در کدام صندوق بورس سرمایه‌گذاری کنیم؟

پاسخ: سرمایه‌گذاری در بورس به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌پذیرد. در سرمایه‌گذاری مستقیم، فرد بدون واسطه وارد بازار شده و اوراق بهادار موردنظر خود را خرید و فروش می‌کند. در این روش، سرمایه‌گذار به طور طبیعی باید تخصص و وقت کافی را برای بررسی وضعیت بازار و سهامی که می‌خواهد در آنها سرمایه‌گذاری کند، داشته باشد. اما در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، سرمایه‌گذاران از طریق واسطه در بازار سرمایه حضور می‌‌یابند و به‌طور مستقیم درگیر فعالیت در بورس نمی شوند. این واسطه‌ها متنوع‌اند اما معروف‌ترین آنها «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک» هستند. این نهادهای مالی با تشکیل سبد سهام می‌کوشند که ریسک را برای سرمایه‌گذاران کاهش دهند و بازدهی را حداکثر سازند؛ البته در قبال ارائه این خدمات کارمزد هم می‌گیرند. این کارمزد در حقیقت بهای تحلیل سهام گوناگون است که مدیر صندوق قاعدتا باید به دقت آن را انجام دهد تا از میان فرصت‌های موجود، بهترین‌ها را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کند. روش سرمایه‌گذاری غیر مستقیم به ویژه برای کسانی که از اطلاعات کافی در حوزه‌ مالی برخوردار نیستند یا فرصت کافی برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات بازار و شرکت‌ها را ندارند توصیه می‌شود. صندوق‌ها از طریق انتشار «واحدهای سرمایه‌گذاری» (Unit) وجوه سرمایه‌گذاران حقیقی یا حقوقی را جمع کرده و به منظور کسب سود، آنها را در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر زمان سرمایه‌گذاری خود را از طریق ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری به وجه نقد تبدیل کنند. بدیهی است قیمت واحدهای صندوق‌های مشترک می‌تواند روزانه تغییر کند. وقتی سرمایه‌گذار واحد خود را ابطال می‌کند پولش را به قیمت روز دریافت می‌کند که می‌تواند کمتر یا بیشتر از مقدار اولیه سرمایه‌گذاری باشد. کلیه صندوق‌های مشترک سهام در ایران تحت نظر سازمان بورس بوده و تحت نظارت دقیق قانونی قرار دارند. سه رکن اساسی در هر صندوق سرمایه‌گذاری عبارت است از:‌ مدیر صندوق که رکن اجرایی و متخصص در فعالیت اصلی صندوق است و تصمیمات سرمایه‌گذاری را راهبری می‌کند و نتایج عملکرد را از طرق مختلف مانند سایت و خبرنامه صندوق به اطلاع عموم سرمایه‌گذاران می‌رساند. متولی صندوق، رکن نظارتی صندوق است که وظیفه نظارت مستمر بر عملکرد مدیر و ضامن صندوق در تطبیق با قوانین را بر عهده دارد. ضامن صندوق، در واقع رکن تضمین نقدینگی صندوق بوده و در هر لحظه آمادگی دارد تا در صورت تمایل سرمایه‌گذاران به خروج از صندوق و عدم کفایت نقدینگی، آن را تامین کند. وجود ضامن در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، یکی از برجسته‌ترین امتیازات صندوق‌ها در ایران به شمار می‌رود زیرا عملا با پذیرش این ریسک فوق‌العاده مهم، هر سرمایه‌گذار در هر زمان امکان می‌یابد که سرمایه خود را به ارزش روز به صورت وجه نقد دریافت کند؛ فارغ از آنکه امکان تامین نقدینگی از محل فروش دارایی‌های صندوق در آن زمان وجود داشته باشد. برای انتخاب صندوق مناسب برای سرمایه‌گذاری از یک منظر می‌توانید هفت عامل زیر را مورد بررسی قرار دهید: 1- سودآوری: طبیعتا اولین تمرکز هر سرمایه‌گذار برای قرار دادن پول خود در یک صندوق «میزان بازدهی» یا همان «سودآوری» است. نگاه کردن به عملکرد یک، سه یا پنج ساله می‌تواند معیار خوبی برای ارزیابی وضعیت صندوق از این لحاظ باشد. بهتر است که عملکرد صندوق را هم در مواقع رونق و هم مقاطع رکود بازار مطالعه کنیم . همچنین باید وضعیت سودآوری صندوق را با سودآوری شاخص بازار (که نمایانگر وضعیت کلی بورس است) مقایسه کرد که تا یک معیار مناسب جهت مقایسه ایجاد شود. اما نکته مهم این است که بازدهی صندوق به تنهایی معیار کافی برای انتخاب یا عدم انتخاب یک صندوق نیست زیرا عملکرد قبلی صندوق‌ها به هیچ وجه تضمین‌کننده عملکرد آینده آنها نیست به ویژه اگر عمر صندوق کمتر از پنج سال باشد. به همین دلیل، بررسی 6 عامل دیگر نیز اهمیت زیادی دارند. برای مقایسه بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید که امکان مقایسه ماهانه، سه ماهه، 6 ماهه، سالانه و از ابتدای فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام را فراهم می‌کند. در این خصوص بهتر است بازدهی از ابتدای فعالیت را مبنای مقایسه قرار دهید که نرخ سود سالانه صندوق‌ها از زمان تاسیس را محاسبه می‌کند. البته این مقایسه در مورد صندوق‌های با عمر طولانی تر (بیش از سه سال) معنادار است. 2- عمر و اندازه صندوق: قبل از سرمایه‌گذاری در صندوق وضعیت کلی آن را مطالعه کنید تا مشخص شود که چه مدتی است صندوق در حال اجرا است و اندازه دارایی‌های آن چقدر است. صندوق‌هایی که تازه تاسیس شده‌اند و اندازه کوچکی دارند، برخی اوقات در کوتاه‌مدت عملکرد عالی دارند، چرا که این صندوق‌ها بعضا با سرمایه کوچک خود در سهام کوچکتر که بازدهی بالایی دارند سرمایه‌گذاری می‌کنند و این باعث عملکرد مطلوب صندوق می‌شود که طبیعتا مستمر نخواهد بود. بنابراین اتکا بر عملکرد صندوق‌هایی که اندازه و عمر کمی دارند نمی تواند ملاک تصمیم گیری دقیقی باشد. برای ارزیابی توانایی مدیریت صندوق بهتر است که عملکرد طولانی مدت صندوق (سه تا پنج سال) را مد نظر قرار دهید و در عین حال به ارزش کل صندوق به عنوان یک معیار مهم در بررسی خود توجه کنید. 3- نوسان و ریسک:‌ با اینکه عملکرد قبلی نمی‌تواند پیش بینی‌کننده شرایط آینده باشد اما می‌تواند به شما نشان بدهد که ارزش واحدهای صندوق چقدر نوسان داشته است. معمولا اگر نوسان بازدهی در دوره‌های مختلف زمانی بالا باشد، نشانه ای در جهت ریسک زیاد است؛ این ویژگی با مراجعه به سایت صندوق‌ها و مشاهده نمودار عملکرد آنها به صورت سریع قابل مشاهده است. اگر شما احتیاج دارید که پولتان در یک سال بازده خاصی داشته باشد، بهتر است در صندوق‌های با نوسان بالا سرمایه‌گذاری نکنید. صندوق‌های پرریسک در فضای منفی و مثبت بازار تلاطم زیادی را تجربه می‌کنند و در شرایط منفی بازار می‌توانند (هر چند به طور موقت) کل بازدهی شما را از بین ببرند. روند نمودار عملکرد صندوق بیان می‌کند که سود صندوق از نوسانات مکرر در طول چند سال به دست آمده یا اینکه در بازده طولانی با شیب ثابت و پیوسته ای تحصیل شده است.به عنوان مثال، دو صندوق ممکن است در یک دوره پنج ساله هر سال 30درصد سود کرده باشند اما روش دسترسی به این سود می‌تواند کاملا متفاوت باشد. یکی ممکن است در یک سال عملکرد عالی و در سال بعد عملکرد ضعیف داشته باشد در حالی که صندوق دیگر رشد 30 درصدی را به صورت نسبتا یکنواخت‌تر در هر سال محقق کند. در این حالت طبیعتا مطلوبیت صندوق دوم برای سرمایه‌گذار بیشتر خواهد بود. 4- نسبت گردش سهام: این نسبت نشان می‌دهد که چند درصد از منابع یک صندوق در طول سال در بازار مورد داد و ستد قرار می‌گیرد. در حقیقت این نسبت به این پرسش می‌پردازد که یک صندوق چه میزان خرید و فروش انجام می‌دهد. صندوقی که خرید و فروش زیادی انجام می‌دهد احتمالا هزینه‌های معاملات و مالیات بیشتری را متقبل می‌شود و از این نظر به ضرر سرمایه‌گذاران عمل خواهد کرد. در حالی که متوسط نسبت گردش دارایی‌ها در صندوق‌های مشترک آمریکایی در حدود 65 درصد است، این نسبت در ایران بر اساس برخی برآورد‌های غیر‌رسمی تا 500 درصد در سال (6 بار تعویض ترکیب سبد سهام در سال!) ثبت شده است. این در حالی است که میزان گردش کلی بازار سهام در ایران بسیار پایین‌تر از سایر کشورها است. به عنوان مثال، نسبت گردش کل سهام در بازار نیویورک در سال 2009 برابر 1.5 مرتبه و در بازار استانبول 1.3مرتبه بوده که این رقم برای بازار سهام ایران در همین سال 0.29 مرتبه بوده است. بدین ترتیب علت گردش بالای سهام در صندوق‌ها را احتمالا باید در تضاد منافع موجود در شرکت‌های کارگزاری به عنوان «مدیر» و «معامله گر» جست‌وجو کرد. کارگزاران طبیعتا از انجام خرید و فروش مکرر کارمزد دریافت می‌کنند اما حجم بالای دادو ستدها و هزینه‌های معاملاتی آن باعث تضعیف عملکرد صندوق‌ها در مقایسه با شاخص بورس به عنوان سمبل استراتژی «خرید و نگهداری» می شود. از این رو با توجه به رابطه معکوس نسبت گردش سهام و بازدهی، سرمایه‌گذاران باید به دنبال صندوق‌هایی با میزان گردش پایین تر باشند که طبیعتا بازدهی بیشتری را در طول زمان کسب می‌کنند. 5- ترکیب و تنوع دارایی‌ها: نظر به اینکه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های صندوق‌ها، فراهم آوردن امکان تنوع بخشی به سبد دارایی‌ها برای سرمایه‌گذاران است مطالعه میزان تنوع سبد سرمایه‌گذاری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عنوان مثال، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در آمریکا به طور متوسط 97 سهم مختلف در سبد سهام خود دارند؛ در ایران این رقم به طور متوسط 10 تا 12 سهم است. نگاهی به ترکیب کلی سبد سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در ایران نشان می‌دهد که به طور متوسط میزان سرمایه‌گذاری در پنج سهم با بیشترین وزن، بیش از نیمی از کل سبد صندوق‌ها را تشکیل می‌دهد که رقم بالایی است. علاوه بر این، متوسط رقم سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در صنعت برتر (صنعتی که بیشترین دارایی‌های صندوق در آن متمرکز شده) حدود 25 درصد است که نشانگر تنوع بخشی پایین در انتخاب دارائیها است. بنابراین اگر قصد سرمایه‌گذاری در یک صندوق حرفه ای با ریسک قابل قبول را دارید حتما به دنبال بررسی تعداد صنایعی باشید که در گذشته در صندوق وجود داشته‌اند و بین دو صندوق با بازدهی مشابه به سراغ صندوق متنوع‌تر (که طبیعتا ریسک کمتری را به شما تحمیل می‌کند) باشید. 6- مدیریت صندوق: وقتی شما اقدام به خرید واحدهای سرمایه‌گذاری در یک صندوق مشترک می‌کنید در حقیقت اختیار سرمایه خود را به دست «مدیر صندوق» می‌سپارید تا آن طور که او صلاح می‌داند پول شما را راهبری کند. بنابراین، بسیار مهم است که شناخت هر چه دقیق تر از فرد یا موسسه ای به دست آورید که قرار است امین سرمایه‌گذاری‌های شما در بازار سهام باشد. بدین منظور توصیه می‌شود تا سوابق فعالیت مدیر مزبور را در بازار سهام بررسی کنید، از خوشنامی و اعتبار او در بازار مطمئن شوید و نیز ترکیب سرمایه‌گذارانی که حاضر به تفویض اختیار سرمایه خود به او شده‌اند را نیز حتی‌المقدور مطالعه کنید. علاوه بر این، از توان کارشناسی مدیر صندوق برای مطالعه و تحلیل دقیق اوضاع بازار و سهام اطلاع یابید و در نهایت اصل «تضاد منافع» را در انتخاب مدیر صندوق مد نظر قرار دهید. تضاد منافع بیان می‌کند که مدیریت صندوق نباید منافعی به جز دریافت کارمزد از صندوق داشته باشد؛ بدین ترتیب بر فرض مثال اگر مدیر صندوق از انجام معاملات سهام نیز منتفع شود (نظیر کارگزارانی که بخش مدیریت صندوق را از معاملات تفکیک نکرده‌اند) این یک نکته منفی برای سرمایه‌گذار خواهد بود زیرا مدیر در بین دو منفعت متضاد (کسب بازدهی برای صندوق از طریق نگهداری سهام یا انجام خرید و فروش هر چه بیشتر برای کسب کارمزد) درگیر خواهد شد که طبیعتا می‌تواند کسب حداکثر بازدهی برای سرمایه‌گذاران را در اولویت قرار ندهد. 7- کارمزدها و هزینه‌های صندوق: صندوق‌ها در قبال ارائه خدمات و تولید سود مناسب از سرمایه‌گذاران خود کارمزد می‌گیرند. صندوقی که هزینه‌های بالا دارد طبیعتا باید عملکرد بهتری از صندوق‌هایی داشته باشد که هزینه‌های کمتری دارد. در حال حاضر در سطح جهان رقابت شدید در صنعت صندوق‌های مشترک باعث تلاش برای کاهش مستمر هزینه‌ها شده است به گونه ای که میزان کل هزینه‌های دریافتی توسط صندوق‌های مشترک در آمریکا از 1.98 درصد در سال 1990 به نصف آن در شرایط فعلی رسیده است. آمارها نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران حساسیت روزافزونی درخصوص هزینه‌ها داشته و گرایش زیادی به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های با هزینه‌های کمتر دارند. در حال حاضر میزان دریافت هزینه از کلیه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران مشابه یکدیگر و برابر حدود چهار درصد درسال است که در قیمت ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری به طور خودکار منعکس می‌شود. به نظر می‌رسد به منظور افزایش رقابت و جذابیت این ابزارهای مالی، رقابتی شدن کارمزدهای صندوق‌های مشترک در آینده نزدیک در دستور کار قرار گیرد که به طور طبیعی یک عامل مهم در انتخاب صندوق‌های برتر توسط سرمایه‌گذاران خواهد بود. در پایان یادآور می‌شود هفت بند فوق، در بردارنده نکاتی ساده و ابتدایی برای تصمیم‌گیری در‌خصوص نخستین سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک است و می‌توان بر‌اساس معیارهای پیچیده‌تر و علمی‌تر نیز به مقایسه بررسی عملکرد صندوق‌های سهام پرداخت که این مهم را به مطالب آتی پرسش و پاسخ موکول می‌کنیم.