مدرسه‌هایی که در اصفهان متفاوت ساخته شده‌اند
پژوهشگران فضا، معماری و شهرسازی باور دارند انسان نه تنها بر محیط اطراف خود تأثیر می‌گذارد، بلکه از محیط تأثیر می‌پذیرد و ارتباط میان انسان و محیط، دو سویه است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایسنا، به همین دلیل معمارها، شهر سازها، طراحان صنعتی و هر آن کس که نقشی در خلق فضا دارد، در تلاش اندمحیط را به شیوه‌ای طراحی کنند که آن فضا با توجه به کاربری و نقشی که برعهده دارد، موجب مطلوبیت و احساس خوب برای استفاده کنندگان شود.
علم معماری و خلق فضا، یکی از علوم کهن انسان است و قدمت آن به هزاران سال، حتی به قدمت تمدن بشر می‌رسد. انسان همواره تلاش کرده فضایی در اطراف خود ایجاد کند که بالاترین سطح رفاه را برای او به ارمغان بیاورد و بیشتری کارآیی را برای او داشته باشد.
این علم همواره به فضاهای متفاوت، متفاوت نگاه می‌کرده، بی شک طراحی یک آپارتمان شخصی، پارامترهای متفاوتی نسبت به طراحی یک بیمارستان دارد. این مساله برای مدارس نیز صدق می‌کند. مدارس با توجه به اینکه متعلق به کدام پایه، کدام جنس و در کدام اقلیم و فرهنگ باشند، طراحی متفاوتی را می‌طلبند.
سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور که از سال ۱۳۵۴ آغاز به کار کرده، در طی این سال‌ها دانش انباشته قابل توجهی کسب کرده و تجارب عملی بسیاری در زمینه خلق مراکز آموزشی و مدارس گوناگون دارد، تجاربی که بررسی هر کدام از آنها می‌تواند برای معماران، آموزنده باشد.
این سازمان در استان اصفهان، یکی از سازمان‌های تأثیرگذار است که در سال‌های اخیر مدارس متعددی را در مقاطع مختلف، نوسازی و تجهیز کرده است. مدارسی همچون مدرسه صارمیه در ناحیه ۵، مدرسه شیخ‌بهایی در ناحیه ۲، مدرسه حاج مهدی بیرجندی در ناحیه ۳ و یا هنرستان زنده‌یاد علی فضیلی که البته بسیاری از آنها طرح‌های برتر و افتخار آفرینی نیز محسوب می‌شوند.
گرچه سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان اصفهان به نوعی بلوغ و دانش شفاهی در طراحی مدارس رسیده و طبیعتاً پارامترهای مختلفی رعایت می‌کند، اما با این حال هریک از این مدارس شاخص‌های و ویژگی‌های متفاوتی در معماری دارند که آنها را متمایز کرده است. شاخص‌هایی گاهی بسیار متفاوت و متناقض!
در این میان دو تجربه این سازمان بسیار شاخص و متفاوت از یکدیگر هستند. گرچه این دو نمونه موردی متعلق به دو مقطع اما هر دو دخترانه و هردو نوساز هستند. مجتمع آموزشی نژاد ستاری در ناحیه ۵ آموزش و پرورش اصفهان، متعلق به دبیرستان دخترانه فرزانگان ۲ و مدرسه حسین امین در ناحیه دو، یک دبستان دخترانه است.
مجتمع آموزشی نژادستاری، توسط خیر مدرسه سازی به همین نام ساخته شده است. این مجتمع در مسابقه طراحی معماری "مدرسه ایرانی، معماری ایرانی" در سال ۱۳۸۷ رتبه دوم کشوری را کسب کرده است. چهار هزار و ۷۸۰ متر مربع زیر بنا دارد و مدرسه بزرگی محسوب می‌شود.
این مدرسه ۲۱ کلاس درس دارد. ۷ باب اتاق اداری، یک کتابخانه، ۲ آزمایشگاه، یک سایت کامپیوتر، یک سالن اجتماعات ۳۰۰ متری، یک نمازخانه ۳۰۰ متری و یک سالن ورزشی ۲۲۱ متری دارد. مدرسه‌ای که ۲۳۵ متر دیوارکشی دارد.
در مقابل، مدرسه حسین امین در ناحیه دو، با زیربنای نزدیک به ۳ هزار متر مربع، دارای ۱۸ کلاس درس است. ۵ اتاق اداری دارد، یک مجموعه دیداری- شنیداری، یک کتابخانه و یک سالن ورزشی ۴۳۰ متر مربعی نیز در این مدرسه وجود دارد.
حمید کریمیان- کارشناس ارشد معماری می‌گوید: معماری مدارس و مراکز آموزشی در کیفیت و سطح یادگیری دانش‌آموزان مؤثر است، به خصوص که مدرسه، خانه دوم دانش‌آموزان محسوب می‌شود و دانش‌آموزان نیمی از زمان خود را در آن می‌گذرانند.
وی ادامه می‌دهد: استانداردهای نور، اندازه، ساختار فضا و بسیاری دیگر از بایدها و نبایدهای معماری در کتابی با عنوان "نویفرت" آمده است. در کشوری همچون ایران به دلیل فرهنگ اسلامی، معماری معمولاً درونگرا است که از اقلیم عربستان به ایران آمده.
در میان دو ساختمان مورد بحث، مدرسه حسین امین معماری بیرونگرا و مجتمع آموزشی نژادستاری که در رده مدارس مناسب سازی شده برای آزادی دختران محسوب می‌شود مدرسه‌ای به شدت درونگرا است. در مقابل مدرسه حسین امین آستانه‌ای نفوذپذیر به بیرون از مدرسه دارد و دیوارهای آن کوتاه هستند. ساختمان گراگرد طراحی شده و فضای میانی با گیاه پر شده است که حس خوبی به دانش‌آموزان القا می‌کند.
اما مجتمع نژادستاری درونگرا است. این مدرسه دخترانه، از بیرون به هیچ عنوان دید نداشته و حتی ورودی آن با یک شکست توسط معمار محدود شده است و در صورتی که در مدرسه باز باشد نیز تنها یک دیوار دیده می‌شود. دیوارها بسیار بلند هستند و پنجره‌های کوچک و تنگ. حتی از نور روز به خوبی در این مدرسه استفاده نشده است.
کریمیان در این رابطه معتقد است معماری کاملاً بر روح دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد و آنها را شادمان یا منزوی می‌کند. در عین حال باید معماری متناسب با فرهنگ باشد و به گونه‌ای طراحی شود که دختران در این مدرسه احساس راحتی کنند.
به نظر می‌رسد معمار مدرسه نژاد ستاری قصد داشته دانش‌آموزان دختر در این مدرسه راحت باشند و نیاز به پوشش در ساعت‌هایی که در مدرسه هستند نداشته باشند.
مدیر مدرسه نیز این مساله را تأیید می‌کند. اما یکی از دانش‌آموزان به خبرنگار می‌گوید «مدرسه‌ام را دوست ندارم. همه ما از اینجا خوشمان نمی‌آید. فضاها دلگیر، کم‌نور و تنگ است. می‌گویند معماری مدرسه مناسب آزادی دختران است و در آن نیاز به پوشش نداریم اما پرسنل و معلمان آقا داریم که باز هم ناچار هستیم در مدرسه حجاب داشته باشیم.»
دانش‌آموز دیگری می‌گوید «اگر قرار بود همچون دیگر مدارس پوشش داشته باشیم دیگر چرا مدرسه را این قدر بسته و خشک طراحی کرده‌اند؟ مثلاً دیوارها را به این بلندی و شبیه به زندان ساخته‌اند که داخل حیاط دیده نشود و بتوانیم راحت باشیم. پس آموزش و پرورش نباید کارمند و معلم مرد برای ما می‌فرستاد اما از تلاش معمار برای راحتی ما، فقط شبیه بودن مدرسه به زندان برای ما مانده است.»
در مقابل مجتمع نژادستاری که دیوارهای آجری و ساده‌ای دارد، مدرسه حسین امین پر از رنگ است. معلمان و دانش‌آموزان مدرسه خود را دوست دارند. معمار سعی کرده فضای مدرسه را محدود و تنگ طراحی نکند و به همین دلیل به فضای بیرون دید بصری داده است. دانش‌آموزان مدرسه حسین امین، به خبرنگار می‌گویند مدرسه خود را دوست دارند و حتی والدین نیز از این مدرسه و فضای آن لذت می‌برند.
از طرفی حتی در تخصیص فضا این دو معماری با یکدیگر متفاوت هستند. برای مثال مدرسه حسین امین بااینکه زیربنای کوچک‌تری دارد اما ۴۳۰ متر مربع سالن ورزشی دارد. نژادستاری تنها ۲۲۱ متر مربع فضای ورزشی دارد. نژاد ستاری ۳۰۰ متر نمازخانه دارد که درست به اندازه کتابخانه آن است. دانش‌آموزان می‌گویند با اینکه نماز در این نمازخانه برگزار می‌شود اما همیشه فضا زیاد است و معمولاً برای درس خواندن به عنوان کتابخانه استفاده می‌شود.
تفاوت‌های این دو مدرسه در معماری بسیار است، اما آنچه شایسته توجه است اینکه مدرسه نژاد ستاری مسیر را اشتباه رفته. معمار تلاش کرده به قیمت طراحی فضایی زندان‌گونه، دانش‌آموزان دختر در آن آزاد باشند، اما این تلاش معمار با بی سلیقگی آموزش و پرورش و استفاده از پرسنل مرد، کاملاً منتفی شده و از این تلاش معمار تنها شکل زندان در این مدرسه باقی مانده است.
