گردشگری کشاورزی و توسعه پایدار مناطق خزر
در ایران گردشگری کشاورزی در برخی مناطق روستایی و ساحلی به‌عنوان شاخه ای از گردشگری روستایی و طبیعت گردی مورد توجه واقع شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، در دنیای امروز کشاورزان با دامنه وسیعی از مشکلات و موانع از تغییرات عمده جوی گرفته تا تغییرات نامساعد اقتصادی، شهری شدن مقاصد روستایی و همچنین انواع بیماری‌ها و آفات نباتی مواجه شده‌اند. در بسیاری از مناطق کاهش سودآوری و نبود فرصت‌های شغلی مناسب و پایدار در بخش کشاورزی از یکسو و عدم موفقیت برنامه‌های توسعه روستایی نیز از سوی دیگر باعث شده تا بخش عظیمی از خانواده‌های کشاورز از این حوزه خارج شده و به مشاغل دیگری خارج از این حوزه روی آورند. در این میان بخش کوچکی از کشاورزان با درک ضرورت همگام شدن با تغییرات و با اجرای طرح‌ها و روش‌های نوین از جمله ایجاد تنوع کاربری در مزارع و باغ‌های خود قادر شدند تا فعالیتشان را حفظ کرده و به سود حاصل از کشاورزی خود رونق بخشند. یکی از طرح‌های جذاب تنوع کاربری در اکثر مناطق روستایی جهان، گردشگری کشاورزی است.
گردشگری کشاورزی الگویی پایدار از گردشگری است با قابلیت اجرای ایده‌های نو و کارآفرینی که در بخش‌های گسترده‌ای از امریکا، آسیا و اقیانوسیه (استرالیا، هند، چین، مالزی، ویتنام و...) و به‌طور وسیعی در اروپا (ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، آلمان و...) مورد استقبال قرار گرفته است. در ایران نیز این نوع از گردشگری در برخی مناطق روستایی و ساحلی به‌عنوان شاخه ای از گردشگری روستایی و طبیعت گردی مورد توجه واقع شده است. هرچند این فرم از گردشگری در میان کشاورزان و بخصوص محققان توجه زیادی را به خود معطوف کرده است، ولیکن همچنان تعریف استاندارد و دقیقی از گردشگری کشاورزی و نوع فعالیت‌هایی که باعث این فرم از گردشگری می‌شوند وجود ندارد. بسیاری از محققان حوزه گردشگری معتقدند که به‌طورکلی گردشگری کشاورزی به ابعادی از کشاورزی و گردشگری اشاره دارد که در آن فاکتورهایی مانند کشاورز به‌عنوان میزبان، گردشگر به‌عنوان میهمان و ایجاد کسب و کار در مزارع و بازدید از آن (به‌عنوان مقصد سفر و محل اقامت) برای اهداف آموزشی و تفریحی و سرگرمی تعریف شده است. بر اساس مطالعات انجام شده گردشگری کشاورزی تنها محدود به فعالیت‌های کشاورزی نمی‌شود بلکه این نوع از گردشگری طیف گسترده ای از فعالیت‌ها را در بر دارد. این فعالیت‌ها شامل بازاریابی مستقیم (خرید از بازار مزرعه و تجربه چیدن محصول توسط گردشگر)، فعالیت‌های آموزشی (تورهای آموزشی و تجربی از مراحل مختلف کشاورزی، باغداری، دامپروری، ماهیگیری، صنایع دستی...)، سرگرمی (شرکت در جشنواره‌های فصلی و محلی)، تفریحات در فضای باز (شکار و ماهیگیری) و اقامت (محل اقامت، خوراک و نوشیدنی) می شود. توسعه گردشگری در مناطقی با اقتصاد کشاورزی نیازمند همکاری تنگاتنگ بین مسئولان و مدیران منطقه‌ای و محلی، نهادهای عمومی و بخش‌های کشاورزی و گردشگری برای ارائه تجربیاتی است که قابلیت جذب گردشگران را دارند. بر اساس تحقیقات وسیع انجام شده در حوزه گردشگری کشاورزی، پتانسیل ایجاد فرصت‌ها و مزیت‌های فراوان اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از قابلیت‌های این نوع از گردشگری است. به‌عنوان مثال از بعد اقتصادی می‌توان به مزایایی چون افزایش درآمد، ایجاد فرصت‌های شغلی و راه‌اندازی کسب وکارهای کوچک، افزایش سود حاصل از کشاورزی، ایجاد منبع درآمد مکمل و رفع فقر اقتصادی اشاره کرد. بعد زیست محیطی نیز مزایایی چون استفاده مؤثر از منابع طبیعی، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و اکوسیستم (میراث طبیعی) و همچنین ایجاد فضا برای افزایش دانش و آگاهی عمومی در مورد محیط زیست و کشاورزی از طریق آموزش و تجربه را در بر می‌گیرد. به‌همین ترتیب از بعد اجتماعی می‌توان به بهبود و تقویت کیفیت زندگی کشاورزان (ایجاد رفاه اجتماعی)، بهبود امنیت اجتماعی، توانمندسازی زنان کشاورز، حفظ سبک زندگی، حفظ آیین و سنن محلی و روستایی (میراث فرهنگی) و تعامل اجتماعی با میهمانان اشاره کرد. در واقع، این فرم از گردشگری به‌عنوان راهبردی کلیدی جهت احیا و توسعه پایدار مناطق روستایی با تنوع کاربری در مزارع به حفظ اشتغال، منابع و شیوه زندگی در روستاها و حاشیه شهرهای بزرگ کمک می‌کند و از راهی شدن سیل عظیم مهاجران از روستاها به شهرها وغالباً به مراکز استان‌ها جلوگیری می‌کند.
در نقاط مختلف ایران تنوع شرایط اقلیمی، میزان گرما و بارندگی موجب اختلاف آرایش گیاهی، پیچیدگی جغرافیایی گیاهی و زیست محیطی شده و دامنه وسیعی از فعالیت‌های زراعتی، دامداری، باغداری، شکار و صنایع دستی را همراه با آیین و سنن خواص محلی در نواحی مختلف ایران از جمله ناحیه خزر ایجاد کرده است. اراضی ناحیه خزر بسیار حاصلخیز و دارای پوشش گیاهی بسیار مستعد، خاص و متنوع شامل انواع نی، عروس آبی، نیلوفر آبی، زنبق، بلوط، انجیری، نارون، راش، ممرز، توسکا، انواع پیچک‌ها، شمشاد، انار، تمشک و زالزالک است. آب وهوای معتدل و مناظر زیبای طبیعی از یک سو و نزدیکی این ناحیه به کلانشهر تهران از سوی دیگرباعث سرازیر شدن سیل عظیم گردشگران داخلی به این منطقه شده است. اقتصاد مسلط در این ناحیه مبتنی بر کشاورزی، شیلات و گردشگری است. این امر به‌دلیل وجود باغ‌های میوه (کیوی و انواع مرکبات)، مزارع وسیع (چای، برنج، تنباکو و پنبه)، مراکز متعدد پرورش ماهی، مراکز پرورش دهنده انواع گل‌ها و گیاهان زینتی، مجاورت با ساحل دریای خزر، جنگل‌های انبوه و مناطق ییلاقی است. در سال‌های اخیر حساسیت‌های زیست محیطی در ناحیه خزر همراه با تأثیرات منفی گردشگری بر محیط زیست همچنین چالش‌ها و موانع بازدارنده بخش کشاورزی نیاز مبرم بر ایجاد یک سیستم توسعه پایدار در صنعت گردشگری و کشاورزی را بیش از پیش آشکار می‌کند. سیستمی پایدار که در آن انسان و طبیعت با اینکه در تعامل و تقابل نزدیک است، لیکن همچنان این قابلیت را دارد که با تأثیرات منفی گردشگری مبارزه و به توسعه پایدار کشاورزی در منطقه کمک کند. گردشگری کشاورزی با توانمندسازی جامعه محلی دستیابی به هدف توسعه پایدار را امکانپذیرتر می‌کند و این هدف به‌دست نخواهد آمد مگر با برنامه‌ریزی‌های دقیق و جامع مسئولان، اختصاص بودجه و اعتبارات لازم، مدیریت صحیح و کارآمد و تلاش وعزم راسخ مردم بومی.
