترش دامنه فیلترینگ به شبکههای اجتماعی پرطرفدار موجب شده کسانی که برای انجام کارهای روزمره نیاز به کار با برخی شبکه‌ها همچون تلگرام دارند مجبور به نصب فیلترشکن یا وی‌پی‌ان باشند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آفتاب یزد، تاکنون پیام رسانهای پرطرفدار وایبر، تلگرام، فیس بوک و توییتر در ایران فیلتر شده اند و کسانی که نیاز به مراجعه به این شبکه‌ها دارند مجبور به استفاده از فیلترشکن یا وی‌پی‌ان هستند.
> صف فیلتر شده‌ها
نخستین اپلیکیشن مهمی که به دلایل فرهنگی فیلتر شد، وی چت بود؛ این اپلیکیشن این امکان را در اختیار کاربرش قرار می‌داد تا به همه کاربران پیام بفرستد. در آن مقطع زمانی برخی نهادهای فرهنگی و قضایی بر این باور بودند که این اپلیکیشن موجب گسترش روابط نامتعارف شده است.
در گام بعدی اپلیکیشنهای دیگری همچون وایبر(برای مقطعی)، بدوو، بی‌تاک هم به دلایل مشابه فیلتر شدند. پس از آن نوبت به فیلترینگ تلگرام رسید که برای بسیاری از کاربران علاوه بر استفاده به‌عنوان یک پیام رسان، بهره‌های مالی هم داشت و بسیاری از این راه درآمد به دست می‌آورند. فیلترینگ تلگرام هم مانند دیگر فیلترینگ‌ها به یکباره و با سرعت صورت پذیرفت و استفاده کاربران از فیلتر شکن و به نوعی دورزدن فیلترینگ را به همراه داشت. این اتفاق سبب شد که با استفاده از فیلترشکن نوجوانان و جوانان به برخی سایتهای غیراخلاقی نیز دسترسی پیدا کنند و نگرانی‌ها‌ی بسیاری را در میان افکار عمومی ایجاد کرد.
> وقتی VPNها به سایه رفتند
بعد از فیلترینگ تلگرام اقدامات جالبی برای کاستن از مراجعه مردم به سایتهای خرید و فروش وی‌پی‌ان و فیلترشکن صورت گرفت.
3 ماه پس از فیلترینگ تلگرام و پس از آنکه رونمایی از پیام رسانهای داخلی با شکست در جذب مخاطب روبرو شدند اقداماتی از سوی سازمان‌ها‌ی رسمی کشور صورت گرفت تا مراجعه مردم به فیلترشکن‌ها با کاهش روبرو شود.
طراحی کپی تلگرام در قالب تلگرام طلایی و‌ها‌تگرام از جمله تلاش‌ها‌یی بود که صورت گرفت و اتفاقا به خوبی هم جواب داد چرا که بیشتر مردم با نصب این تلگرام‌ها که نیازی به فیلترشکن نداشت از شر هزینه‌کردن برای خرید فیلترشکن خلاص شدند.
گرچه برخی‌ها که اطلاعات بیشتری از ماجرای تلگرام طلایی و‌ها‌تگرام داشتند به چشم بد افزار به آنها نگاه می‌کردند و ترجیح دادند با استفاده از وی‌پی‌ان از نسخه اصلی تلگرام استفاده کنند اما بخش زیادی از مردم که حوصله وصل و قطع فیلترشکن‌ها را نداشتند سراغ تلگرام‌ها‌ی جعلی رفتند بطوریکه بنا به گفته معاون وقت دادستان کل کشور فقط 10 درصد حجم بازدید از تلگرام از طریق فیلتر شکن‌های خارجی بوده و بقیه به سراغ نسخه‌ها‌ی کپی تلگرام رفتند که نیاز به فیلترشکن داشت.
در آن زمان، برداشت حامیان فیلترینگ تلگرام این بود که اعطای اینترنت بدون فیلتر به‌ها‌تگرام و تلگرام طلایی به منظور دور زدن فیلتر تلگرام ضربه سختی به پیام رسانهای داخلی وارد آورد اما در واقع بیش از 30 میلیون کاربر ایرانی با علم به
داخلی بودن نرم‌افزار «هاتگرام و تلگرام طلایی» به آنها مراجعه کرده اند و در واقع شبکههای اجتماعی کپی شده رسمی را به استفاده از فیلترشکن‌ها ترجیح دادند.
اما دوران سور و سات استفاده از بدافزارها خیلی ادامه پیدا نکرد و با حذف و غیر فعال شدن تلگرام‌ها‌ی طلایی و‌ها‌تگرام و نسخه‌ها‌ی مشابه آن از اپ استور مهاجرت گسترده مردم به تلگرام با بی اعتنایی به شبکههای اجتماعی بومی آغاز شد بطوریکه حتی سازمان‌ها‌ی رسمی و چهره‌ها‌ی مملکتی هم بی سر و صدا مجددا وارد تلگرام اصلی شدند و البته این بار با استفاده از فیلترشکن‌ها.
> استفاده از VPNها مثل نقل و نبات
علیرضا تیموری کارشناس امنیت شبکه در خصوص چرایی شیوع استفاده از فیلترشکن‌ها گفت: هر چقدر فیلترینگ شدیدتر باشد استفاده از فیلترشکن‌ها در دسترس تر می‌شود و افراد با سنین پائین برای استفاده از سایتهای غیراخلاقی به سوی آن گرایش بیشتری پیدا می‌کنند؛ دلیل آن هم این است که وقتی فیلترشکن مثل نقل و نبات در دسترس باشد دشواری تهیه آن برای افراد کم سن و سال از بین می‌رود و این یک فاجعه اخلاقی است.
وی ادامه داد: تبعات گسترش فیلترینگ پدیده «گسترش محتوای باز» را به همراه دارد به این معنی که هر نوع اطلاعات و پیام‌ها‌ی پالایش نشده، ساده تر در اختیار افراد قرار می‌گیرد.
تیموری ایجاد پدیده دلالی فیلترشکن را از دیگر تبعات گسترش فیلترینگ دانست و تصریح کرد: فیلترینگ، سودهای کلانی را نصیب دلال‌ها‌ی فیلترشکن کرده است و در دسترس بودن فیلترشکن‌ها و محتوای باز عملا جرایم اخلاقی را بیشتر می‌کند در نتیجه بار مالی مقابله با ناهنجاری‌ها‌ی اخلاقی بر روی دوش جامعه سنگینی بیشتری خواهد کرد.
به باور این کارشناس شبکه، فیلترینگ به لحاظ علمی نمی‌تواند نتایج مورد انتظار را به همراه داشته باشد چرا که در عمل همان طور که مشاهده شد نه تنها استقبال خوبی از پیام رسانهای داخلی صورت نگرفت بلکه گسترش استفاده از وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها در فضای مجازی موجب بالا رفتن ریسک امنیتی گوشی‌ها‌ی موبایل شهروندان و افشای اطلاعات خصوصی آنها شد.
تیموری خاطر نشان کرد: فیلترینگ بی ضابطه صرفا منجر به گسترش کاربرد فیلترشکن‌ها می‌شود و البته همین که واتس آپ و اینستاگرام از آسیب فیلتر دور مانده اند کماکان علامت امیدوار کننده‌ای است که بیش از پیش به سمت این پدیده نادرست گام بر داشته نشود.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهد وقتی شبکههای اجتماعی فیلتر می‌شوند، قطعا بازار گسترده‌ای برای خرید و فروش VPN شکل می‌گیرد و گردش مالی بالایی هم ایجاد می‌شود. هنگامی که فیلترینگ رخ می‌دهد هزینه هنگفتی برای اجرای آن صورت می‌گیرد و بودجه‌ای زیادی صرف این امور می‌شود. از سوی دیگر، هزینه زیادی از درآمد سرانه کاربران برای دور زدن فیلتر صرف می‌شود، همچین استفاده از فیلترشکن‌ها مصرف داده‌های افراد را نسبت به حالت عادی دو تا سه برابر بیشتر می‌کند که در نهایت یک هزینه چندجانبه را برای کشور به بار می‌آورد.
> فروش وی‌پی‌ان قانونی می‌شود؟
طبعا وقتی چیزی ممنوع می‌شود بخش‌ها‌یی از آن اصلاح و قانونی اعلام می‌شود البته به شرطها و شروط‌ها آن هم برای اقشار و سازمان‌ها‌ی خاص و نه همه مردم!
فروش وی‌پی‌ان قانونی سال 91 و در دولت احمدی نژاد مطرح شد. این طرح برای ساماندهی فروش بی ضابطه فیلترشکن در دستور کار قرار گرفت اما این ضابطه فروش رسمی و قانونی وی‌پی‌ان و فیلترشکن را صرفا به افراد خاص مثل خبرنگاران، پژوهشگران و نهادهای خاص مجاز می‌دانست اما هنگامی که فراخوان ثبت‌نام رسمی وی‌پی‌ان آغاز شد مسئولان وقت سازمان ارتباطات زیرساخت، با استقبال بسیار محدودی مواجه شدند، ظاهرا شرایط و شروط مطروحه به گونه‌ای بود که امکان بهره مندی ساده هر کسی را فراهم نمی‌کرد.
تیموری در همین خصوص گفت: قدری خنده دار است، طبعا وقتی کسی می‌تواند با هزینه‌ای کمتر به سرعت ابزار دور زدن فیلترینگ را خریداری کند، گرفتار شدن در مسیر پر پیچ و خم پروسه اداری و کاغذ بازی چه کمکی به مشترکان می‌کند ضمن آنکه اصولا مردم اعتمادی به گذرگاههای دولتی برای عبور از فیلترینگ ندارند و ترجیح می‌دهند از مبادی غیررسمی فیلترشکن‌ها‌ی خود را تهیه کنند.
در هر حال ارائه وی‌پی‌ان قانونی از آن تاریخ تا به امروز مسکوت مانده اما اگر عزمی برای انجام و اجرای آن وجود داشته باشد صدور مجوز آن بر عهده شرکت ارتباطات زیر ساخت خواهد بود و سیاستگذاری درباره آن را نیز مرکز ملی فضای مجازی برعهده خواهد داشت.
> بالاخره جرم است یا خیر؟
اما در میان همه اظهار نظرهای موجود این سوال کماکان مبهم و بدون جواب رها شده که آیا استفاده از وی‌پی‌ان جرم است یا خیر؟
با این حال اگر همه امور مربوط به دور زدن فیلتر را مربوط به بخش ارتباطات زیر ساخت بدانیم باز هم پای وزارتخانه در میان است. اما مسئله اینجاست که وزارت ارتباطات می‌گوید فروش وی‌پی‌ان‌ها باید جرم محسوب شود.
آذری جهرمی اوایل مرداد در پاسخ به یک نماینده مجلس در این باره گفت: «کسانی که فیلترشکن می‌فروشند و هیچ اتفاقی هم برای آنها پیش نمی‌آید، از زیرساخت‌های همین کشور استفاده می‌کنند، اما چرا طبق قانون فروش فیلترشکن جرم محسوب نمی‌شود؟ این موضوعات باید در مرکز ملی فضای مجازی حل‌وفصل شود.»
نگاهی به وظایف شورای عالی فضای مجازی نشان می‌دهد که بخش مربوط به جرم‌انگاری فروش فیلترشکن با این نهاد است و طبق اساسنامه، شورای مذکور دو وظیفه مهم «نظارت و ارزیابی در همه ابعاد فضای مجازی کشور» و «پایش و رصد نظام‌مند و مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی برای کشور» را بر عهده دارد. با این حال به نظر می‌رسد صرف جرم انگاری یک پدیده نمی‌تواند مانع از گسترش و تکثیر آن شود.
> ممنوعیت در ممنوعیت = قاچاق
صمد فیاض محمدی کارشناس کسب و کارهای دیجیتالی در خصوص ممنوعیت فروش وی‌پی‌ان‌ها به مردم می‌گوید: فیلترینگ خودش یک ممنوعیت است حال اگر بیایند و بر این ممنوعیت ممنوعیت دیگری وضع کنند قطعا کالای ممنوع شده وضعیت قاچاق پیدا می‌کند و زیر زمینی می‌شود و بعد باید ممنوعیت دیگری بر قاچاق آن وضع کنند که این یک تسلسل باطل و بیهوده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا اکنون کاربرد و استفاده از وی‌پی‌ان جرم است یا خیر، گفت: هیچ قانونی صراحتاً اشاره‌ای به جرم بودن استفاده از فیلترشکن نکرده است، اما برخی می‌گویند که می‌توان براساس ماده ۱ قانون جرایم رایانه‌ای آن را ذیل جرم دسترسی غیرمجاز به حساب آورد.
فیاض محمدی در این خصوص که آیا تا به حال کسی به خاطر استفاده از فیلترشکن محاکمه شده یا خیر، گفت: نگاهی به رویه‌ها‌ی قضایی نشان می‌دهد که تاکنون در دستگاه قضایی پرونده‌ای با عنوان مجرمانه‌ی استفاده از فیلترشکن به صدور رای یا محکومیت منجر نشده است.
این کارشناس ادامه داد: باید به این موضوع توجه داشت که استفاده و کاربرد فیلترشکن‌ها گاه جنبه دومنظوره پیدا می‌کند که کاربرد واحد آ « برای دور زدن فیلترینگ را بی معنا می‌کند به این معنی که گاهی از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها برای رمزنگاری استفاده می‌شود که در این صورت جرم‌انگاری آنها با تردید جدی روبرو می‌شود.
باید به این موضوع توجه داشت که فیلترینگ در بیشتر کشورهای دنیا صورت می‌گیرد و عملی دور از ذهن نیست. اما باید در اعمال آن ملاحظات را در نظر داشت و صراحت قانونی و تشخیص دقیق در موضوع لازم است. ممنوعیت کلی و بدون دقت در استفاده از سایتها و شبکههای اجتماعی هیچ ثمره‌ای جز نقض آن توسط شهروندان نخواهد داشت. چیزی که تا به امروز نیز مشاهده شده در طی این چند سال می‌توان به صراحت گفت که فیلترینگ تاثیری در دسترسی کاربران به سایتهای ممنوعه نداشته است.
> گردش مالی فیلترشکن‌ها
از زمان ایجاد ممنوعیت‌ها‌ی اینترنتی و بستن شبکههای اجتماعی، بازار پر رونقی برای فروشندگان وی‌پی‌ان ایجاد شده است. هنگامی که فیس بوک و توئیتر فیلتر شدند سر و کله فروشندگان فیلترشکن هم پیدا شد.
اکانت‌ها‌ی یک ماهه، سه ماهه، شش ماهه و حتی یکساله در معرض فروش قرار گرفت که استقبال خوبی هم از آنها صورت گرفت.
با گسترش دایره فیلترینگ، فروش فیلترشکن به یک کسب و کار پر سود تبدیل شد و اعضای این صنف به تدریج درآمدهای نجومی به دست آوردند.
میزان گردش مالی این فعالیت نیز بسیار بالاست و بازار آن هم بسیار داغ به نظر می‌رسد. یعنی اگر ۴۰میلیون عضو تلگرام داشته باشیم که 25میلیون نفر از آنها از VPN پولی استفاده کنند. اگر قیمت متوسط هر ماه اشتراک فیلترشکن را فقط ۱۰هزار تومان در نظر بگیریم، برابر با 2۵۰میلیارد تومان در ماه خواهد شد.
البته کارشناسان می‌گویند این عدد در مقابل کل درآمدهای اشاره شده از گردش مالی فیلترشکن‌ها بسیار ناچیز است، زیرا بسیاری از شرکت‌ها از VPN چندکاربره استفاده می‌کنند که این موضوع میانگین گردش مالی آن را بسیار بالاتر می‌برد. چون این گردش بسیار بالاست و به همین دلیل خیلی از خیر آن نمی‌گذرند و قطعاً کسانی که به رانت دسترسی دارند، این بازار را در اختیار دارند.
نکته جالب آنکه این فروش‌ها گاهی از مجراهای غیرقانونی صورت می‌گیرد یعنی فروشگاههای بی‌نام و نشان چرا که در سیستم کسب‌وکارهای اینترنتی، روال مجوزدهی از طریق اتحادیه است و فروشنده باید نماد اعتماد الکترونیکی داشته باشند. این نماد در واقع پیش‌شرط گرفتن سرویس درگاه بانکی است و بعد از آن می‌توانند برای اخذ مجوز از اتحادیه اقدام کنند. این در حالی است که فروشندگان وی‌پی‌ان بعضا زیر عناوین دیگر و حتی همان عنوان vpn و از درگاههای با نماد قانونی مبادرت به فروش آن می‌کنند.
برخی وب‌سایت‌های فروشگاهی هم فعالیت زیرزمینی دارند و به راحتی مشغول خرید و فروش در این حوزه هستند. اما با این حال نگاهی به بسیاری از این وب‌سایت‌ها نشان می‌دهد که همه آنها به درگاه بانکی متصل هستند، اما با این حال نماد اعتماد ندارند. یعنی توانسته‌اند بدون پیش‌شرط دریافت نماد اعتماد الکترونیکی به همه درگاههای پرداخت بانکی متصل شوند.
جالب است بدانیم که برخی از این وب‌سایت‌ها با اینکه نماد اعتماد الکترونیکی ندارند و ظاهرا غیرقانونی محسوب می‌شوند، محصولات خود را قانونی معرفی می‌کنند و حتی مولفههایی را به‌عنوان شرایط استفاده از VPNهایشان در نظر گرفته‌اند که از طریق آنها چهره‌ای قانونی به کار خود داده‌اند.
به‌طور نمونه یک وب‌سایت فروش این محصولات در قسمتی با عنوان «شرایط و قوانین استفاده از سرویس‌ها» ۱۰ شرط را برای خریداران در نظر گرفته است. به‌عنوان اولین شرط این وب‌سایت نوشته شده: «ارائه سرویس‌ها فقط برای ایجاد امنیت و رفع تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران است.»
شرط دوم هم این‌طور اعلام شده: «چنانچه هر یک از کاربران از سرویس‌ها سوءاستفاده کند و به تعهد خود پایبند نباشد، تخلف صورت گرفته برعهده خود کاربر بوده و این وب‌سایت هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال متخلفین نمی‌پذیرد. همچنین در صورت مشاهده تخلف، حساب کاربر از سیستم حذف می‌شود.»
> راه مقابله؟
تغییر و تحول و ظهور فناوری‌ها‌ی نوین در دنیای امروزی از چنان سرعتی برخوردار است که دیگر بشر نمی‌تواند روند زندگی خود را بدون وجود آنها متصور شود و به همین منظور می‌کوشد تا با آنها همراه شود و تا آپدیت و به روز بماند.
در این میان به دنبال شکل گیری تلفن‌ها‌ی همراه هوشمند و گسترش استفاده از اینترنت شاهد ظهور نرم‌افزارهای گوناگون تلفن همراه و اپلیکیشنهای فضای مجازی هستیم که افراد بسیاری را ناگزیر به استفاده از آنها می‌کند و البته دارای کارکردهای مثبت و منفی فراوانی هستند.
در این زمینه بسیار مهم است که بدانیم برای مقابله با بعُد منفی اپلیکیشن‌ها‌یی همچون اینستاگرام، واتساپ و... نباید از قوه قهری و یک جانبه‌نگری استفاده کرد بلکه باید با آموزش افراد و ارتقای سواد رسانه ای، جامعه را در برابر تاثیرات مخرب آن ایمن ساخت تا اینگونه بتوان در کنار استفاده درست از دستاوردهای عصر حاضر به رشد و شکوفایی دست یافت.
