پایتخت؛ شهری بر ای خودروها، نه شهروندان

در این شرایط بغرنج که بر شهر می گذرد، شهروندان نیز در جست‌وجوی کمی هوای تازه و مکانی آرام برای آرامش اعصاب با هر تعطیلی‌ای که پیش می آید، میل به فرار از تهران دارند؛ هر چند اکثر شهروندان این فرصت را نداشته و در انتظار قطره ای باران و نسیمی می نشینند تا شاید بتوانند حداقل چند ساعتی ریه‌های خود را از هوای تازه پر کنند. نتیجه این بی تدبیری‌ و سودجویی‌ها، خسارت‌های آشکار و پنهانی است که بر کسی پوشیده نیست و پیامدهای آن جبران ناپذیر بوده و هزینه های بسیار بالایی را به جامعه و دولت تحمیل کرده است. برخی از آن مشکلات می تواند حتی نسل‌های آینده را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد که مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا از آن جمله است.اما راه‌حل برون رفت پایتخت از این کلاف سردرگم معضلات و بحران‌ها چیست. خوشبختانه هزاران راه نرفته برای حل بحران پایتخت وجود دارد که اجرای تنها چند مورد از آن‌ها می‌تواند براساس یک برنامه‌ریزی کارشناسی و اصولی پایتخت را نجات داد.

احیای تراموا از حصار ناصری تا صفوی

یکی از این راه‌حل‌ها، تقویت سیستم ریلی به‌ویژه ایجاد خطوط تراموا به ویژه در محدوده مرکز شهر است. « براساس شواهد، واگن اسبی از دوره ناصری در تهران فعالیت کرده است».در این راستا احداث پایانه‌های خطوط تراموا در اطراف حصار ناصری، شامل: میدان شوش، میدان انقلاب، میدان امام حسین، میدان سپاه، میدان رازی و ...برای انتقال مسافران به حدود حصار صفوی و برعکس ضرورت می یابد. به این ترتیب و پس از راه اندازی این خطوط ورود خودروهای شخصی به محدوده تاریخی شهر را می‌توان ممنوع یا محدود کرد. ساخت پارکینگ در این محدوده (حصار ناصری )نیز می‌تواند به درآمدی پایدار برای شهرداری تبدیل شود، ضمن اینکه تراموا نیز منبع دیگر درآمد پایدار برای شهرداری است.

تغییر ساختار بافت تاریخی، ممنوع

جلوگیری از تغییر ساختار محدوده مرکزی به‌ویژه بافت‌های تاریخی به لحاظ ارتفاع و پیچ‌و‌تاب و الگوهای معماری و رعایت فضاهای پر و خالی موجود و به این ترتیب جلوگیری از بالا رفتن بیشتر جمعیت و تبعات ناشی از آن به منظور حفظ باقیمانده هویت اجتماعی، معماری و شهرسازی تهران دراین محدوده است.جلوگیری از ساخت‌و ساز در دامنه البرز و ترغیب ساکنان به حفظ ویلاهای موجود و تشویق به احداث ویلا در این گستره به جای برج‌سازی، یکی دیگر از راهکارهای است. حفاظت از حریم رود دره ها و تخریب مواردی که از حد مجاز پیش آمده اند و برگرداندن وضعیت طبیعی آن با حذف ساخت و سازهای ناهنجار به شکل اولیه است.همچنین از قطع درختان در سطح شهر ممنوع شود و حفاظت و کنترل جدی از باقیمانده باغ‌های موجود با هرمساحتی در اولویت قرار گیرد. از ساخت و ساز در بدنه خیابان‌ها و محله ها جلوگیری شود تا به این ترتیب به حفظ طراوت و چشم اندازهای سبز باقیمانده در سطح شهر و امکان ایجاد حرکت جریان هوا از سطح شهر کمک شود.

درختان پهن برگ در باقیمانده زمین‌ها و تپه‌های سطح شهر و دامنه های البرز کاشته شود.

از لایروبی قنات‌ها تا حفظ روستاها

لایروبی قنات‌های باقیمانده و استفاده بهینه از آن و جلوگیری از ورود فاضلاب به قنات‌ها، رود‌دره ها و جوی‌های سطح شهر. حفظ باقیمانده روستاهایی که در درون بافت شهری قرار گرفته‌اند و جلوگیری از ساخت وساز نامتناسب درمحدوده آن همچون ونک،دزاشیب،کاشانک،درکه،نیاوران و... جلوگیری از ساخت وساز در حریم اماکن مذهبی و حفظ بافت های مسکونی پیرامون، همچون بقعه شاه عبدالعظیم ری، امامزاده صالح تجریش، امامزاده قاسم و ... .

همچنین از ساخت و ساز پیرامون پارک‌های عمومی همچون نیاوران، لاله، دانشجو، ملت و سایر پارک‌های سطح شهر برای حفظ ارتباط بصری با افق و مناظر طبیعی (کوه) و چشم اندازهای پیرامون و کمک به گردش جریان هوا جلوگیری شود.

محیط زیست در اولویت

ساخت و ساز در محوطه ساختمان‌های دولتی، پادگان‌ها، مراکز آموزشی، بیمارستان‌ها و ...به عنوان بخشی از فضاهای باز و تنفسگاه‌های شهر ممنوع شود.کنترل سختگیرانه صنایع آلاینده و در صورت امکان انتقال آن، همچون کارخانه سیمان ری و پیگیری جدی نصب فیلترهای تصفیه روی دودکش‌های کارخانه‌ها. بهسازی، بازسازی و مقاوم‌سازی بافت‌های محله‌ای و پررنگ کردن فعالیت مراکز محله و ایجاد زیرساخت های مورد نیاز محله ها در سطح شهر.

از ظرفیت بالای تنوع معماری ارزشمند معاصر در مرکز تاریخی با شناسایی، معرفی، بهسازی و پاک‌سازی این بناهابه منظور ارتقای کیفی پایتخت کشور استفاده شود.

ادامه پاساژسازی در بازار تهران و ضرورت حفظ ارتفاع اولیه بازار، حد اکثر در دو طبقه و پراکنش کاربری‌ها در سطح بازار ممنوع شود و به این ترتیب جلوگیری از تراکم ساختمانی و جمعیتی در نقاط خاص آن به‌و‌یژه لبه ها جلوگیری می‌شود.

ساماندهی کاربری‌های شهری

خروج کاربری‌های مزاحم و آلاینده از بازار تهران و جایگزینی کاربری‌های همسو با گردشگری، یکی دیگر از راه‌کارهای برون رفت از مشکلات فعلی است.

کاربری‌های نامناسب از محدوده تاریخی ازجمله لاستیک فروشی ها از خیابان اکباتان، داروی قاچاق و مواد شیمیایی از خیابان ناصرخسرو، لوازم الکتریکی از لاله زار، ابزار و یراق از خیابان امام خمینی همچون (جابه‌جایی صنف چوب‌بری از خیابان مصطفی خمینی و انتقال بخشی از بلورفروشی ها از بازار به خیابان صابونچی) خارج شده و مالکان به کاربری‌های مرتبط با صنعت گردشگری تشویق شوند.خانه های ارزشمند در بافت تاریخی توسط شهرداری و دولت تملک شده و مرمت و مقاوم سازی آن برای کاربری‌های مرتبط با گردشگری به ویژه اقامتی به منظور ایجاد درآمد پایدار برای شهرداری و نجات بازار و محلات پیرامونی از شب مردگی و اضمحلال استفاده شود.

از بافت‌های معاصر و ارزشمند همچون دروس، الهیه، شهرآرا، نارمک و مجموعه های ارزشمند همچون اکباتان، شهرک امید، شهرک غرب (قدس)، کوی نصر و ... که دچار ساخت و سازهای نامتناسب و تغییرات نامناسب شده اند، حفاظت شود. لازم به ذکر است که نخستین شهرک مسکونی که با طرحی زیبا و رعایت اصول مهندسی در تهران ساخته شده (چهارصد دستگاه)و در فهرست آثارملی کشور نیز به ثبت رسیده بود که به‌دلیل مدیریت اشتباه در سال‌های اخیر، تخریب شده و تنها چند پلاک آن باقی مانده است.کنترل عملکرد ساختمان‌هایی که معضلات جدی برای شهر فراهم کرده اند یا خواهند کرد و تبدیل آن به کاربری‌های مناسب همچون اطلس مال، سرای دلگشا و موارد مشابه.جلوگیری از ازدیاد جمعیت تهران با توجه به ضعف‌های بنیادی در ساختار و نبودن زیر ساخت‌های مورد نیاز که در مواقع اضطراری همچون زلزله، خدمات رسانی را غیر ممکن می‌کند.

جلوگیری از ساخت و سازهای غیر قانونی که در سال‌های اخیر در اطراف تهران و شهرهای پیرامونی به صورت قارچ گونه رشد یافته اند و ساماندهی یا تخریب آن به‌ویژه در زمین‌هایی که متعلق به منابع طبیعی وعمومی هستند.

جلوگیری از توسعه کارخانه ها و واحدهای مسکونی حدفاصل قزوین و تهران و انتقال کارخانه‌های آلاینده از این محدوده است.

توسعه حمل و نقل عمومی

ورود موتورسیکلت و خودرو به محدوده حصار صفوی و کنترل و برنامه ریزی برای ورود و خروج بار در محدوده بازار ممنوع شود و توسعه خودروهای برقی عمومی برای رفت وآمد ساکنان محله ها در دستور کار قرار گیرد.

شهروندان به پیاده روی و استفاده از دوچرخه با برپایی مسابقات و تبلیغ مناسب و آماده سازی زیرساخت‌ها و مسیرهای مربوط به آن به‌خصوص در بافت مرکزی تشویق شوند.

برنامه‌ریزی دقیق برای خطوط بی‌آرتی و هماهنگی برای استفاده خودروهای شخصی از این مسیرها در مواقع ترافیک.

همچنین راهنمایی بخش خصوصی به حفظ ارزش‌های فرهنگی – تاریخی شهر و بهره برداری در زمینه امور گردشگری می‌تواند راهگشا باشد، برداشتن موانع دست و پاگیر موجود و صدور امتیازهای ویژه برای بخش خصوصی که با هزینه شخصی اقدام به مرمت بناهای تاریخی می‌کند.

بخشش مالیات و عوارض مالکانی که اقدام به مرمت و بازسازی املاک معاصر و تاریخی خود برای سکونت در آن می‌کنند و اعمال این بند جهت مالکان مرتبط با بند 27حداقل به مدت پنج سال باشد.احداث بارانداز در اطراف بازار تهران (نقاط مناسب) برای ورود و خروج بار در ساعات خاص مشخص شده است.

خانه‌های مفاخر ساماندهی شوند

بررسی، شناسایی و تملک خانه های متعلق به مفاخر ملی همچون نیمایوشیج در سطح شهر. لازم به ذکر است که برخی از خانه‌های ارزشمند متعلق به بزرگان فرهنگ و هنر کشور همچون استاد بنان به دلیل عدم شناسایی و بی توجهی تخریب شده اند.حفظ باقیمانده خانه های واجد ارزش اعلام شده واعلام نشده در سطح شهر و به‌ویژه واقع در بدنه خیابان‌هایی همچون ولی عصر که هویت شهر را در دوره ای از تاریخ به نمایش می گذارند.بررسی جدی وضعیت درختان خیابان ولی عصر و رفع مشکل آن (یک‌بار برای همیشه) که بخشی از هویت این طولانی ترین خیابان در خاورمیانه را با ویژگی‌های منحصر به‌فرد آن در بر دارد.

برداشتن امتیاز تراکم در سطح شهر از طرح تفصیلی و اصلاح آن به شکلی که با بررسی نقاط مستعد بارگذاری، (با شناسایی دقیق این نقاط و توان‌سنجی آن از همه زوایای مورد اهمیت در شهرسازی و در زمینه آسایش وحفظ کرامت انسان)همراه بوده که به این ترتیب بر حفظ باقیمانده ارزش‌های هویتی و طبیعی پایتخت کشورنیز اقدام می شود.

ساخت و ساز در محدوده حصار ناصری بر اساس حرمت گذاری به ارزش‌های معاصر و تاریخی و هماهنگی با این ارزش‌ها که در بند 5 - 13 ضوابط طرح تفصیلی مربوط به میراث تاریخی شهر نیز به آن تاکید شده بود و هیچ‌گاه به آن عمل نشده است.

توجه ویژه به آثار پراکنده و هویتی تهران همچون کارخانه قند کهریزک، کارخانه سیمان ری، برج آزادی، دژ رشکان، ابن بابویه و سایر ارزش‌های تاریخی – فرهنگی در سطح استان تهران همچون قلعه ایرج پیشوا، تپه میل ری و تخت رستم شهریار که از دید مدیریت شهری برای امور گردشگری و درآمدزایی شهر مغفول مانده اند.

جلوگیری از تداوم پروژه های پرهزینه و ناکارآمد و اجرای پروژه هایی که به ارتقای کیفی محیط و توسعه پایتخت کشور در حد جهانی کمک می‌کند؛همچون انتقال پروازهای داخلی از فرودگاه مهرآباد به فرودگاه امام و ایجاد بازار بین المللی فناوری‌های نوین درفضاهایی همچون : بالای تونل رسالت، پادگان قلعه مرغی... و استفاده از نقاط مناسب برای انتقال برخی مشاغل از سطح شهر ازجمله تغییر کاربری بنگاه‌های باربری اطراف خیابان شوش و خیابان فداییان اسلام برای انتقال مشاغل مزاحم از محدوده مرکزی به آن مکان است.

راه اندازی استادیوم اسب دوانی و احداث ورزشگاه‌های جدید در سطح شهر از جمله در فضای پادگان‌ها. بازنگری تابلوهای راهنمایی و رانندگی و معرفی مسیرها در سطح شهر واصلاح آن نسبت به شرایط کنونی خیابان‌ها و گره های ترافیکی.قابل توجه اینکه به‌تازگی با تغییر مسیر جنوبی – شمالی لاین غربی خیابان سعدی و اجازه حرکت خودروهای شخصی از آن به سمت چهاراه مخبرالدوله، یکی از مهم‌ترین معضلات ترافیکی محدوده خیابان اکباتان به سمت میدان بهارستان رفع شده و ازدحام خودرو در آن به نسبت بر طرف شده است.

بازنگری طرح تفصیلی

با توجه به حجم بالای ساخت و سازهای ناهنجار در سطح شهر ، ضرورت دارد هر چه سریع‌تر طرح تفصیلی بازنگری و نقاط ضعف آن برطرف شود. رعایت موضوع تجمیع املاک در شرایط و موقعیت‌های مناسب بررسی و امکان سنجی شده می‌تواند به رفع مشکلات ناشی از تراکم در سطح شهر کمک کند. در این صورت ساخت و سازهای نامناسب که حتی درکنار اتوبان‌ها هم ریزدانگی را در ارتفاع نیز توسعه داده‌اند، ساماندهی شده و به آ ینده تهران ، به دلیل گستردگی و درعین حال پیوستگی شهر و بار گذاری بیش از ظرفیت خیابان‌ها و بزرگراه‌ها توجه بیشتر خواهد شد.

کلیه بناهای تاریخی و واجد ارزش که در اختیار نهادهای حکومتی قرار دارند، به سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی قانونی دولت واگذار شود و این سازمان برای مرمت و بازسازی آن و واگذاری به بخش خصوصی یا شهرداری متعهد شود. بدیهی است که دولت و مدیران شهری تا کنون چاره‌اندیشی‌هایی کرده‌‌اند و در راستای رفع معضلات گام‌هایی برداشته شده است که سوخت استاندارد، جلوگیری از حرکت خودروهای فرسوده درسطح شهر،نوسازی ناوگان حمل ونقل شهری و جاده ای می توانند درکاهش آلودگی هوا موثر واقع شوند.

اما راه برون رفت از ترافیک و سایر معضلات شهر در گرو جلوگیری از ساخت و ساز و تراکم بیشتر در سطح شهر است.تهران بیش از هر زمانی به فضای سبز و باز، پالایش کاربری‌ها، باز زنده سازی ارزش‌های هویتی مغفول مانده، پاک سازی و حذف زواید از نماها و فضاهای عمومی در سطح شهر، اصلاح، به روز رسانی و تکمیل زیرساخت‌ها و دیگر خدمات اساسی نیاز دارد که تاکنون کمتر به آن توجه شده است.