تصمیم خروج احتمالی ترامپ از برجام غیرحقوقی است

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایرنا، میرشهبیز شافع روز سه شنبهگفت: اول اینکه ایران به درستی اعلام می کند که 'هیچ محمل حقوقی برای ادعاهای آمریکا وجود ندارد'، ثانیا در کل قرار نیست به هیچ وجه دولت ها تحت فشار دست به مذاکره بزنند.
استاد حقوق بین الملل تاکید کرد: دولت ها درباره مسائلی که مربوط به امنیت ملی و حاکمیت آنهاست هر زمان که منافع ملی ایجاب کند مذاکره می کنند، نه تحت فشارهای دیپلماتیک.
شافع در خصوص لغو تعلیق تحریم ها بر ضد ایران بیان داشت: اروپایی ها در پایان مذاکرات و با اجرایی شدن برجام متعهد شدند تمامی تحریم های خود را خاتمه دهند و به آن عمل هم کردند، هم خود اتحادیه اروپا تحریم هایی که کرده بود و هم تحریم هایی که به صورت موردی کشورهای عضو اتحادیه علیه ایران اعمال کرده بودند ، لغو شد.
شافع گفت: در مورد سایر کشورهای جهان هم به همین ترتیب بود، ولی در مورد آمریکا مکانیسم کاملا متفاوت شد؛ آمریکایی ها توافق کردند تحریم های خود را به حالت تعلیق درآوردند، این یک تفاوت بین عملکرد اروپا و آمریکاست.
وی به تفاوت دیگر لغو تحریم های اروپا وآمریکا اشاره کرد و افزود: آنچه آمریکایی ها به حالت تعلیق در آوردند، تحریم های ثانویه است ، نه تحریم های اولیه؛ آمریکایی ها خودشان را از معاملات تجاری با ایران ممنوع می کنند، ولی اجازه می دهند شرکت های غیرآمریکایی در قالب تعلیق تحریم ها نه در خاتمه آن ها معاملات خود را بتوانند با ایران داشته باشند و از سر بگیرند. 
این استاد حقوق بین الملل گفت: از طرفی تعلیق های آمریکا نیز متفاوت است، بخشی دستورات اجرایی رئیس جمهوری آمریکاست و بخشی دیگر مربوط به کنگره؛ اما به این مکانیسم یک قید دیگر هم عملا اضافه شده است، بطوری که رئیس جمهوری آمریکا باید به صورت دوره ای برای تمدید تعلیق ها دستور صادر کند و اجازه دهد تعلیق ها ادامه یابد. 
شافع تصریح کرد: بر اساس گزارش های دوره های قبل، رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد که ایران به تعهدات خود در برجام پایبند بوده و تعلیق تحریم ها را نیز تمدید کرد، مشکلی که الان با آن مواجه هستیم این است که دولت ترامپ بر خلاف آنچه در چارچوب خود برجام توافق شده و آمده، به مواردی استناد می کند که به هیچ وجه به برجام ربطی ندارد و اینها را مبنای استدلال خود برای بیان این که «چون برجام توافق خوبی نیست بنابر این ایالات متحده به آن پایبند نخواهد بود»، قرار می دهد.
وی خاطر نشان کرد: این رویه از نظر حقوقی مشکلات متعددی دارد؛ اولا خود برجام با توجه به اینکه ضمیمه قطعنامه شورای امنیت است، به این معنا صحیح است که ناشی از مذاکره و توافق بین دولت ها بوده، ولی قالب و شکلی که دارد قطعنامه شورای امنیت و الزام آور است. 
این استاد حقوق بین الملل گفت: هیچ مکانیسمی در حقوق بین الملل نداریم و هیچ مفهوم حقوقی به این شکل متصور نیست که دولتی اعلام کند از قطعنامه های شورای امنیت می خواهد سرپیچی کند یا خارج شود؛ این اولین ایرادی است که از نظر حقوق بین الملل به این رویکرد رئیس جمهور آمریکا وارد است.
شافع گفت: ایراد دومی که به ترامپ می توان گرفت این است که اگر بخواهد از توافق هسته ای خارج شود، یک اقدام غیرحقوقی است که در ایران هم با اصطلاح « خروج آمریکا از برجام» جا افتاده است.
وی با بیان این که آیا خروج از برجام به این معناست که تحریم ها هم دیگر تعلیق نخواهد شد؟ یا به تعبیر دیگر تحریم ها قرار است برگردد یا نه؟ ادامه داد: می توان در این حالت، راه حل بینابین را از نظر حقوقی متصور شد؛ اینکه ترامپ اعلام کند به برجام پایبند نیست و از طرفی هم ادعا می کند که مایل است موضوعات دیگر را هم در این چارچوب اضافه کند و برای یک دوره کوتاه مدت دیگر تعلیق تحریم ها را ادامه خواهد داد تا ببیند امکان مذاکره بر سر موضوعات دیگر وجود دارد یا نه. 
این استاد حقوق بین الملل گفت: از طرف دیگر ایران به درستی همیشه اعلام کرده است یک بار مذاکره کرده و این مذاکرات در یک چارچوب به نتیجه رسیده و قرار هم نیست موضوعات دیگری به آن اضافه شود؛ از ابتدا هم وقتی موضوع شروع شد، چارچوب مشخص و برنامه هسته ای ایران مطرح بود. 
این استاد حقوق بین الملل در پاسخ به این که آیا توافقی که تحت چنین فشاری منعقد شود، دارای آثار حقوقی نخواهد بود؟، گفت: در این رابطه بیشتر فشارهای نظامی مد نظر است، یعنی اگر فشار در حد فشار دیپلماتیک باشد، فی نفسه باعث بی اعتباری یک معاهده بین المللی نمی شود، اما وقتی فشارها به صورت تهدید نظامی باشد، قرارداد بین المللی بی اعتبار می شود، و این نکته ای درست است و معاهده 1969 وین نیز مذاکرات ناشی از فشار نظامی را نامشروع و غیر معتبر می داند.
وی گفت: تصمیمی که امروز قرار است ترامپ اتخاذ کند، کاملا سیاسی و غیرحقوقی است؛ هرچند این تصمیم تبعات حقوقی متعددی هم به دنبال نداشته باشد. 
شافع همچنین در پاسخ اینکه 'کدام یک از سناریوهایی که ایران در قبال تصمیم ترامپ می تواند اتخاذ کند، بهتر است و ایران چه کارهایی می تواند انجام دهد؟'، اظهار داشت: درباره حل و فصل اختلافات در حقوق بین الملل، دولت ها هرچند که متعهدند از توسل به زور خودداری کنند و نباید اختلافات خود را با توسل به زور حل و فصل کنند، ولی هیچ مکانیسم اجباری وجود ندارد برخلاف نظام های داخلی که دادگاه وجود دارد و صلاحیت دادگاه اجباری است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در حقوق بین الملل هیچ دادگاه و مرجعی که صلاحیت اجباری برای آن متصور باشد وجود ندارد برای این که ممکن است اختلافی بین دولت ها وجود داشته باشد که بر سر مکانیسم حل و فصل اختلاف های دولت ها اصلا توافقی حاصل نشود.
وی توضیح داد: در برجام مکانیسم اختصاصی تعبیه کرده اند که منحصر به فرد هم هست؛ یعنی مذاکره کنندگان سعی کردند به جای اینکه با خلاء روبه رو شود، سه مرحله ای را پیش بینی کنند این که کمیسیون مشترک در سطح مذاکره کنندگان یا معاونان وزارت خارجه کشورهای عضو 1+5 می تواند تشکیل شود؛ هر یک از طرفین اختلافشان را می توانند به این مکانیسم ارجاع دهند.
شافع اظهار داشت: رده بالاتر در مکانیسم برجام هیئت وزیران خارجه است که می توانند به اختلاف رسیدگی کنند، اگر نتیجه کمیسیون اختلاف، حل و فصل آن را به دنبال نداشت به موازات به جای ارجاع به هیئت وزیران مکانیسم « شبه داوری» هم می توانند مراجعه کنند که هر یک از طرفین اختلاف، یک نفر را انتخاب می کنند و یک سر داور برای حل و فصل کردن اختلاف انتخاب می شود.
این استاد حقوق بین الملل تشریح کرد : مشکل این مکانیسم در این است که در دو مرحله اول چه در کمیسیونی که در سطح معاونان وزارت خارجه و چه در سطح بالاتر هیئت مرکب از وزیران رای گیری با اتفاق آرا است و چون اتفاق آرا وجود دارد نماینده آمریکا طبیعتا از دستورات دولت متبوع خودش باید پیروی کند و با رای منفی خود می تواند مانع رسیدن این دو مرجع اول برای حل اختلاف شوند.
وی توضیح داد: در مرحله سوم که کمیسیون داوری و نهاد « شبه داوری» تشکیل می شود، هرچند که در این حالت اجماع وجود ندارد «دو به یک» می تواند رای صادر کند و می توان تصور کرد بر اساس شکایت، ایران با رای «دو به یک»، آمریکا را محکوم کند، اما مشکل آن در این است چون «شبه داوری» است رای آن از نظر حقوق بین الملل الزام آور نیست، بنابر این ممکن است رای سیاسی در اختیار داشته باشیم،ولی ایالات متحده آمریکا ملزم به پیروی از این نظر نخواهد بود. 
شافع خاطر نشان کرد: بحث هایی مطرح شده مبنی بر اینکه برجام بدون آمریکا اولا داده و ستانده های دو طرف هست ما محدودیت ها را در ازای رفع تحریم های آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت پذیرفته ایم، الان آمریکا ممکن است با خروج از برجام تحریم های خود را دوباره برگرداند.
این استاد حقوق بین الملل افزود: تلاش های حقوقی زیادی شده است، اما برای بعضی از اینها واقعا چون رویه ای وجود ندارد پاسخ قطعی در این مقطع هم کمی دشوار خواهد بود.
وی گفت: در سناریوی اول ، ایران در برجام باقی بماند و اتحادیه اروپا نیز به تعهدات خود پایبند باشد و برجام ادامه یابد، درست است که بخشی از تعادل با خروج آمریکا از بین می رود ولی بخش عمده ای از آن همچنان باقی است چون بخش عمده مشکلاتی که ایران با آن رو به رو بوده در سال های اخیر ناشی از قطعنامه های شورای امنیت بوده است و خروج آمریکا هیچ تاثیری نسبت به بازگشت قطعنامه های شورای امینت نخواهد داشت این وزن اصلی امتیازاتی که ایران به دست آورده است. از بین رفتن قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل و لغو تحریم های اروپایی ها بوده است قسمت عمده ای از امتیازات هنوز به قوت خود از نظر حقوقی باقی است و نمی توانیم بگوییم ضربه اساسی وارد خواهد شد.
شافع گفت : مشکل دومی که ممکن است پیش بیاید این است که اروپایی ها تحریم نکنند، قطعنامه های شورای امنیت هم باز نخواهد گشت؛ ولی آمریکا به تعلیق تحریم های ثانویه خود پایان بدهد و به این ترتیب به تدریج اگر آمریکایی ها همه تحریم های گذشته خود را نسبت به کشورها و شرکت های ثالث برگردانند اتفاقی که می افتد این است که تحریم ها توسط کشورهای دیگر نیست ولی به علت نگرانی شرکت های اروپایی از تحریم های ایالات متحده رغبت آنها برای کار با ایران و سرمایه گذاری در ایران به تدریج از بین می رود.
این استاد حقوق بین الملل افزود : در این حالت به ظاهر روی کاغذ توازن حقوقی همچنان برقرار است و اروپایی ها به تعهد خود پایبند هستند ولی ترس از اینکه شرکت ها بازار آمریکا را از دست بدهند و توسط دولت آمریکا جریمه شوند ممکن است باعث شود میزان بهره برداری ما از برجام به حداقل خود برسد و ممکن است عدم توازن اینجا خود را نشان دهد، یعنی ما به تعهداتمان کماکان پایبند هستیم در حالی که طرف مقابل در عمل چیزی را در اختیار ما قرار نداده است. 
وی گفت: خروج از ان پی تی (NPT)به این سادگی هم نیست با وضعیتی روبه رو هستیم که هر چند خود سند ان پی تی اعلام می کند در مواردی که امنیت یک دولت به خطر افتاده امکان خروج وجود دارد ولی حداقل اگر نمونه کره شمالی را نگاه کنیم به محض اینکه خواست خارج شود به سرعت مسئله در شورای امنیت سازمان ملل طرح شد و فصل هفتم تحریم ها را علیه کره شمالی وضع کردند.
شافع گفت: این ریسک وجود دارد اگر ایران حتی بخواهد از ان پی تی خارج شود اول باید ثابت کند امنیت ملی آن به خطر افتاده است و ثانیا ممکن است با تحریم های جدید شورای امنیت به خاطر خروج از ان پی تی مواجه شود؛ الزاما خروج از ان پی تی را نمی توانیم بگوییم راه حل مناسبی است و هم عملا مفید است.
استاد حقوق بین الملل افزود: اگر بخواهیم از ان پی تی خارج شویم و برجام را حفظ کنیم اصلا خروج از ان پی تی بی معنی خواهد بود؛ اگر بخواهیم از ان پی تی خارج شویم تا محدودیت ها رفع شود چگونه با خروج از ان پی تی می توان محدودیت ها را رفع کرد، درحالی که می خواهیم به برجام نیز پایبند باشیم، این دو دارای تناقض هستند و قابل جمع نخواهند بود.
وی گفت: بدون شک به دست آوردن یک رای سیاسی علیه آمریکا می تواند یک ضربه بزرگ به حیثیت آمریکا باشد، درست است که از نظر حقوقی آنچه «شبه داوری» الزامی برای آمریکا ایجاد نمی کند، ولی همین که اعتبار آمریکا به عنوان دولت ناقض تعهدات بین المللی در خطر افتد باعث می شود در صحنه روابط بین الملل تا حدود زیادی بی اعتمادی موجود علیه آمریکا ، تشدید شود و دولت ها که نگرانی را داشته باشند قول یک رئیس جمهوری اولا، ممکن است توسط رئیس جمهور بعدی نادیده گرفته شود و نمی شود به آن اعتماد کرد این می تواند پیروزی سیاسی قابل توجهی برای دولت ایران باشد.
شافع گفت: این مکانیسم سیاسی ممکن است در مذاکرات آمریکا با کره شمالی را تحت تاثیر قرار دهد، چون کره شمالی هم ممکن است با این وضعیت روبه رو شود، از کجا معلوم توافق اولیه با آمریکا داشته باشیم و آنها به بهانه واهی دیگر یک ماه یا یک سال بعد زیادی خواهی کرده و امتیازات را بازپس بگیرد و این اولین گام باشد که ایران در کوتاه مدت بتواند مورد توجه قرار دهد اما گزینه های دیگری هم وجود دارد که نیاز به بررسی های بیشتری دارد.