تولید در چه وضعیتی قرار دارد؟
«آقای جهانگیری، به داد کارآفرین برسید. روزگار بسیار سختی است.» هفته گذشته، یکی از صنعتگرهای بزرگ ایران پشت تریبون قرار گرفت و رو به معاون اول رئیس جمهوری با صدایی سراسر حزن چنین صحبت کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین، ایران نوشت: او در همین دو گزاره ساده حال امروز تولید و تولیدکننده را روایت کرد و لحن صدای او آنقدر عمیق بود که جهانگیری با صدای بغض آلود پاسخش را داد:«من می‌دانم، شرایط سخت است. یک واحد تولیدی به دنبال آن است که چرخ تولیدش بچرخد و کالاها با قیمت مناسب در اختیار مردم قرار گیرد. این ظلم است که برخی می‌گویند بخش خصوصی به دنبال سودهای آنچنانی است. هیچ‌کس نمی‌خواهد که فعالان اقتصادی ضرر کنند. مطمئن باشید این دوره هم تمام می‌شود و روسیاهی به ذغال می‌ماند.» در همین دیالوگ‌های کوتاه به اندازه سال‌ها حرف وجود داشت. در 6 سال اخیر، هم تولیدکنندگان و هم مسئولان بارها و بارها درباره مسأله تولید حرف زده‌اند. حسن روحانی در مناظرات انتخاباتی سال 92 جمله‌ای گفت که در خاطر همه ماند:«ما می‌خواهیم هم چرخ کارخانه‌ها بچرخد، هم چرخ سانتریفیوژ بچرخد.» او با همین مانیفست به ریاست جمهوری رسید و بسرعت مذاکرات هسته‌ای را به نتیجه و توافق رساند.
در آن زمان، فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان نسبت به آینده بسیار خوشبین و خوشحال بودند. رفت و آمد هیأت‌های خارجی به ایران از کشورهای مهم اروپایی و آسیایی شدت گرفت و تولیدکنندگان به دنبال یافتن شرکای خارجی خود بودند. اما در همان زمان هم آنها انتقادهای زیادی به مسائل داخلی داشتند و معتقد بودند که برخی عوامل نهادی به مزاحمی برای کسب و کارشان تبدیل شده است. با این حال، در بازه دو سه ساله اوضاع آنها بهتر شد و تمام گزارش‌های آماری تأیید می‌کند که میزان تولید در بخش‌های مختلف افزایش یافت. اما حالا، با بدعهدی امریکا و بازگشت مجدد تحریم‌ها، فضای تولید غبارآلود شده است. پیش از آن نیز طی بحران ارزی نیمه اول سال 97 تصمیم‌گیری‌های شتاب زده و بخشنامه پشت بخشنامه، اوضاع تولید را خطرناک کرده بود.
غلامحسین شافعی چند وقت پیش در نامه‌ای که به دولت نوشت، آورده بود: زنجیره تولید و صادرات کالاهای صنعتی لطمه جدی دیده است و صادرات کشور بیشتر بر پایه خروج یارانه و آربیتراژ قیمت مواد خام، مواد اولیه و محصولات کشاورزی با کشورهای همسایه شکل گرفته است. این تغییر شکل صادراتی، کمبود آشکار مواد اولیه صنعت کشور را به همراه آورده است. هزینه مبادله در چرخه واردات و نظام توزیع کشور افزایش چشمگیر داشته است و آثار قیمتی ارز یارانه‌ای را کم‌رنگ و جریان تأمین نیازهای بخش تولیدی کشور را مختل کرده است.»
روزنه‌ای برای امید
مسئولان دولتی و خصوصی، ممکن است که در تحلیل هایشان عوامل مختلفی اثرگذار باشد اما «اعداد» صریح و روراست هستند. بررسی‌های آماری نهادهای مختلف نشان می‌دهد که تولید در تنگنا قرار گرفته است. یکی از جدیدترین این عددها هم مربوط به شاخص PMI می‌شود. PMI یک شاخص جهانی است که وضعیت خرید مدیران را بررسی می‌کند و از طریق این بررسی، وضعیت تولید و رکود را تفسیر می‌کند. برای اولین بار اتاق ایران این شاخص را در پاییز امسال بررسی کرده و در توضیح آن آورده است:» شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که با تکمیل سؤالات مشخص از سوی بنگاه‌های نمونه استخراج و اوایل هر ماه منتشر می‌شود و رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شاخص بیش از ۵۰ درصد باشد نشان می‌دهد که اقتصاد درحال توسعه است درحالی که هر رقمی زیر ۵۰ درصد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد.»
در این طرح از شرکت‌های مختلف صنعتی در صنایع مختلف از قبیل صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و چرم، شیمیایی، فلزی، لاستیک و پلاستیک، ماشین‌سازی و... آمارگیری شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، عدد PMI از 41.91 درصد در مهرماه به 39.21 درصد در آذرماه رسیده و میانگین سه‌ماهه این شاخص عدد 40.69 درصد را نشان می‌دهد که از تنگنای فعالیت‌های اقتصادی حکایت دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییرات منفی در دو مؤلفه «سفارش‌های جدید مشتریان» و «مقدار تولید»، مهم‌ترین عوامل در کاهش این شاخص در ماه‌های آذر و آبان بوده اما شاخص صادرات در این فصل، روندی صعودی داشته و رشد متوسط تقریبی 1.07 درصد را برای هر ماه ثبت کرده است. نکته قابل‌توجه اینکه همچنین رشد 1.06 درصدی شاخص انتظارات تولید در فصل پاییز، نشان‌دهنده انتظارات مثبت برای بازار صنعت در آینده نزدیک است. این انتظارات مثبت، روزنه امیدی است که می‌تواند تولید را از تنگنا خارج کند. یکی از چهره‌های بخش خصوصی می‌گوید:«چرا باید ناامید باشیم؟ مگر علی‌اکبر روفوگران خودکار بیک را در شرایطی سهل‌تر از امروز راه‌اندازی کرد؟ اصغر قندچی کارخانه ایران کاوه را در روزهایی آرام‌تر از اکنون برپا کرد؟ اینها افسانه و قصه نیستند.»
