هزینه تولید هرمترمکعب آب از طریق "بارورسازی ابرها" ۵۰تومان است!
از آنجا که تاکنون دلایلی علمی و قانع‌کننده برای مخالفت با اجرای طرح بارورسازی ابرها ارائه نشده،بر آن شدیم تا نقطه‌نظرات یکی از چهره‌های علمی مخالف را منعکس کرده و به‌همراه پاسخ مرکز ملی مطالعات و تحقیقات باروری ابرها در اختیار مخاطبان بگذارد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تسنیم، طرح بارورسازی ابرها در ایران، در چهارمین دهه اجرا با مخالفت‌های برخی از مسئولان کشور مواجه است؛ داود پرهیزگار رئیس سازمان هواشناسی کشور و عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، از مخالفان سرسخت اجرای این طرح به‌شمار می‌روند!
آنها بارورسازی ابرها را بی‌فایده دانسته و با این توجیه که بارش‌های ناشی از بارورسازی ابرها، توقع مردم را بالا می‌برد، خواهان توقف اجرای این طرح هستند!! اما فرید گلکار، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات باروری ابرها با اشاره به اینکه بارورسازی ابرها در 60 کشور جهان اجرا می‌شود، استحصال آب از طریق بارورسازی ابرها در کشور را فرصتی ارزشمند می‌داند که نباید از دست برود.
در ادامه، نقطه‌نظرات حسن لشکری، اقلیم‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره بارورسازی ابرها و دلایل مخالفتش با اجرای این طرح را که در قالب نوشتاری ارسال شده می‌خوانید و البته پاسخ فرید گلکار، مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها پس از آن آمده است:
مسئله بارورسازی ابرها از دو بعد قابل بررسی است که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد:
1 ــ امکان‌سنجی علمی پدیده بارورسازی
فرایند تشکیل ابر، رشد قطرات و بارش یک فرایند بسیار پیچیده است؛ مهمترین عوامل و عناصر تأثیرگذار در تکوین و شکل‌گیری یک ابر عبارتند از رطوبت (مقدار موجود و مقدار شارش‌شده به درون جو در واحد زمان)، دما، دینامیک جو (جریانات بالاسو و پایین‌سوی درون جو) عوارض توپوگرافی (ارتفاع و جهت ارتفاعات).
هیچ‌یک از این عوامل و عناصر از روزی به روز دیگر و از مکانی به مکانی دیگر یکسان و پایدار نیستند مثلاً سامانه‌هایی که از سمت جنوب وارد کشور ایران می‌شوند از لحاظ رفتار و سازوکار متفاوت از سامانه‌هایی هستند که از سمت غرب یا شمال غرب وارد ایران می‌شوند؛ بنابراین ویژگی‌ها و رفتار هر کدام از این سامانه‌ها و به‌تبع، ابرهای آنها نیز یکسان نیست. در عین حال همین سامانه‌ها با منشأ یکسان نیز در تمام موارد ابرهای یکسانی را ایجاد نمی‌کنند چرا که هر کدام از عناصر درون آن ممکن است نسبت به روز قبل و حتی نسبت به ساعت قبل تغییر کرده و رفتار و سازوکار درون ابر را تغییر دهد، همچنان که مقادیر بارش ابرهایی با منشأ یکسان متفاوت است و حتی نوع بارش آنها متفاوت می‌شود بنابراین هر اقدامی برای بارورسازی ابرها مستلزم شناخت دقیق از رفتار کلی ابرهایی است که وارد هر منطقه جغرافیایی می‌شوند. با این همه با دستیابی به رفتار کلی ابرها باز هم نمی‌توان یک سازوکار واحد را برای همه آنها به‌کار برد، چرا که رفتار درونی ابر از سامانه‌ای به سامانه دیگر متفاوت است. این ویژگی ذاتی جو و هر پدیده‌ای مرتبط با جو است. البته این به‌مفهوم آن نیست که که هیچ‌کدام از رفتارهای جو قانونمند نبوده و جملگی اصولاً غیرقابل پیش‌بینی هستند بلکه باید توجه داشته باشیم وقتی با جو سر و کار داریم باید رفتار آن را به‌طور مستمر رصد و پیگیری کنیم تا بهتر و دقیق‌تر اقدام و پیش‌بینی کنیم.
با این توصیف مختصر از رفتار ابرها متوجه می‌شویم که بارورسازی ابرها مستلزم شناخت دقیق آن است تا مناسبترین روش، زمان و مکان را برای بارورسازی ابرها انتخاب کنیم بنابراین لازم است ابتدا با ابزارهای دقیق همچون رادارها و کاوشگرها رفتار و ویژگی ابرها در هر منطقه شناسایی شود، چراکه ممکن است هر اقدام نامناسب با ابر نه‌تنها به باروری ابر کمکی نکند بلکه بارش معمول آن را نیز دچار اختلال کند، به‌عنوان مثال گاهی برای بارورسازی (رشد قطرات) درون ابر یدید نقره به درون ابر اضافه می‌کنند. بنابراین بارورسازی موفقیت‌آمیز آن مستلزم اطلاع دقیق از ترمودینامیک ابر (مقدار بخار آب، دما، جریانات بالا و پایین‌سو، ویژگی شیمیایی و فیزیکی آئروسل‌های درون آن و...) در همان لحظه است تا میزان دقیق یدید لازم برای وارد کردن به درون ابر، مقدار یخ خشک مورد نیاز یا هر روش دیگری انتخاب شود چرا که افزایش بیش از مقدار لازم حتی ممکن است رشد قطرات را متوقف کرده و ابر در حال بارش را مضمحل کند.
بنابراین اولین قدم در بارورسازی ابرها، شناخت دقیق از رفتار و سازوکار دینامیک ابرها در هر منطقه از کشور، ایجاد زیرساخت‌های مناسب (ایستگاه‌های مجهز به رادار، کاوشگر) و رصد مداوم ابرها است وگرنه هر اقدام بدون مطالعه علمی و دقیق نه‌تنها منجر به خسارت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی قابل توجه خواهد بود، بلکه ممکن است شرایط فعلی را نیز بدتر کرده و وقت و سرمایه ملی را به‌هدر دهد.
2 ــ ضرورت‌ها و توجیه اقتصادی
مسئله دوم توجیه اقتصادی و زیست‌محیطی بارورسازی ابر است؛ همچنان که بیان شد انجام موفقیت‌آمیز بارورسازی ابرها مستلزم ایجاد زیرساخت‌های لازم همچون ایجاد ایستگاه‌های مجهز به رادار، ارسال کاوشگرهای متعدد با فواصل زمانی و مکانی مناسب و همچنین خرید و ساخت هواپیما، پهپاد و یا سایر تجهیزات مورد نیاز برای عملیات بارورسازی است. در خوشبینانه‌ترین گزارش‌ها در کشورهایی که دارای روزهای ابری مناسب و کافی بوده‌اند، و عملیات بارورسازی انجام شده است، افزایش 10 تا حداکثر 15 درصدی بارش‌ها اعلام شده است، بنابراین در کشوری خشک و نیمه‌خشک همچون ایران که تعداد روزهای همراه با ابر بسیار کمتری دارند و در خشکسالی این مقدار کمتر نیز می‌شود توجیه اقتصادی بارورسازی ابرها قدری تأمل‌برانگیز است.
بر اساس تحقیقی که توسط دو نفر از دانشجویان دوره دکترای اینجانب بر روی سامانه‌های بارشی ورودی به منطقه جنوب غرب و جنوب کشور انجام شده، به‌عنوان مثال، تعداد سامانه‌هایی که در یک دوره آماری 60ساله وارد منطقه جنوب غرب ایران شده است به‌شرح زیر است:
1 ــ سامانه یک‌روزه: 227سامانه
2 ــ سامانه دوروزه: 306 سامانه
3 ــ سامانه سه‌روزه: 54 سامانه
4 ــ سامانه چهارروزه: 32 سامانه
5 ــ سامانه پنج‌روزه و بالاتر: 16 سامانه
در مجموع 635 سامانه در یک دوره آماری 60ساله و یا 1151 روز سامانه بارشی وارد این منطقه شده است.
در این صورت به‌طور متوسط در هر سال 10.5 سامانه یا حدود 19 روز سامانه بارشی وارد منطقه جنوب غرب شده است. با فرض اینکه 30 درصد این مقدار نیز سامانه‌های محلی اتفاق افتاده باشد، تعداد سامانه‌های بارشی واردشده به کشور تعدادی قابل توجه نیست.
تحقیق دیگری در همین زمینه تعداد سامانه‌های ورودی از مسیرهای مختلف به نیمه جنوبی کشور را در یک دوره آماری 23ساله به‌شرح زیر نشان داد:
از مسیر خوزستان 421 روز سامانه بارشی
از مسیر بوشهر 327 روز سامانه بارشی
از مسیر هرمزگان 186 روز سامانه بارشی
ملاحظه می‌شود که در سایر استان‌های نیمه جنوبی این مقدار کمتر نیز می‌شود؛ با علم بر اینکه انجام عملیات بارورسازی بر روی همه سامانه‌ها و ابرها امکان‌پذیر نیست.
ممکن است این سؤال پیش آید که تعداد روزهای ابرناکی در این مناطق بیشتر از این مقدار است (چون ممکن است برخی تعداد روزهای همراه با ابر را ملاک عمل قرار دهند) ولی باید توجه داشت ابرهایی که از عمق، پهنه و تداوم مناسب برخوردار نباشند قابلیت بارورسازی را ندارند به‌عبارت دیگر ابر باید از پشتوانه تغذیه رطوبتی مناسبی برخوردار باشد وگرنه ابرهایی که با رطوبت محلی ایجاد می‌شوند و تغذیه رطوبتی کافی از منابع رطوبتی گسترده ندارند شرایط مناسبی برای باروری نخواهند داشت.
بنابراین هزینه‌های لازم برای بارورسازی ابرها از یک طرف و شرایط جوی کشور ایران (فراوانی کم ابرها با قابلیت مناسب، تغییرات شدید آنها از سالی به سال دیگر و...)، آثار زیست‌محیطی مترتب آن و محصولی که حاصل خواهد شد توجیه اقتصادی آن را دچار تردید می‌کند، به‌عنوان مثال در منطقه‌ای که کل بارش آن 200 میلی‌متر است افزایش 20 میلی‌متر (که محل تردید است) آثار شگرفی در منابع آبی آن منطقه و شرایط زیست‌محیطی آن ایجاد نخواهد کرد، در صورتی که اعمال مدیریت بر منابع آبی کشور و استفاده صحیح از منابع موجود آثار مثبت و پایدارتری به‌دنبال خواهد داشت.
در شرایط کنونی مهمترین عامل در بحران آبی کشور فقدان یک مدیریت صحیح و علمی بر منابع آب کشور می‌باشد؛ چالش‌های اصلی در منابع آب کشور:
1 ــ فقدان یک برنامه آمایشی در کشاورزی کشور
2 ــ فقدان تقویم زراعی علمی برای عمده محصولات کشاورزی
3 ــ اتلاف بخش زیادی از آب کشاورزی در زنجیره تولید تا مصرف (سرچشمه تا مزرعه)
4 ــ فقدان شیوه‌های مناسب ذخیره آب در سالهای پربارش
5 ــ جابه‌جایی بدون پشتوانه علمی آب در حوزه‌های آبریز
6 ــ تخریب خاک، پوشش گیاهی و جنگل‌ها در چند دهه اخیر
7 ــ فرافکنی بحران‌های زیست‌محیطی و بحران آب و سایر مخاطرات اقلیمی به بیرون مرزها و خشکسالی و تغییرات اقلیمی به‌جای پذیرش واقعیت و تلاش برای پیدا کردن راه‌حل‌های علمی.
خشکسالی جزء لاینفک هر اقلیمی است. گرمایش جهانی و تغییر اقلیم یک واقعیت غیر قابل انکار است که ما دچار آن هستیم، ولی آنچه مهم است پذیرش این واقعیت از طرف مدیران و برنامه‌ریزان است و اتخاذ تدابیر لازم و ایجاد زیرساخت‌های مناسب جهت همزیستی کم‌ضرر با این پدیده و سازگاری با این تغییرات ناشی از آن. کشور ایران از لحاظ اقلیمی دارای مزیت‌هایی اقلیمی است که کمتر کشوری در منطقه خاورمیانه از آنها برخوردار است. ایران همچنین از متخصصان مجرب و کارآمد فراوانی در سراسر کشور برخوردار است که اطمینان و اعتماد به تجارب و تخصص آنها نه‌تنها کشور را از این بحران عبور خواهد داد، بلکه این چالش را به فرصت برای کشور تبدیل خواهد کرد.
نتیجه اینکه بارورسازی ابرها برای حل مشکل کم‌آبی کشور محل تردید است. مدیریت منابع آب، فرهنگ‌سازی، افزایش آگاهی و دانش مردم و کشاورزان به مدیریت و استفاده بهینه از آب، به‌کارگیری متخصصان و فارغ التحصیلان توانمند این رشته در بخش‌های مرتبط و اعتماد به توانایی‌های جوانان این رشته‌ها کشور را از این بحران عبور خواهد داد همانند بسیاری از موفقیت‌هایی که در نتیجه اعتماد به متخصصان و جوانان حاصل شده است.
توضیحات جامع این اقلیم‌شناس در نقد بارورسازی ابرها در ایران را، فرید گلکار، مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها این‌گونه پاسخ می‌دهد:
ــ در هیچ کجای دنیا خصوصاً کشور ما بارورسازی ابر به‌منظور افزایش بارش، به‌عنوان راه‌حلی برای رفع خشکسالی و بحران آب معرفی نشده است؛ بارورسازی ابرها یکی از راه‌های تخفیف خشکسالی و بهبود منابع آب در کنار مدیریت مصرف و دیگر برنامه‌ها در بسته مدیریت منابع آب است بنابراین بارورسازی ابرها باید در سالهایی که بارش مناسبتر است انجام گیرد تا در سالهای با کمبود بارش، با بحران آب کمتری مواجه شویم.
ــ در مثال ذکرشده از افزایش 20میلی‌متری بارش در یک منطقه‌ای با بارش 200 میلی‌متر باید متذکر شد که این مقدار افزایش بارش در سطح منطقه مقدار قابل توجهی است که وارد چرخه آب منطقه می‌شود، در واقع این 20 میلی‌متر به چرخه آب موجود در منطقه اضافه شده است. بنا به گفته یکی از مسئولان حوزه آب، افزایش حتی 3 میلی‌متر بارش به چرخه آب در یک منطقه، کمک شایانی به بهبود شرایط حاضر منطقه مورد نظر می‌کند.
ــ مقدار موادی که به‌واسطه بارورسازی ابرها وارد سامانه‌های بارشی منطقه می‌شود بسیار ناچیز بوده و بر اساس منابع معتبر جهانی، چندین مرتبه از مقدار استاندارد و بی‌خطری که می‌تواند به‌صورت طبیعی در جو و به‌تبع آن در آب حاصل از بارش وجود داشته باشد، کمتر است.
ــ افزایش 10 تا 15 درصدی بارش در نتیجه بارورسازی ابرها، یک میانگین است و مربوط به تنها یک دوره عملیات. به‌صورت پرواز به پرواز یا روزانه این درصد می‌تواند تا بیش از 15 درصد و حتی تاحدود 100 درصد افزایش یابد، همان‌طور که در کشورهای پیشرو در زمینه بارورسازی ابرها نیز به همین گونه است ضمناً استحصال آب از طریق بارورسازی ابرها، به‌عنوان روشی علمی و منحصربه‌فرد برای تولید آب شناخته شده که به‌لحاظ اقتصادی، کم‌هزینه‌ترین روش است.
ــ اعتبارات باروری ابرها بسیار کم و محدود است. تاکنون اعتبار قابل توجهی در اختیار این مرکز قرار نگرفته است به‌عنوان مثال در سال جاری، 6 میلیارد تومان اعتبار داشتیم. دو و سه سال پیش کمتر از یک میلیارد تومان و طی بیست سال گذشته شرایط مشابه حاکم بوده است. بر اساس مستنداتی که از سوی مرکز منتشر شده و در اختیار عموم قرار گرفته در روش بارورسازی ابرها با استفاده از هواپیما هزینه هر مترمکعب آب استحصالی در ایران کمتر از 500 ریال است! آیا 50 تومان در ازای تولید و اضافه شدن یک مترمکعب آب به چرخه آبی منطقه، بهای زیادی است؟ در تمام دنیا نسبت سود به هزینه بارورسازی ابرها بسیار زیاد است و به‌عنوان ارزانترین شیوه تولید آب بدون هیچ اثر زیست‌محیطی منفی و غیر قابل کنترل و کاملاً سازگار با طبیعت شناخته می‌شود.
بر اساس این گزارش، هفته گذشته سومین نشست از مجموعه نشست‌های تخصصی مؤسسه تحقیقات آب با عنوان "بارورسازی ابرها؛ چالش‌ها و انتظارات" با حضور بنفشه زهرایی، مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقاء بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو، فرید گلکار مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات باروری ابرها و شهاب جمشیدی نماینده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در پروژه بارورسازی ابرها، علی عابدینی، معاون توسعه و پیش‌بینی و ابراهیم میرزایی، معاون فنی و شبکه ایستگاه‌های هواشناسی سازمان هواشناسی در محل سالن اجتماعات مؤسسه تحقیقات آب برگزار شد.
