چه تعداد شعبه بانکی در کشور نیاز است؟

اما تناقض در رفتار بانک های کشور در علاقمندی به تاسیس شعبه در کنار رشد خدمات بانکداری الکترونیک موضوعی است که بررسی آن خالی از لطف نیست.

از زمان ورود نخستین کارت بانکی به کشور تاکنون بانک ها با سرعتی چشمگیر در صدور کارت برای مشتریان و همچنین افزایش ابزارهای الکترونیکی برای استفاده از این کارتها اقدام کردند. این رقابت به گونه ای است که طبق آمار شرکت شاپرک تعداد کارتهای صادره توسط بانک های کشور که بر روی درگاه‌های سه گانه پرداخت الکترونیکی استفاده می شوند از ۹۲ میلیون و ۳۷۳ هزار مورد در پایان آبان ماه سال جاری با رشد ۴.۵۷ درصدی به بیش از ۹۶ میلیون و ۵۹۰ هزار کارت در پایان آذرماه رسید.

از سوی دیگر هزینه های هنگفت صرف شده برای واردات انواع دستکاه‌های مربوط به خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیکی طی سال های اخیر توسط بانک ها و شرکت های psp این واقعیت را نشان می دهد که بانک‌ها برای جذب و نگهداری مشتری حاضر هستند از منابع خود نیز صرف کنند تا در بازار رقابت ناسالم بین بانکی سهم بیشتری را از آن خود کنند.

در کنار این رقابت نفس‌گیر برای صدور کارت و افزایش ابزارهای الکترونیکی اما بانک‌ها همچنان با چسبندگی غیرقابل وصفی به ارائه خدمات سنتی، همچنان به افزایش تعداد شعبه و خدمات حضوری نیز می‌پردازند.

طبق گزارشات بانک مرکزی تعداد کل شعب داخل کشور شبکه بانکی در پایان اسفند ماه سال ۱۳۹۶ به ۲۰۷۲۳ شعبه ‌رسید که در مقایسه با آذرماه همان سال، تنها ۵۲ شعبه معادل ۰.۳ درصد کاهش یافته است. بر این اساس تعداد شعب بانک های دولتی ۸۷۶۵ (۴۲.۳ درصد)، بانک های خصوصی شده ۶۵۰۹ (۳۱.۴ درصد) و بانک های خصوصی و موسسات اعتباری ۵۴۴۹ شعبه (۲۶.۳ درصد) است.

در آخرین گزارش بانک مرکزی از تعداد شعب بانکی که در خرداد ماه سال جاری منتشر شد تعداد کل شعب به ۲۰ هزار و ۵۹۸ شعبه کاهش پیدا کرده بود اما بر اساس استانداردهای جهانی این تعداد شعبه نیز همچنان اختلافی بیش از ۱۰ هزار مورد بیش از سطح نیاز جمعیت کشور ما دارد.

خرداد ماه  امسال مرکز آمار گزارشی متفاوت ارائه داد. براساس آخرین سالنامه مرکز آمار ایران، به‌ازای هر ٣٤١٣ نفر جمعیت یک بانک در سال ١٣٩٥ وجود داشته که این شاخص در سال ١٣٨٠، به‌ازای هر ٣٩٦٣ نفر جمعیت، یک بانک بوده و به طور کلی تعداد بانک (شعبه) در سال ١٣٩٥ نسبت به ١٣٨٠، ٤٢ درصد افزایش یافته است.

تعداد شعب بیشتر، هزینه اضافی بر دوش مردم

محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) نیز چندی پیش با اشاره به رقابت کاذب بانک ها در افزایش تعداد شعب گفت: در کشورهای اروپایی یا براساس استانداردها معمولا برای تقریبا ۱ میلیون دلار وجوه، حدود ۳ شعبه وجود دارد ولی این آمار در ایران به حدود ۶۷ شعبه می‌رسد و این نشان می‌دهد که فاصله‌ بسیاری وجود دارد و آنگونه که خود بنده در بانک‌های کشور هلند مشاهده کردم آنها به بانکداری الکترونیک روی آورده و بانک‌ها دستگاه‌های خودپرداز زیادی را در مکان‌های متعدد شهر تعبیه کرده بودند که از این طریق می‌توانستند هم دریافت و هم واریز داشته باشند و فقط شعب مرکزی کار دریافت و پرداخت پول را انجام می‌دادند اما در ایران به دلیل هزینه‌های اضافی که این شعب ایجاد می‌کنند بانک‌ها به فعالیت‌هایی همانند سفته‌بازی، خرید و فروش سکه و ارز و... روی آورده‌اند که هزینه‌های اضافی را بر مردم تحمیل کند.»

توکلی درباره عواقب و راهکارهای مقابله با گسترش شعب بانکی اظهار کرد: «متأسفانه ما بر روی شاخص‌بندی عدالت توزیعی کم کار کردیم و یکی از مشکلاتی که چنین موضوعی پدید آورده این است که اکنون بحث بنگاه‌داری بانک‌ها مطرح شده است و فساد در این قضیه زیاد است و اگر کنترل‌ها صورت نگیرد می‌تواند آسیب‌زا باشد. بانک مرکزی باید نظارت خود را افزایش دهد و شاید راحت‌ترین کار، این باشد که ما نظام دریافت و پرداخت را به برخی شعب خاص محدود کنیم؛ همانند کاری که کشورهای اروپایی انجام دادند و به نظرم باید رقابت مخرب  بین‌بانک‌ها را کاهش داد و من معتقدم اگر این اتفاق بیفتد و از تجربه‌های نظام بانکی کشورهای دیگر استفاده کنیم بسیاری از این مشکلات حل می‌شود.»

۱۲ هزار شعبه برای ما کافی است

این در حالی است که به گفته  عباس معمار نژاد معاون امور بانکی وزارت اقتصاد، شبکه بانکی کشور ما با شرایط جمعیتی حال حاضر با ۱۲ هزار شعبه نیز می تواند خدمات رسانی مناسبی داشته باشد.

معمارنژاد می‌گوید: «بر اساس مطالعات صورت گرفته در وزارت امور اقتصادی و دارایی بر پایه شاخص‌های تولید ملی، وسعت و جمعیت کشور، تعداد شعب نظام بانکی کشور باید در مجموع ۱۲ هزار شعبه باشد که تمامی بانک‌ها باید بهینه سازی شعب خود را در دستور کار قرار دهند.»

آمار بانک جهانی نشان‌دهنده این است که میانگین تأسیس بانک‌های جدید در ایران در ده سال گذشته ۲۸ است درحالی‌که میانگین تعداد بانک‌های جهانی در این مقطع ۱۲ است و این آمار نشان‌دهنده این است که تعداد بانک‌های ایران دو ونیم برابر متوسط جهانی است. همچنین بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی این نهاد بین‌المللی در ایران به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۲۹.۱ شعبه بانک تجاری تأسیس شده است که این رقم تقریبا ۲ برابر آلمان و اتریش است. حال این پرسش پیش می‌آید که دلیل تاسیس شعب جدید بانکی آن هم در گران قیمت ترین خیابان ها و محلات شهرهای بزرگ کشور چیست و اصولا آیا این شعب سودآوری خاصی برای بانک ها دارند و یا در بلندمدت تبدیل به محل هزینه و زیان و افزایش قیمت تمام شده پول، نرخ تسهیلات و در نهایت زیان‌ده‌بودن بانک ها خواهند شد؟