سالمند آزاری رتبه سوم از خشونت‌های خانگی
«خانواده‌ها بویژه فرزندان باید بدانند که سالمندآزاری انواع مختلفی دارد و با آگاهی‌رسانی در این خصوص می‌توان آمار سالمندآزاری را کاهش داد.»
به گزارش اقتصادآنلاین، ایران نوشت: سوء‌رفتار با سالمند و سالمندآزاری پدیده‌ای است که به روایت آمار دو درصد از خشونت‌های خانگی جامعه ایرانی را به خود اختصاص داده است. این پدیده در شرایطی اتفاق می‌افتد که تا سال ۱۴۲۵ از هر سه نفر ایرانی یک نفر در گروه سالخوردگان قرار خواهد گرفت. از این رو توجه به آن ضروری به نظر می‌رسد.
دکتر رضا جعفری مدیر اورژانس اجتماعی کشور در این باره می‌گوید: سالمند آزاری یکی از مهمترین مقوله‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی و همچنین اورژانس اجتماعی است. در حقیقت سالمند آزاری بعد از کودک آزاری و همسر آزاری رتبه سوم خشونت‌های خانگی را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه می‌دهد: هرچند تعداد موارد سالمند آزاری در جامعه ما زیاد نیست و تنها ۲ درصد از کل خشونت‌های خانگی را به خود اختصاص داده است اما موضوع مهمی است که پرداختن به آن از اولویت‌های جامعه است.
جعفری با اشاره به اینکه سالمند آزاری انواع مختلفی دارد اظهار می‌کند: سالمند آزاری به معنای رفتاری است که از فرد یا افراد مراقبت‌کننده از سالمند سرمی‌زند و باعث آسیب و کاهش کیفیت زندگی او می‌شود. مهمترین بحث در انواع این سوء‌رفتار، سوء‌استفاده مالی از افراد سالخورده‌ای است که به دلیل کهولت سن یا ابتلا به بیماری‌های زوال عقل کنترلی بر اعمال خود ندارند و امور مالی زندگی خود را به مراقب یا مراقبین خود سپرده‌اند. اما گاهی هم سالمند آزاری از نوع عاطفی و روانی و همچنین غفلت و طرد کردن است. اما در نهایت آخرین نوع سوء رفتار با سالمندان، خشونت جسمی و جنسی است که خوشبختانه از دیگر انواع آن کمتر است و بندرت اتفاق می‌افتد.
رئیس اورژانس اجتماعی با تأکید بر اینکه خشونت‌های خانگی تا گزارش نشوند پنهان می‌مانند، می‌گوید: سالمندی که خودش وابسته به مراقبت و حمایت دیگران است بندرت آزار و اذیتی را که از جانب مراقب خود می‌بیند گزارش می‌دهد چرا که نگران است حمایت و مراقبت آنها را از دست بدهد. از این رو بسیاری از تماس‌هایی که برای استفاده از امکانات اورژانس اجتماعی صورت می‌گیرد از سوی همسایه‌ها و آشنایان است. متأسفانه ۶۰ درصد تماس‌ها هم غیر مرتبط یا مزاحمی هستند، از این رو هنگامی که گزارشی در این زمینه ارائه شود تیم سیار به محل گزارش مراجعه می‌کند. پس از بررسی درصورت صحت گزارش، اورژانس اجتماعی باهمکاری قوه قضائیه و نیروی انتظامی مداخله خواهد کرد و سالمندی که در معرض خشونت جسمی قرار داشت به مراکز توانبخشی انتقال می‌دهد. اگر هم خشونت از نوع سلب حقوق مالکیت یا اموال باشد پیگیری‌های حقوقی لازم صورت خواهد گرفت.
وی ادامه می‌دهد: همان‌طور که می‌دانید پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا ۳۰ سال آینده، تعداد سالمندان افزایش می‌یابد این درحالی است که به دلیل تغییر سبک زندگی ممکن است طی آن سال‌ها تعداد سالمندان در معرض آزار نیز افزایش یابد. طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۵ حدود ۴۰ درصد افراد جامعه آپارتمان‌نشین شده‌اند. زندگی در آپارتمان‌های کوچک امکان نگهداری از سالمندان بیمار و نیازمند حمایت ویژه را سخت و دشوار می‌کند. از سوی دیگر با کاهش رشد جمعیت، کوچک شدن بعد خانوار و تغییر در ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای، تعداد فرزندانی که باید از والدین سالخورده خود حمایت کنند کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی و به دنبال این تغییرات در سطح کمی و کیفی جمعیت باید پیش‌بینی‌های لازم جهت حمایت‌های روانی _ اجتماعی از سالمندان و پیشگیری از افزایش سالمند آزاری‌ها صورت بگیرد.
دکتر جعفری تأکید می‌کند: یکی از مسائلی که در حوزه سالمندی بویژه با توجه به گسترش فضای مجازی در عصر انقلاب ارتباطات و اطلاعات مطرح می‌شود، موضوع شکاف نسلی است که می‌تواند با واسطه یا بی‌واسطه منجر به بروز پدیده سالمند آزاری به مفهوم عام و بسیط آن شود. این در حالی است که حفظ و انتقال ارزش‌ها و هنجارها و میراث اجتماعی جامعه مدیون سالمندان و کهنسالان برخوردار از سلامت در ابعاد گوناگون آن است. از این رو باید شرایطی ایجاد شود که دیدگاه و فضای فکری دو نسل به هم نزدیک شود و این شکاف به گفت‌وگوی مشترک تبدیل شود. این مهم با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری نهادهای فرهنگی و اجتماعی اثرگذار مانند آموزش و پرورش و صدا و سیما و… امکانپذیر خواهد شد.
وی با اشاره به نقش مراکز روزانه نگهداری از سالمند در کاهش سالمند آزاری خاطرنشان می‌کند: مراکز روزانه نگهداری از سالمندان با ارائه خدمات متنوع حمایتی -آموزشی، درمانی و حتی غنی‌سازی اوقات فراغت قشر سالخورده جامعه علاوه بر حفظ ارتباط سالمندان با خانواده و باز پیوند اجتماعی به کاهش عوامل بروز تنش و خشونت‌های خانگی منجر می‌شود.
رئیس اورژانس اجتماعی می‌گوید: نکته دیگر که مصداقی از خشونت علیه سالمندان محسوب می‌شود، فضای نامناسب شهری از حیث دشواری دسترسی شهروندان به خدمات عمومی است که باید ضمن تأکید بر محیط دوستدار سالمندان، محیط مطلوب و دلپذیری برای سالمندان فراهم کرد که قطعاً اثرات آن در افرایش رضایتمندی و شادکامی این قشر آسیب پذیر غیر قابل کتمان است.
کاهش آمار سالمندآزاری در سایه شناخت انواع آن
یک سالمندشناس اجتماعی نیز در این باره توضیح می‌دهد: با بالا رفتن سن، تغییرات فیزیولوژیک و آناتومی در بدن رخ می‌دهد و افراد بالطبع فعالیت‌های اجتماعی کمتری خواهند داشت، از سوی دیگر سالمندان به مرور زمان از فرزندان خود نیز دورتر می‌شوند، این موارد در نهایت سبب آسیب پذیر شدن آنها می‌شود.
نسیبه زنجری با بیان اینکه پیشگیری از سالمندآزاری جزو حقوق انسانی و مسأله‌ای بهداشتی در حیطه خشونت است، می‌گوید: سالمندآزاری می‌تواند به صورت غیرمستقیم آمار مرگ و میر را در جوامع گسترش دهد. از نگاه سازمان بهداشت جهانی، سالمندآزاری، رخ دادن اقدامی واحد و تکرار شونده یا عدم انجام اقدامی لازم در رابطه‌ای بر اساس اعتماد است که سبب آسیب یا اندوه سالمند می‌شود.
این عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در ادامه می‌افزاید: خانواده‌ها بویژه فرزندان باید بدانند که سالمندآزاری انواع مختلفی دارد و با آگاهی‌رسانی در این خصوص می‌توان آمار سالمندآزاری را کاهش داد.
به گفته او، سالمندآزاری عاطفی از جمله انواع این خشونت است که شامل تمسخر، فریاد زدن یا گرفتن قدرت تصمیم‌گیری از او است. نشانه‌های این نوع خشونت، ترس، عصبی شدن، بی‌میلی به فعالیت و زندگی روزمره است. نوع دیگری از آزار به سالمندان، آزارمالی است مانند جعل امضا یا گرفتن کارت بانکی یا برداشتن اشیای گرانقیمت. نشانه‌های این نوع آزار هم، خالی شدن حساب بانکی فرد یا گم شدن وسایل او است.
زنجری در ادامه آزارجسمی سالمندان را از انواع دیگر خشونت خانگی نامیده و درباره آن توضیح می‌دهد: آزار جسمی شامل کتک زدن، هل دادن و جلوگیری از درمان‌های پزشکی است. نشانه‌های آن هم کبودی و جراحت است. آزار اجتماعی، نوع دیگری از خشونت است که شاید کمتر به آن توجه شود و شامل این است که سالمند را از خانواده و دوستان جدا کنند یا از فعالیت وی بیرون از خانه جلوگیری به عمل آید. مددکاران یا افرادی که با سالمند در ارتباط هستند در صورتی که متوجه حضور پیدا نکردن وی در محیط‌های بیرون شوند، حتماً باید موضوع را پیگیری کنند.
به گفته این سالمندشناس آزار جنسی از انواع دیگر خشونت خانگی است که متوجه سالمندان می‌شود و به رخ دادن تماس نامناسب جنسی گفته می‌شود. پزشکان چنانچه جراحتی را در معاینات ببینند، باید نسبت به آن حساس شوند. غفلت کردن هم، نوعی سالمندآزاری است و می‌تواند به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه اتفاق بیفتد و سبب آسیب رساندن به سالمند شود.
برخی به صورت ناخودآگاه مسبب این خشونت هستند، به عنوان مثال، سوء تغذیه، نداشتن عینک یا سمعک مناسب یا حتی لباس‌های مناسب می‌تواند سبب بروز پدیده غفلت و آزاررسانی به سالمندان شود، در این خصوص مددکاران، پزشکان و خانواده‌ها باید به نشانه‌های این نوع از خشونت نیز توجه کرده و در صورت نیاز، اقدام لازم داشته باشند.
وی به افرادی که متوجه نوعی از خشونت به سالمند می‌شوند، توصیه می‌کند با شماره تلفن «۱۲۳» تماس گرفته و اورژانس اجتماعی را در جریان قرار دهند تا در اسرع وقت به فرد آسیب دیده کمک شود. ضمناً پزشکان می‌توانند با استفاده از ابزارهای «EASI» (Elder abse suspicion index) که تستی روانشناسی و ویژه غربالگری است، سالمندآزاری‌ها را به راحتی تشخیص داده و شناسایی کنند.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با بیان اینکه شیوع سالمندآزاری در کشور ۵۶ درصد اعلام شده، می‌افزاید: ۳۱ درصد آزار عاطفی داشتیم که به نسبت از سایر آزارها رقم بالاتری داشت و ۱۳ درصد هم جسمانی بوده، رقم خشونت سالمندی در آمریکا ۴ تا ۱۰ درصد، روسیه ۲۹ درصد، چین ۳۶ درصد و آلمان ۹ درصد است.
جوانان را توانمند کنیم تا در سالمندی محترم باشند
یک جامعه شناس و جمعیت شناس نیز با بیان اینکه سالمند آزاری دوجنبه دارد، توضیح می‌دهد: سالمندآزاری در کل جامعه و در درون خانواده اتفاق می‌افتد. در کل جامعه سال‌ها است که شاهد انواع سالمندآزاری هستیم. به عنوان مثال در بانک به سالمندی که گوشش سنگین است یا کند است توهین می‌شود و بارها شنیده‌ایم که متصدی خطاب به فرد سالمند با تندی می‌گوید که «یک دفعه که گفتم بسته دیگه. چرا این قدر می‌پرسی؟!» یا حرمت سالمندانی که سوار اتوبوس و مترو می‌شوند، حفظ نمی‌شود.
به گفته شهلا کاظمی پور، افرادی که ناتوانی جسمی یا مالی دارند بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند. در سطح کشور ما سالمندآزاری در خانواده‌ها دیرتر از جامعه شروع شد. در سال‌های قبل حتی پدرسالاری وجود داشت و حرمت بزرگ‌ترها حفظ می‌شد. با صنعتی شدن جوامع این اتفاق شروع شد. درغرب هم این پدیده وجود دارد ولی مسأله براحتی توسط دولت‌ها حل شده آن هم به این شکل که از طریق مؤسسات از سالمندان نگهداری شده یا پرستار می‌فرستند و حمایت از سالمندان بسیار بالا است.
وی بیان می‌دارد: با حمایت دولت و فرهنگسازی در این حوزه و آگاهی نسبت به این مسأله که کشور به سمت سالمند شدن می‌رود می‌توان از آمار سالمند آزاری تا اندازه قابل توجهی کاست. باید روی نسل جوان کار کنیم. افرادی که در حال حاضر ۳۰ تا ۴۰ سال سن دارند با آموزش‌های لازم و آگاهی نسبت به اینکه باید تحت پوشش بازنشستگی باشند و اینکه چطور با اصلاح سبک زندگی سلامت خود در دوران سالمندی را تضمین کنند، قطعاً مشمول سالمندآزاری نمی‌شوند زیرا بسیاری از بی حرمتی‌ها در دوران سالمندی به دلیل ناتوانی‌های مادی یا جسمی است.
