غبار فراموشی بر ثبت ملی جاده چالوس

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، نام جاده چالوس تداعی‌کننده خاطرات شیرینی برای همه ایرانیان است؛ جاده‌ای که شهرت جهانی دارد و جزو چهار جاده زیبای دنیا به‌شمار می‌رود اما هیچ سهمی از میراث ملی ایران نداشته و سال‌هاست که پرونده ثبت ملی جاده چالوس در سازمان میراث فرهنگی خاک می‌خورد. در چند سال اخیر به‌دلیل بی‌مهری و کم‌توجهی مسئولان کشوری در عدم اختصاص اعتبارات به‌منظور حفظ جاده چالوس، این جاده با مشکلاتی مانند زمین‌خواری، هجوم دلال ساخت‌وساز، آلودگی آب رودخانه، تخریب اکوسیستم، خطر انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی و ... مواجه شده است.

**هجوم دلالان ساخت و ساز به جاده

خبر تخریب ویلاهای غیرمجاز در جاده چالوس، دوباره این جاده جهانی را به صدر اخبار و البته توجه افکار عمومی بازگرداند. هفته گذشته چندین ویلای غیرمجاز در جاده چالوس با حکم دادستانی و با شکایت آب منطقه‌ای تخریب شدند. اتفاق خجسته‌ای که هرازگاهی رخ می‌دهد اما هیچگاه عامل بازدارنده‌ای برای برچیدن بساط دلالان ویلاسازی در این جاده جهانی نبوده است.

یکی از مهم‌ترین مشکلات جاده چالوس زمین‌خواری در این منطقه است. علاوه‌بر مردم گاهی اوقات مسئولان نیز یک پای این زمین‌خواری‌ها هستند. این مساله تا جایی پیش رفته که چندی پیش د‌اد‌ستان شهرستان کرج از زمین‌خواری توسط برخی مسئولان خبر داد و  گفت: «متاسفانه برخی مد‌یران با سوءاستفاد‌ه از جایگاه مد‌یریتی خود‌ موجبات تضییع حقوق مرد‌م و د‌ولت می‌شوند‌، به‌عنوان نمونه یکی از بخشد‌اران جاد‌ه چالوس با سوءاستفاد‌ه از این جایگاه بیش از 6پروند‌ه باز د‌ر د‌ستگاه قضایی اعم از تصرف زمین منابع طبیعی، تغییر کاربری، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و موارد‌ مشابه از این قبیل را د‌ر پروند‌ه خود‌ د‌ارد».

رضا شاه‌کرمی ادامه داد: «برای بسیاری از پروند‌ه‌های ساخت‌ و‌ساز غیرمجاز د‌ر جاد‌ه چالوس رای تخریب صاد‌ر شد‌ه و وظیفه اجرای آن برعهد‌ه جهاد‌ کشاورزی است. متاسفانه جهاد‌ کشاورزی استان د‌ر محرومیت امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قرار گرفته است، به‌همین منظور برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز، نیازمند همکاری و نظارت همه جانبه تمامی د‌ستگاه‌های مربوطه و حتی خود‌ مرد‌م هستیم».

سهم جاده چالوس از صد‌ها طرح گرد‌شگری تنها ساخت چند‌ ویلای اقامتی و رستوران بوده است که البته پس از مد‌تی آن‌ها نیز به ویلاهای شخصی تبد‌یل می‌شوند‌. ساخت‌و‌ساز در بستر رودخانه چالوس مشکل دیگر این منطقه است. تصرف بستر رودخانه اثرات جبران‌ناپذیری را مانند وقوع سیلاب‌ها و فرسایش خاک خواهد داشت. سیلاب‌هایی که هرساله در این جاده رخ می‌دهند و گاهی اوقات شاهد خسارات جانی نیز در آن هستیم، از پیامدهای تصرف بستر رودخانه چالوس است.

**پرونده ثبت ملی، خاک می‌خورد

یکی از طرح‌هایی که درچند سال اخیر مطرح شد، ملی‌شدن جاده چالوس بود. مسئولان سازمان میراث فرهنگی از مطالعه و بررسی این طرح خبر داده بودند اما تاکنون این طرح اجرای نشده است؛ گویا ملی شدن جاده چالوس نیزمانند صدها پرونده دیگر در سازمان میراث فرهنگی به وادی فراموشی سپرده شده است. جاده چالوس تنها به چند استان کشور که در آن واقع شده تعلق ندارد بلکه به‌دلیل جاذبه توریستی و چشم‌انداز خارق‌العاده آن، یکی از مهم‌ترین مناطق گردشگری کشور محسوب می‌شود.

حفظ حیات این جاده نیازمند نگاه و اعتبارات ملی است.مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز درباره پرونده ثبت ملی جاده چالوس گفت:« جاده چالوس در تمام طول مسیر از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و گردشگری فوق العاده‌ای برخوردار است. از همین رو پیشنهاد می‌شود با همکاری استان مازندران، کل جاده به ثبت ملی برسد.ثبت ملی جاده چالوس می‌تواند ثمرات بسیاری داشته باشد».

ثبت جاده چالوس در پیچ و تاب آن گم شده و در سال‌های اخیر هیچ یک از مسئولان استانی یا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از ثبت ملی آن سخن به‌زبان نمی‌آورند؛ گویا غبار فراموشی بر پرونده ثبت ملی جاده چالوس نشسته است.

**فاضلاب بلای جان جاده چالوس

یکی دیگر از مشکلات جاده چالوس، آلودگی آب رودخانه آن است. از مهم‌ترین عوامل آلوده‌کننده رودخانه جاده می‌توان به منابعی مانند واحدهای پذیرایی، هتل‌ها، فاضلاب روستاها و ویلا‌های بستر رودخانه کرج اشاره کرد. بارها شاهد تخلیه زباله رستوران‌ها به‌داخل رودخانه بوده‌ایم. صحنه‌ای که دل هر دوستدار محیط‌زیست را به‌درد می‌آورد.

در چند سال اخیر اقداماتی برای جمع‌آوری و کنترل فاضلاب رستوران‌ها و احداث تصفیه‌خانه‌ فاضلاب‌های روستایی انجام شده است اما عمده روستاها تصفیه‌خانه فاضلاب ندارند. همچنین در بحث ویلاها و رستوران‌ها اقداماتی در زمینه نوسازی سیستم‌های گرمایشی و سوخت تاکنون انجام نشده است؛ چراکه در سال‌های گذشته شاهد نشت سوخت در اثر سهل‌انگاری به رودخانه و فاجعه‌های زیست محیطی بوده‌ایم. اندک گونه‌های آبزیان رودخانه چالوس به‌دلیل آلایندگی آب این رودخانه درحال انقراض هستند.

**سرمایه ملی که نادیده گرفته شد

ترافیک‌های سنگین چند ساعته نیز یکی دیگر از مشکلات جاده چالوس است که موجب آلایندگی‌های زیست‌محیطی برای جاده شده است. حفاظت از حریم بستر رودخانه کرج، برعهده سازمان آب منطقه‌ای، کنترل ساخت‌وساز در بافت و خارج بافت روستایی برعهده بخشداری، کنترل ساخت و ساز در اراضی باغی و زراعی برعهده جهاد کشاورزی، حفاظت در اراضی ملی برعهده سازمان منابع طبیعی و حفاظت در ضلع شرقی جاده چالوس برعهده سازمان محیط‌زیست است.

نکته جالب توجه در اراضی ملی حفاظت شده این است که بازهم مالکیت با منابع طبیعی است و اگر مشارکت منابع طبیعی نباشد در مراجع قضایی پرونده‌ها با مشکل مواجه می‌شوند. تاکنون به‌دلیل عدم همکاری و تعامل بین ارگان‌ها و دستگاه‌های مربوطه حیات این جاده با مشکل مواجه شده است.

بی شک عدم رسیدگی به جاده چالوس در هر روز مبالغ هنگفتی از سرمایه ملی را به باد می‌دهد و آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری ضروری است، نگاه واقع بینانه و علمی به مشکلات جاده چالوس است و این امر مستلزم هماهنگی تمامی دستگاه‌های مربوطه است؛ همچنین ملی شدن جاده چالوس می‌تواند کلید حل مشکلات این جاده زیبای جهانی باشد.

**جاده چالوس در گذر زمان

در تاریخ آمده است که این مسیر جاده خاکی مالرویی بوده که به‌دلیل صعب‌العبور بودن هراز گاهی میزبان اندک رهگذرانی برای عبور و مرور به روستاهای اطراف خود بوده است. جاده از سال 1312 یعنی در روزهای نخست احداث، رنگ و بویی تازه گرفته و از آن سال به بعد بود که به‌عنوان یکی از زیباترین راه‌های مواصلاتی کشور و جهان نام گرفت.

جاده‌ای که مورخان گفته‌اند برای هر طنین کلنگی که در آن نواخته شده، خالقش به برکت این صدا سکه‌ای دریافت می‌کرد.اما افسوس که روح سرکش بشری به‌جای حفظ ، نگهداری و تقویت داشته‌های جاده 59 در کنار بهره‌مندی از عمران حاصل شده به‌جای احیای طبیعت تیشه بر ریشه آن زده است .پس از ساخت جاده اقامتگاه‌ها و تفرجگاه‌های بسیار بدون رعایت ضوابط محیط زیست، یکی پس از دیگری ساخته می‌شوند. تفرجگاه‌هایی همچون ماری بر طبیعت جاده خیمه می‌زنند.

سال 40 اتفاق دیگری در جاده رقم می‌خورد که این مهم حتی روی اقلیم و اکوسیستم جاده نیز تاثیرات مخربی می‌گذارد.در آن سال بود که سد امیرکبیر پا به عرصه جاده 59 گذاشته و پس از آن خواب جاده آشفته می‌شود.جاده چالوس را به‌نام 59 نیز می‌شناسند، جاده‌ای که در هر گوشه از آن زیبایی‌های خارق‌العاده نهفته است. علاوه‌بر زیبایی‌های طبیعی، جاده 59 درعمق تاریخ خود تمدن‌های نهفته‌ای را نیز در بردارد. بقایای آثار سنگ‌نوشته، غارها، وجود قبرستان‌های مختلف از جمله گورستان گبری که قدمت آن به‌دوران پیش از اسلام می‌رسد و سایر شکل‌گیری‌ها نشان از اتفاقات و تمدن‌های متفاوتی در دل این جاده دارد. به‌عنوان نمونه می‌توان به یکی از رمز و رازهای نهان و ارزشمند جاده 59 وجود غاری با تخمینی به قدمت دوره دوم زمین با نام یخ مراد اشاره کرد.

از جمله آثار ثبت شده جاده چالوس می‌توان به آسیاب قدیمی(قاجاریه)، آهنین راه و پل سنگی(اسلامی)، برج سنگی میدانک (قاجاریه)، بقعه و درختان کهنسال شاهزاده حسین گوراب(اواخر تیموری)، پل تاریخی کرج (سلجوقی)، تپه شنستون،تپه های کندوان(صفوی)، تپه های کندور(سالامی)، تپه تله اسکی و تپه دزد بر(صفوی)، حمام بیلغمان(صفوی-قاجار)، غار یخ مراد و غارهای ری زمین و سیراچال (دوره دوم زمین شناسی)، قبرستان قدیمی(صفوی تا کنون)، قبرستان گبری کچان(پیش از اسلام)، قدمتگاه آقا سید علاء‌الدین (قاجاری بنای معاصر)، قلعه تنگ گسیل و قلعه دزد بند، قلعه ری زمین ، قلعه شاه دژ (شاه دزد) قرن 6 تا 8 ه.ق، کاخ شهرستانک(قاجار)، کاخ گچسر(رضا‌شاهی) وکاروانسرای کندوان(قاجاری) اشاره داشت. البته باتوجه به‌وضعیت نابسامان فعلی بدون شک بسیاری از آثار تاکنون شناسایی و ثبت نشده‌اند که با بررسی آن‌ها می‌توان پی به هویت گذشتگان تاریخ برد.