بی‌اثری بارش‌های اخیر در بحران
بارش برف ایران را زمین‌گیر کرد و مردمی که در برف و بوران گرفتار شدند، برای چندروزی بحران آب را فراموش کردند.
به گزارش اقتصادآنلاین، لیلا مرگن در شرق نوشت: برخی هم به این باور رسیدند که با این حجم برفی که از آسمان باریده، بحران امسال هم پشت سر گذاشته شد. در حالی که مردم از یک نکته اساسی غافل هستند. کشور گرم و خشکی نظیر ایران، به‌شدت به منابع آب زیرزمینی وابسته است. تکنولوژی قنات که از هزاران سال پیش در میان ایرانیان رواج داشته است، حاصل تلاش مردم این سرزمین برای سازگاری با شرایط خشک این اقلیم است. اما توسعه نیم‌قرن اخیر، بدون توجه به پتانسیل تجدیدپذیری منابع آب زیرزمینی، ایران را به مرز بحران رساند و این بحران‌ها، در قالب فرونشست زمین، در جامعه نمود پیدا کرد. بنابراین بارش کمی برف یا باران، ایران را از شرایط خشک‌سالی خارج نمی‌کند. کارشناسان آب بر این باورند که بحران آب ایران که بیشتر گریبان مهم‌ترین منبع آب کشور یعنی آب زیرزمینی را گرفته و تمدن ایران را در معرض خطر جدی قرار داده است، به سرعت قابل‌حل نیست و به صرف زمان زیاد و تدابیر ویژه نیاز داریم. حاصل مطالعات کارشناسان بخش آب کشور نشان می‌دهد کل بارش برف این روزهای ایران فقط معادل پنج سانتی‌متر باران است. اگرچه این بارش‌ها، منابع آب زیرزمینی کشور را تغذیه خواهد کرد اما برای جبران کسری مخازن آب زیرزمینی، به شرط آنکه حتی یک قطره آب در کشور مصرف نشود، حداقل به ٣٠ سال زمان نیاز داریم. بنابراین، با بارش‌های اخیر، معجزه خاصی در کشور رخ نخواهد داد. پایتخت غافلگیرشده از برف، هنوز در تب و تاب جمع‌کردن بحران ناشی از بارش‌های چند روز اخیر است. تقریبا در بخش‌های گسترده‌ای از کشور وضعیت بهتر از پایتخت نیست. برف زمین‌ها را سفیدپوش کرده و این بارش‌ها خیال مردم را درباره وجود بحران آب در ایران راحت می‌کند. مردم تصور می‌کنند این برف، می‌تواند پشت سدها ذخیره شود و آب مورد نیاز برای تابستان آینده را تأمین کند. برای اطلاع‌یافتن از تأثیر این بارش‌ها با محمد حاج‌رسولیها، مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب گفت‌وگو کردیم. به اعتقاد او مخازن سدها نسبت به سال قبل با کاهش ١٥درصدی روبه‌روست. مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب کشور درباره وضعیت ذخایر آبی کشور و تأثیر بارش‌های اخیر می‌گوید.
در حال حاضر ذخایر آب کشور چه وضعیتی دارد؟
وضعیت بهره‌برداری مخازن سدهای کشور از اول مهر لغایت ٩ بهمن ماه سال آبی جاری به این صورت است: در سال جاری ورودی آب به مخازن سدها پنج‌میلیاردو ٦٢ میلیون مترمکعب بوده است. این رقم در سال آبی قبل هشتمیلیاردو ٤٣ میلیون مترمکعب بوده که از کاهش حجم آب ورودی به مخزن سدها به میزان ٣٣ درصد حکایت دارد. خروجی آب از مخازن سدها در سال جاری هشتمیلیاردو ٦٣ میلیون مترمکعــب و در سال قبل ٩میلیاردو ٤٩ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به سال آبی گذشته ٩ درصد کاهش داشته است. در سال آبی جاری ٤١ درصد مخازن سدهای کشور و در سال آبی قبل در همین بازه زمانی،٥٠ درصد آنها پر بوده است. حجم مخزن سدها در سال جاری ٢٠میلیاردو ٣٠ میلیون مترمکعب و در سال قبل ٢٣میلیاردو ٧٦ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به سال قبل ١٥ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
وضعیت ذخایر آب قبل و بعد از بارش‌ها چگونه است؟ آیا این بارندگی‌ها بر میزان ذخایر آب تأثیرگذار خواهند بود؟
از آنجا که بارندگی اخیر بیشتر به صورت برف بوده، تأثیر فوری چندانی در افزایش حجم آب مخازن سدها نداشته است ولی به عنوان یک ذخیره برفی تأثیر آتی آن در ماه‌های آینده با ذوب‌شدن برف‌ها نمود خواهد داشت. ورودی مخزن سدها در هفته جاری ٠,٢١ میلیارد مترمکعب افزایش داشته و خروجی آنها نیز ٠.٢١ میلیارد مترمکعب زیاد شده است. بنابراین وضعیت ذخایر آب قبل و بعد از بارش‌ها تغییری نکرده است.
آیا بارش‌های اخیر مشکل بحران آب کشور را حل خواهد کرد؟
با توجه به وضعیت اقلیمی کشور ما که در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، سخن‌گفتن از بحران آب تعبیر درستی نیست و کمبود آب پدیده‌ای غیرمترقبه به حساب نمی‌آید. با این توضیح باید گفت: وضعیت بارش تجمعی از اول مهر تا هشتم بهمن ٤٥ میلی‌متر بوده و مقدار اختلاف بارش هفته جاری با هفته گذشته (اثر بارش‌های اخیر) ٤,٨ میلی‌متر است. مقدار بارش در مدت مشابه در سال آبی گذشته ٧٥ میلی‌متر و در متوسط درازمدت بارش ١١١ میلی‌متر است. درصد اختلاف مقدار بارشی سال آبی جاری با سال آبی گذشته ٣٩ درصد و در مقایسه با متوسط درازمدت ٥٩ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
سفره‌های آب زیرزمینی در حال حاضر چه شرایطی دارند و آیا بارندگی‌ها بر میزان حجم آنان تأثیرگذار هستند؟
در حال حاضر و در سال‌های اخیر به‌طور متوسط سالانه حجمی حدود ٥,٨ میلیارد مترمکعب اضافه‌برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی انجام شده است که نشان‌دهنده وضعیت بسیار نامناسب سفره‌های آب زیرزمینی است و مراحل بهبود آن مستلزم اجرای برنامه‌های احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی است. اثرات چنین طرح‌هایی در درازمدت مشخص خواهد شد.
سوءمدیریت عامل بروز بحران
به گفته محمد حاج‌رسولیها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، سالانه حدود شش میلیارد متر مکعب اضافه‌برداشت از منابع آب زیرزمینی داریم. منابعی که جزء ذخایر استراتژیک کشورها به حساب می‌آیند و تمام دولت‌ها تلاش می‌کنند اگر نسل فعلی آب کافی در اختیار دارد، این منابع را برای نسل آتی ذخیره کنند؛ در ایران برای توسعه و تولید محصولات آب‌بر کشاورزی یا توسعه صنعت فولاد به کار گرفته می‌شود. این مصرف بی‌محابای آب می‌تواند به قیمت نابودی تمدن ایران تمام شود. با وجود این به جای برنامه‌ریزی برای توسعهای متوازن، مدیران دستگاه‌های مختلف هنوز بر سر برخی مفاهیم با یکدیگر در ستیز هستند. به گفته اویس ترابی، دکترای عمران و کارشناس هیدرولوژی مسئله بحران منابع آب ایران، مستقل از وضعیت اقلیمی است.
او می‌گوید: ما در بیش از نیم‌قرن توسعه، منابع آب در دسترس کشور را مصرف کرده‌ایم. ذخایر آبی کشور مصرف شده است. ایران به خاطر نوع اقلیمی که دارد، منابع آب زیرزمینی یکی از منابع اصلی‌اش به حساب می‌آید. بیش از ٩٠ درصد از منابع آب کشور از ذخایر زیرزمینی تأمین می‌شود اما در حال حاضر تمام دشت‌های ایران بیلان منفی دارند. تمام آب دینامیک را مصرف کرده‌ایم و ذخایری را که در دوران زمین‌شناسی شکل گرفته و ذخایر استاتیک به شمار می‌روند، استخراج می‌کنیم.
ترابی اضافه می‌کند: این یعنی ما منابع آب خود را از دست داده‌ایم. بنابراین اگر هم‌اکنون هیچ آبی مصرف نکنیم، ترمیم آبخوان‌ها حداقل ٣٠ سال طول می‌کشد. این زمان برای مخازنی است که دچار فرونشست نشده‌اند. ترمیم مخازن فرونشسته، در طول دوران زمین‌شناسی امکان‌پذیر است.
به گفته او نظر مجامع جهانی درباره تنش آبی در ایران و خاورمیانه و عبور از مرز بحران، به دلیل وضعیت ذخایر آب زیرزمینی در این مناطق است. مشکلی که برای منابع آب ما پیش آمده، به خاطر ناآگاهی از وضعیت جغرافیای سرزمینی و سوءمدیریت در ٦٠ سال گذشته است. همه دولت‌ها یک الگوی توسعه را پیگیری کرده‌اند. الگوی توسعه ایران اشکال داشته و مدیریت منابع آب ما مشکل‌دار بوده که ما را به این نقطه رسانده است.
این هیدرولوژیست تأکید می‌کند: حتی به فرض محال اگر اقلیم ما تبدیل به اقلیم مرطوب شود، جبران صدمه‌ای که در این سال‌ها به منابع آب زیرزمینی زده‌ایم، به سال‌ها زمان نیاز دارد.
به اعتقاد او ٩٠ درصد منابع آب کشور از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و ١٠ درصد از منابع آب سطحی است. بنابراین باید فرافکنی‌ها درباره آب را کنار بگذاریم. بارش‌های اخیر ربطی به خلاص‌شدن ما از بحران آب ندارد. ما مرز تنش‌های آبی را رد کرده‌ایم و دچار بحران آب شده‌ایم. حتی اگر ٨٠ میلیون ایرانی آب نخورند و مصرف آب نداشته باشند، حل مشکل آب ایران سال‌ها طول می‌کشد.
برف ٢٠ سانتی‌متری
بورانی که ٢٢ استان کشور را دچار بحران کرد، به گفته نعمت‌الله کریمی مدیر گروه منابع آب مؤسسه تحقیقات آب، معادل پنج سانتی‌متر باران بود.
او گفت: در روزهای اخیر به‌طور متوسط ٢٠ تا ٢٥ سانتی‌متر برف در کشور بارید. برخی مناطق ارتفاع برف بیشتر و برخی مناطق کمتر بود. این بارش، کسری بارندگی در فصل پاییز را جبران نخواهد کرد.
کریمی اضافه می‌کند: خوشبختانه بارش برف در فصلی رخ داده که خیلی ذوب شدیدی نداریم. با توجه به اینکه موج جدید سرما در راه است، برف خیلی سریع در کوه‌ها و ارتفاعات ذوب نمی‌شود. در نتیجه به تغذیه سفره‌های زیرزمینی هم کمک خواهد شد. به گفته او پیشبینیها نشان می‌دهد که بارش‌های زمستان کسری بارش‌های سال آبی جاری را جبران نمی‌کند و قطعا بارندگی امسال نسبت به میانگین درازمدت کمتر خواهد بود.
مدیر گروه منابع آب مؤسسه تحقیقات آب درباره احتمال جیره‌بندی آب عنوان می‌کند: بعید می‌دانم که در ارتباط با حقابه شرب یا صنعت با مشکل خاصی مواجه شویم. زیرا اولویت وزارت نیرو تأمین آب این بخش‌هاست. اما در زمینه آب کشاورزی، نیازمند برنامه‌ریزی و تجدید نظر در تخصیص‌ها هستیم.
او حوضه آبریز مرزی شرقی را یکی از خشک‌ترین حوضه‌های آبریز کشور معرفی می‌کند که احتمالا برای تأمین آب کشاورزی در این حوضه، دچار مشکل خواهیم بود. به گفته کریمی، این حوضه کمترین میزان بارندگی و بیشترین خشک‌سالی را در سال جاری تجربه کرده است.
