حذف سایه مافیای کنکور بر سر آزمون مدارس تیزهوشان
محمدعلی مظاهری، رئیس دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، خواستار تغییر ساختار مدارس «سمپاد» از تیزهوشان به سمت استعدادپروری شد.
نظر شما راجع به حذف آزمون ورودی به مدارس خاص مانند استعدادهای درخشان، نمونه‌دولتی و ... چیست؟
در شرایط کنونی آزمونی که برگزار می‌شود در حال تبدیل‌شدن به سرنوشت الگوی بیمارگونه‌اش؛ یعنی «کنکور» است. بخش خصوصی و مافیاهای بزرگی به این نوع آزمون‌ها وارد و منجر به ازبین‌رفتن هدف اصلی از برگزاری چنین آزمون‌هایی شده‌اند و درواقع بحث انتخاب افراد شایسته و باهوش بر اساس ارزیابی مشخص از هوش و استعداد را زیر سؤال برده‌اند. در این شرایط حذف این نوع آزمون‌ها خیلی خوب است. مشکلات روانی پیچیده‌ای برای دانش‌آموزان به وجود آمده و حتی آموزش آنها تحت‌تأثیر آزمون کنکور قرار گرفته است. البته ظاهرا کنکور صرفا برای دوره دبیرستان است، اما همین موضوع باعث به‌وجودآمدن مدارسی شده که آزمون‌های خاصی برگزار می‌کنند؛ آزمون‌هایی که از دو سال آخر ابتدایی و دوران راهنمایی (سابق) شروع می‌شوند و روزبه‌روز مشکلات پیچیده‌تری برای دانش‌آموزان این مقاطع ایجاد می‌کنند.
به نظر شما چه نوع جایگزینی می‌توان در نظر گرفت تا در حق کودکان تیزهوش جفا نشود؟
قطعا باید به فکر یک جایگزین مناسب بود، اما این جایگزین نمی‌تواند معدل و نمره باشد. حذف آزمون‌های خاص خوب است، اما باید به یک مکمل مهم‌تر دیگری نیز فکر کرد و آن نظام ارزشیابی است. نمی‌توان یکی را برداشت و دیگری را گذاشت. این دو دست در دست هم پیش می‌روند. اگر برای قسمت دوم فکری نشود، حذف آزمون مدارس خاص هم به جایی نمی‌رسد. من خواهشم این است که اگر کاری هم قرار است انجام شود، ابتدا در این بخش نیز طرحی با کمک کارشناسان و متخصصان برنامه‌ریزی شود. اکنون در حوزه ارزیابی بچه‌های تیزهوش یا سنجش استعداد کارهای خوبی می‌توانیم انجام دهیم. حوزه مدارس سمپاد باید به سمت سنجش هوش و استعداد برود، اما نه در طول یک‌بار سنجش، بلکه بر اساس سنجش‌های مداوم باشد. در این نوع سنجش‌ها بچه‌ها به طور مداوم رصد می‌شوند و یک چارچوب پلکانی در نظر گرفته می‌شود. در این حالت جنبه رقابت کم می‌شود. این روزها با رقابت بیش از اندازه‌ای که در دانش‌آموزان ایجاد کرده‌ایم رفاقت را از بین برده‌ایم. باید سیستمی پیاده شود که این نوع رقابت‌ها را از بین ببرد، به‌طوری‌که خود دانش‌آموز احساس رقابت نداشته باشد، اما درعین‌حال حساس باشد. باید طرحی باشد که مدارس را از حالت تیزهوش عمومی خارج کند و به سمت مدارس استعداد (مدرسه پرورش استعدادهای خاص) ببرد. اگر این چارچوب اتفاق بیفتد، حذف آزمون‌های خاص کمک بزرگی می‌کند. اگر صرفا حذف، هدف باشد این وسط معطل می‌مانیم و احساس نارضایتی و بی‌عدالتی تشدید می‌شود.
موافق حذف نخبه‌پروری در سطح جامعه هستید؟
من معتقدم باید برای نخبه‌ها جایگاهی در نظر گرفته شود، اما در مسیر صحیح خودش و به‌طوری‌که به دیگران لطمه وارد نشود. باید فرایند شناخت و رصد این استعداد‌ها در یک جریان مداوم قرار بگیرد، نه با یک امتحان، آن هم به‌صورت مقطعی! در همه دنیا به‌تدریج دانش‌آموز را انتخاب و به‌صورت پلکانی آنها را ارزیابی می‌کنند و هربار یک تعدادی کنار می‌روند بدون اینکه دانش‌آموز حس کند رقابتی در کار است و بعد از یک جایی شروع می‌کنند روی آنها کارکردن؛ برای مثال ما در سال اول ابتدایی چون دانش‌آموز را داریم، پس قابلیت سنجش هم وجود دارد، ولی بعضی مدارس حتی برای ورود به اول ابتدایی این نوع آزمون‌ها را برگزار می‌کنند! الان هم در مدارس «هوش» مطرح است، درحالی‌که باید مدارس به سمت «استعداد» بروند، حتی مدارس سمپاد هم از شکل اینکه صرفا مدارس تیزهوشان هستند خارج شوند و به سمت استعدادپروری بروند.
اگر وزارتخانه به این فکر افتاده تا اصلاحی در این زمینه داشته باشد می‌تواند طرحی را از دانشگاهیان متخصص بخواهد یا خودشان با متخصصان این رشته‌ها کاری را شروع کنند و به طرح مورد وفاق‌تری برسند. در آن زمان می‌شود یک طرح جامع برای خود سمپاد داد. ما قطعا نیازمند رصد نخبه‌ها و شناسایی آنها هستیم و در این شکی نیست، ولی باید روش انتخاب را اصلاح کرد.
