20سال بارورسازی ابرها

به گزارش اقتصادآنلاین، ابتکار نوشت:  «بحران آب»؛ کلید واژه‌ای است که حالا بر سر باور آن اختلاف نظر وجود دارد. در شرایطی که براساس آمار مسئولان آبدهی پرآب‌ترین رودخانه ایران یعنی کارون نسبت به آمار بلندمدت با 65 درصد و نسبت به سال گذشته با 43 درصد کاهش روبه‌رو بوده، مسئولان ارشد کشور معتقدند که آنچه ایران شاهد آن است، بحران آب نیست بلکه عدم مدیریت منابع آبی کشور است. آخرین اظهار نظر در این باره به سخنان حسن روحانی، رئیس جمهوری در جلسه هیئت دولت باز می‌گردد که می‌گوید: «ایران مشکلِ آب ندارد». به اعتقاد کارشناسان اما ایران در «بن‌بست آبی» قرار دارد. بن‌‌بستی که اگر در همین ابتدای راه، برای اصلاح امورات آبی کاری صورت نگیرد، کار از کار خواهد گذشت و اگر تا امروز امکان استفاده از کلید واژه «ورشکستگی آب» به جای «بحران آب» وجود داشته باشد، با گذر از فرصت‌ باقی مانده واقعا «بحران» تنها کلید واژه‌ای باشد که بتوان با آن وضعیت آبی کشور را توصیف کرد.

اما «مدیریت منابع آبی»؛ باور مشترک مسئولان و کارشناسان و فعالان محیط‌زیست برای حل مشکل آب در کشور است، اگرچه در چگونگی این مدیریت تفاوت بسیاری میان این دو گروه وجود دارد. یکی انتقال آب را جزئی از این مدیریت می‌داند و دیگری مخالف این شیوه مدیریتی است. به جز بهره‌گیری از انتقال آب برای مدیریت آب موجود در ایران، مسئولان راه حل دیگری را نیز برای حل مشکلات پیرامون کمبود آب در ایران در نظر گرفته‌اند؛ «بارورسازی ابرها».

«بارورسازی ابرها» یا به عبارتی دیگر افزایش بارندگی‌ها با آشتی دادن ابرها، برنامه‌ای است که از سال ۱۳۷۷ به شکل جسته و گریخته در ایران اجرا شده و با مطرح شدن دوباره آن از سوی مسئولان مخالفت‌هایی از سوی کارشناسان با مواضع مسئولان آبی کشور با این برنامه صورت گرفته است. مشخص نبودن نتیجه‌ تاثیرگذاری این شیوه بر باران‌ها و تاثیر مخربی که این روش بر روی محیط زیست دارد، دلیل اختلاف نظر برخی از کارشناسان با این برنامه است، هرچند برخی از کارشناسان دیگر نظری موافق با این برنامه دارند.

فرید گلکار که مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات باروری ابرها است چندی پیش در این باره در گفت‌وگو با خبرآنلاین نقش بارورسازی ابرها در بارندگی‌ را بسیار اساسی‌ دانسته و معتقد است: «در پروژه سال ۹۳-۹۴ که برای ۴ تا ۵ ماه در استان یزد و استان‌های اطراف انجام شد ما منابع خود را افزایش دادیم که به قیمت بسیار کمی انجام شد. در دنیا افزایش ۱۵ و حتی ۲۰درصدی بارندگی به علت بارورسازی ابرها مشاهده شده و در ایران هم ما به این اعداد رسیدیم.» اما ابراهیم میرزایی، معاون سازمان هواشناسی نظر دیگری در این زمینه دارد. او گفته: «این عدد ۱۵ درصدی فقط برای یک منطقه است و اگر آن را برای کل کشور در نظر بگیریم میزان افزایش بارندگی به دلیل بارورسازی ابرها بسیار کاهش پیدا می‌کند.» او گفته: «اشکال اینجاست که از حرف افزایش ۱۵درصدی بارندگی چه برداشتی انجام شود. به طور کلی این افزایش بارندگی‌ها در کل سهم بارشی کشور عدد قابل ملاحظه‌ای نیست و عددی بسیار کمتر از ۱۵درصد که حتی به ۱درصد هم نمی‌رسد.»

بارورسازی ابرها فارغ از هزینه‌ای که بر دوش اقتصاد کشورها وارد می‌کند، پیامدهایی برای محیط‌زیست دارد. به طور کلی ایجاد هر تغییر کوچکی در محیط‌زیست می‌تواند تغییرات دیگری به همراه داشته باشد تغییراتی که شاید برای انسان مرگبار باشند. باروری ابرها هم ایجاد یک تغییر در محیط‌زیست است که می‌تواند تغییرات دیگری به همراه داشته باشد، برای مثال در سال ۲۰۰۹ بعد از انجام این کار در چین، این کشور درگیر یک سرمای مرگبار شد و یا در سال ۱۹۴۷ بعد از بارورسازی ابرها طوفانی با پیامدهای شدید در مناطق مختلف آمریکا وزید. با این حال اما به نظر می‌رسد که بارورسازی ابرها یکی از گزینه‌های حتمی است که مسئولان و مدیران آبی کشور برای حل ورشکستگی آب ایران به آن می‌اندیشند. رضا اردکانیان وزیر نیرو چندی پیش در حاشیه مراسم جشنواره پژوهش و فناوری وزارت نیرو با اشاره به بارورسازی ابرها گفته است که وزارت نیرو برای استفاده از آب‌های نامتعارف، برنامه‌هایی را در نظر گرفته است که مطابق با همان برنامه‌ها نیز در حال‌ حرکت است و در همین راستا به دستاوردهای خوبی نیز رسیده است. بارورسازی ابرها در ایران که تا پیش از این همیشه با همراهی کشورهای دیگر از جمله کانادا در ایران صورت گرفته، طی سال‌های اخیر با تحقیقات و فناوری‌های انجام شده گام‌های تازه‌ای برداشته است. به گفته اردکانیان این گام‌های روبه‌ جلو شامل گلوله‌هایی است که باید برای باروری پرتاب شود و تاکنون از خارج از کشور وارد می‌شده، اما در حال‌ حاضر توانسته‌ایم با ظرفیت داخلی، این گلوله‌ها را تولید کنیم.

با این حال اگرچه وزیر نیرو از دستاوردها و گام‌های برداشته شده در خودکفایی تکنولوژی بارورسازی ابرها سخن به میان آورده اما هدایت فهمی، معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در 7 اسفند سال جاری از توقف این بارورسازی ابر‌ها طی دو سال گذشته به دلیل فراهم نبودن شرایط و کمبود اعتبارات و در دسترس نبودن هواپیما‌هایی که این عملیات را انجام می‌دهند، خبر داده است.

با وجود این، 6 روز پس از اظهارات فهمی، اردکانیان، وزیر نیرو در 13 اسفند از همکاری این وزارتخانه با نیروی هوافضای سپاه در حوزه بارورسازی ابرها خبر داده است. او گفته: «بارورسازی ابرها یک پروژه سالیان دراز وزارت نیرو است و مرکزی هم در این زمینه فعال است و کشورهای خشک و نیمه خشک نیز از این تکنولوژی استفاده می‌کنند.» این همان خبری است که آذرماه امسال نیز سردار حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه از توافق با وزارت نیرو برای استفاده از 4 پایگاه پهپادی و یک پایگاه هوایی این نیرو در جهت کمک به بارور‌سازی ابرها خبر داده بود.

این توافق‌ها بر سر اجرای بیشتر برنامه بارورسازی ابرها در ایران در حالی است که روحانی، رئیس جمهوری در دی ماه سال جاری در نشست با مدیران ارشد وزارت نیرو گفته بود حل مشکلات کم‌آبی از طریق بارور کردن ابرها تفکری «شاهانه است». هدایت فهمی معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز در اظهارات اخیر خود بیان کرده است که «در روش‌های تامین آب نباید بزرگ‌نمایی کرد، بارورسازی ابر‌ها یکی از گزینه‌های تامین آب است که نیازمند شرایط ایده ال برای افزایش بارش است.» به گفته او، در جهان بارورسازی ابرها به صورت محدود در برخی از مناطق اجرا می‌شود که نباید انتظار بالایی از بازدهی این روش داشت.

حال با وجود تناقض‌های میان تصمیم‌گیران بر سر مشکلات آبی و هزینه‌ اقتصادی کلان برنامه بارورسازی ابرها باید منتظر اقدامات دیگر مسئولان در اجرای این اهداف بود و دید که آیا بارورسازی ابرها می‌تواند کارگشای ورشکستگی آب در ایران باشد.