خطری که روستا‌های سیل‌زده را تهدید می‌کند
کارشناسان حوزه زمین‌شناسی معتقدند پس از بارش‌های شدید و سیلاب، میزان زمین‌لغزش افزایش می‌یابد و در این میان، روستا‌ها بیشتر در مرز خطر هستند؛ چراکه اغلب روستا در مرز بین کوه و دشت، جایی که شرایط برای ایجاد زمین‌لغزش مناسب است، قرار دارند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان، از اواخر اسفندماه تا همین چند روز گذشته، کشور درگیر سامانه‌های بارشی متفاوتی بود که تقریبا اکثر استان‌های کشور را درگیر کرد، به‌ویژه آنکه برخی از استان‌ها به‌ویژه استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان درگیر سیلاب‌های شدید شدند که خرابی‌های بسیاری به‌بار آورد. موضوع مهمی که حالا پس از فروکش‌کردن سیلاب‌ها و اتمام بارندگی‌ها ذهن بسیاری از کارشناسان را به خود درگیر کرده است و آنها دائما درباره آن هشدار می‌دهند، موضوع زمین‌لغزش در مناطق سیل‌زده و مناطقی است که بارندگی‌های شدیدی را تجربه کرده‌اند. در این میان، روستا‌هایی که در دامنه کوه‌ها قرار دارند، بیشتر در مرکز توجه قرار گرفته‌اند، چراکه هر لحظه ممکن است خاک‌ها و توده‌های سنگی از بالای کوه به‌سمت پایین سرازیر شوند. براساس گزارشی که منتشر شده است، 92 روستا در لرستان، بیش از 20 روستا در گلستان و حدود 5 روستا در خراسان شمالی در خطر زمین‌لغزش قرار دارند. مرتضی طالبیان، عضو هیات‌علمی پژوهشکده علوم زمین با اشاره به اینکه زمین‌لغزش یکی از پدیده‌های طبیعی مخرب زمین‌شناسی است، در گفت‌وگو با «ایرناپلاس» می‌گوید که شرایط مناسب برای زمین‌لغزش وجود شیب و همچنین لایه‌های زمین‌شناسی است که مستعد لغزش باشند که عوامل خارجی مثل بارندگی زیاد، می‌تواند آن را تشدید کند، برای مثال اگر در کوهستان سنگ آهک یکپارچه وجود داشته باشد که خردشدگی میان آن وجود ندارد، لغزش ایجاد نمی‌شود، در چنین شرایطی ما با جداشدن سنگ‌ها و ریزش سنگ از دامنه‌ها مواجه خواهیم بود.
تشدید زمین‌لغزش با جاری‌شدن سیل
طالبیان با اشاره به اینکه زمین‌لغزش به این معنی است که حجم زیادی از زمین در جهت شیب حرکت کند، می‌افزاید: توده‌ای که حرکت می‌کند ممکن است کاملا خرد شده باشد یا اینکه این توده سنگی روی لایه‌های زیرین نرم‌تری مثل مارن‌ها قرار بگیرد. لایه‌های زیرین در اثر افزایش آب که عمدتا ناشی از بارندگی است لغزندگی بیشتری پیدا می‌کنند و به همین دلیل در جهت شیب حرکت می‌کنند، برای مثال، اگر لایه زیرین خاک رس باشد و در معرض آب قرار گیرد، راحت‌تر تحت‌تاثیر نیروی باری که روی آن است، قرار گرفته و در جهت شیب حرکت می‌کند. این موضوع می‌تواند باعث تخریب منازل مسکونی، راه‌ها و سایر مراکز حیاتی شود. به‌گفته او، مطالعاتی که در سطح جهانی انجام شده نشان می‌دهد بعد از دوره بارش زیاد، تعداد زمین‌لغزش‌ها افزایش پیدا می‌کند. البته این موضوع به این معنی نیست که در سایر مواقع، زمین‌لغزش وجود ندارد، بلکه موقعیت آنها در هر زمانی قابل مطالعه است، اما شرایط لغزش بعد از بارندگی بیشتر می‌شود. راه‌های مختلفی برای مطالعه و شناسایی زمین‌لغزش‌ها وجود دارد. طالبیان در این باره می‌گوید: در درجه اول می‌توان از طریق عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ای موقعیت آنها را شناسایی کرد. موضوع این است که وقتی رانش‌زمین رخ می‌دهد، در پوشش سطحی و توپوگرافی منطقه تغییراتی ایجاد می‌شود که قابل شناسایی است و می‌توان با تحلیل کارشناسان، اقدامات لازم را در مواقع بحرانی انجام داد. آنچه مسلم است خیلی از زمین‌لغزش‌ها در گذشته اتفاق افتاده و حرکت کرده‌اند و الان هم حرکت می‌کنند، بنابراین مکان آنها کاملا مشخص است، اگرچه بعضی از آنها هم می‌توانند جدید ایجاد شود.
نقش انسان در تشدید زمین‌لغزش
اگرچه زمین‌لغزش یک پدیده کاملا طبیعی است که پدیده‌های طبیعی دیگری همچون سیل و زلزله می‌تواند آن را تشدید کند، اما موضوعی که کارشناسان آن را مطرح می‌کنند، این است که برخی از فعالیت انسان‌ها و دستکاری‌هایی که در طبیعت انجام می‌دهند، می‌تواند شدت بیشتری به این ماجرا بدهد؛ فعالیت‌هایی مثل تغییر کاربری در نواحی حساس به زمین‌لغزش. موضوعی که در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم این است که مساحت زیادی از جنگل‌ها به‌دلیل ساخت جاده، یا منازل مسکونی یا حتی زمین‌های کشاورزی تخریب می‌شوند. این ماجرا در حالی در کشور اتفاق می‌افتد که اغلب این اتفاقات بدون مطالعه و استحکام‌بخشی به جاده‌ها و منازل مسکونی انجام می‌شود که در پی آن، خسارت‌های سنگینی به منازل و جاده‌ها وارد شود.
نبود نقشه جامع زمین‌لغزش در کشور
طالبیان می‌گوید: متأسفانه در کشور ما مطالعه و نقشه جامعی درباره مکان‌هایی که زمین‌لغزش در آنجا اتفاق می‌افتد وجود ندارد. آنهایی هم که وجود دارد، مطالعات کمی روی آن شده است. شاید یکی از دلایل این اتفاق، گستردگی این موضوع در کشور باشد. با این حال، متأسفانه خیلی از مناطق مسکونی، جاده‌ها و مراکز حیاتی کشور در معرض زمین‌لغزش قرار دارند.
روستا‌ها و زمین‌لغزش
او می‌افزاید: یکی از مناطقی که زمین‌لغزش خیلی می‌تواند ویرانگر باشد، روستا‌هاست، چراکه معمولا روستا‌ها در مرز بین کوه و دشت جایی که هم شیب مناسب و منابع آبی و چشمه‌ها وجود دارد، ایجاد شده‌اند. البته اگر نگاهی به نقشه‌ها داشته باشیم، می‌بینیم که بسیاری از شهر‌ها هم در این مناطق شکل گرفته‌اند.روستا‌هایی که در مجاورت یا روی زمین‌لغزش‌ها قرار دارند، چنانچه اینها به حرکت دربیایند، ممکن است خسارت‌های زیادی به منازل مسکونی وارد کنند. از آنجا که روستا‌ها معمولا قدیمی هستند و جانمایی آنها از قدیم انجام شده که مطالعاتی نداشته است، ممکن است تخریب بیشتری در آنها انجام شود. البته چندسالی است در طرح‌های هادی و توسعه‌ای شهر‌ها و روستا‌ها به این موضوع کم‌وبیش توجه می‌شود، اما با این حال، باز به‌صورت جدی در دستور کار نیست که به‌عنوان یک عامل مهم مورد توجه قرار گیرد.با این حال، به گفته او یکی از مواردی که در آن بیشتر به زمین‌لغزش توجه می‌شود هنگام سدسازی است. زمانی که مطالعات مربوط به سدسازی انجام می‌شود، دقت می‌شود تا عامل مخرب زمین‌لغزش مورد توجه قرار گیرد تا در مواقع لزوم، تکیه‌گاه‌هایی ایجاد شود که سد، تحت‌تاثیر زمین‌لغزش قرار نگیرد.
راه‌های مقابله با زمین‌لغزش
این عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم زمین یکی از بهترین راهکارهای مقابله با این پدیده طبیعی را پرهیز از ساخت‌وساز در مجاورت یا جلو جبهه زمین‌لغزش می‌داند. طالبیان می‌افزاید: اما ممکن است زمین‌لغزشی از قبل وجود داشته و ساخت‌وساز در آن منطقه انجام شده باشد؛ در این حالت چاره‌ای نیست که با سبک‌کردن بار آن و همچنین ایجاد مهاربندی‌هایی در مقابل آن، جلو حرکت آن را گرفت. در این میان با کنترل آب‌های زیرزمینی در این مناطق هم می‌توان اقدامی در جهت جلوگیری از تشدید این پدیده انجام داد. البته زمین‌لغزش‌های بزرگ و شناخته شده باید مرتبا مورد پایش قرار بگیرند. این پایش از طریق تصاویر ماهواره‌ای و ابزارهایی که روی زمین نصب می‌شود، قابل انجام است تا در صورت مشاهده حرکت، بتوان سازه‌هایی که در معرض خطر قرار دارند، تخلیه شوند.
