ایران محور مذاکرات ترامپ در داووس
مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، می‌گوید در دیدارهای رئیس‌جمهوری آمریکا در گردهمایی اقتصادی در سوئیس، موضوع «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده» ایران، برنامه موشکی و توافق اتمی، مطرح خواهد شد.
وزیر خارجه آمریکا در ادامه سفر اروپایی خود که برای اصلاح برجام انجام می‌شود، با همتای فرانسوی خود دیدار کرد. ژان ایو لودریان در پاسخ به فشار‌های برجامی تیلرسون گفت: «ما درباره رعایت یک اصل مصمم هستیم و آن حفظ توافق هسته‌ای تا جایی است که همه طرف‌ها به آن احترام بگذارند.» او اضافه کرد: «اگر ایران به این توافق احترام می‌گذارد، همان‌طور که آژانس آن را تایید میکند، دلیلی برای عدم‌باور آن نداریم و همه طرف‌ها باید به آن احترام بگذارند و تیلرسون این را می‌داند.»
پاسخ برجامی فرانسه به آمریکا
وزیر خارجه آمریکا در راستای متقاعد کردن متحدان اروپایی برای رفع معایب برجام با همتای فرانسوی خود در پاریس گفت‌وگو کرد. ژان ایو لودریان با تاکید بر حفظ برجام گفت امضاکنندگان باید سر حرف‌شان بایستند. همزمان معاون رئیس‌جمهور آمریکا که به فلسطین اشغالی سفر کرده است، خواستار حمایت اروپا از طرح کاخ سفید برای دستیابی به یک توافق در راستای تغییر برجام شد. به گزارش دنیای اقتصاد، در ضلع سوم نیز، مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، می‌گوید در دیدارهای رئیس‌جمهوری آمریکا در گردهمایی اقتصادی در سوئیس، موضوع فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران، برنامه موشکی و توافق هسته‌ای، مطرح خواهد شد. دولت ترامپ خواهان اعمال اصلاحاتی در توافق هسته‌ای با ایران است و این موضوع یکی از اهداف سفر رکس تیلرسون، وزیر خارجه این کشور به اروپا بوده است.
دولت ترامپ روز سه‌شنبه نیز به تلاش‌های خود برای متقاعد کردن متحدان اروپایی‌اش به در پیش گرفتن الزامات سختگیرانه جدید درخصوص توافق هسته‌ای با ایران ادامه داد، اما این روند در فرانسه با تردید بزرگی مواجه شد، چراکه وزیر امور خارجه این کشور در دیدار با رکس تیلرسون، همتای آمریکایی خود تاکید کرد که تمام امضاکنندگان این توافق باید به تعهدات خود عمل کنند. در همین ارتباط تیلرسون روز سه‌شنبه (۲۳ ژانویه/ ۳ بهمن) در پاریس با ژان ایو لودریان، همتای فرانسوی خود در همین زمینه گفت‌وگو کرد. اندکی پیش از این دیدار لودریان به خبرنگاران گفته بود که ایالات‌متحده برای تغییر برجام و ممانعت از لغو آن توسط دونالد ترامپ، اروپا را تحت فشار گذاشته است. تیلرسون یک روز پیش از سفر به پاریس گفت‌وگوهای مشابهی را نیز در لندن با مقام‌های بریتانیایی پیش برده بود.
لودریان افزود: «یک اصل اساسی وجود دارد که ما به شدت درباره آن مصمم هستیم و آن حفظ توافق هسته‌ای تا جایی است که تمام طرف‌ها به آن احترام بگذارند.» لودریان همچنین گفت: «اگر این توافق از سوی ایران محترم دانسته شود، همان چیزی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید میکند و ما دلیلی برای عدم باور آن نداریم، تمامی طرف‌ها باید به آن احترام بگذارند و تیلرسون این را می‌داند.» وزیر امورخارجه فرانسه همچنین این سوال را مطرح کرد که چرا دولت ترامپ توپ را به زمین کنگره و اروپایی‌ها می‌اندازد، درحالی‌که روسیه و چین هم این توافق را امضا کرده‌اند. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تهدید کرده است که اگر اروپایی‌ها توافق را اصلاح نکنند، واشنگتن از آن خارج خواهد شد. از این رو تیلرسون در هفته جاری به‌دنبال جلب حمایت کشورهای اروپایی از یک توافق جانبی است که بر اساس آن در صورت ادامه آزمایش موشک‌های بالستیک ایران، ممانعت این کشور از بازدید بازرسان از مکان‌های حساس یا از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای در سطوح پیشرفته حتی اگر این اقدامات در توافق هسته‌ای مجاز شمرده شده باشد، اروپایی‌ها مجددا با اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران همراهی کنند.
دولت آمریکا علاوه بر این با کنگره این کشور در تلاش است تا قوانین تعیین‌کننده چارچوب مشارکت واشنگتن در توافق هسته‌ای با ایران را اصلاح یا جایگزین کند، توافقی که جزو دستاوردهای سیاست خارجی دولت اوباما محسوب می‌شد اما ترامپ آن را بدترین توافقی می‌داند که تا کنون آمریکا درباره آن مذاکره و امضای این توافق را محکوم کرده است. تیلرسون پس از گفت‌وگو با مقامات انگلیسی در روز دوشنبه، تا حدودی درباره حمایت اروپایی‌ها در این زمینه خوش‌بین به‌نظر می‌رسید. وی گفت: آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان درباره اینکه توافق هسته‌ای باید تکمیل شود، دیدگاه مشترکی دارند. تیلرسون از موافقت این چهار کشور برای ایجاد کارگروهی متشکل از کارشناسان برای اصلاح آنچه از دیدگاه ترامپ معایب توافق هسته‌ای به شمار می‌آید، خبر داد و گفت که انتظار می‌رود نشست این کارگروه اوایل هفته آینده برگزار شود. تیلرسون گفت: این کارگروه احتمالا به دنبال رسیدن به نوعی توافق جانبی یا سازوکاری است که نگرانی‌های آمریکا را مد نظر قرار می‌دهد. تیلرسون پس از گفت‌وگو با مقام‌های ارشد بریتانیایی در لندن، خوش‌بینی محتاطانه‌ای را در مورد حمایت اروپا از خواست آمریکا ابراز کرده بود.
ترامپ بارها از برجام به شدت انتقاد کرده و آن را یکی از بدترین توافق‌های تاریخ آمریکا خوانده است. او روز ۱۲ ژانویه (۲۲ دی) تعلیق تحریم‌های ایران را برای ۱۲۰ روز دیگر تمدید کرد، اما در عین حال گفت این تعلیق در راستای تضمین توافق با متحدان اروپایی برای رفع نواقص توافق هسته‌ای ایران و آخرین فرصت است. او هنگام تمدید برجام گفته بود برای رفع معایب فاجعه‌آمیز آن با متحدان اروپایی و کنگره آمریکا وارد گفت‌وگو می‌شود. ترامپ هشدار داده بود، چنانچه در عرض چهار ماه آینده اقدامات سختگیرانه تازه‌ای علیه ایران در توافق هسته‌ای گنجانده نشود، آمریکا از برجام خارج خواهد شد. وزیر خارجه فرانسه روز سه‌شنبه در آستانه دیدار با تیلرسون این سوال را مطرح کرد که چرا دولت ترامپ توپ را به زمین کنگره و اروپایی‌ها می‌اندازد درحالی‌که چین و روسیه نیز جزو امضاکنندگان توافق هسته‌ای با ایران بوده‌اند. این در حالی است که مقامات ایران با تاکید بر اینکه مذاکرات مجدد در مورد برجام امکان‌پذیر نیست، اعلام کرده‌اند که اعمال هرگونه تغییر در این توافق بین‌المللی نقض آن محسوب می‌شود.
تشکیل گروه کاری برای رفع معایب برجام
تیلرسون روز دوشنبه در لندن گفته بود که آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان «اجماع نظر دارند که بعضی از بخش‌های برجام یا بعضی از رفتارهای ایران باید مورد رسیدگی قرار بگیرد.» او اضافه کرده بود که این چهار کشور توافق کرده‌اند تا برای بحث در این رابطه و رفع مواردی که ترامپ از آنها به‌عنوان «معایب فاجعه‌آمیز» نام برده، یک گروه کاری تشکیل بدهند. به گفته تیلرسون انتظار می‌رود این گروه کاری هفته آینده فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. ژان ایو لودریان قرار است ۵ مارس (۱۴ اسفند) به تهران سفر کند. او اعلام کرده محور اصلی گفت‌وگوهایش با مقامات ارشد ایران، موشک‌های بالستیک ایران، توافق هسته‌ای و چشم‌انداز برجام و همچنین تحولات منطقه خواهد بود.
درخواست معاون ترامپ از اروپا
همزمان با سفر اروپایی تیلرسون، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا نیز که به فلسطین اشغالی سفر کرده است، خواستار حمایت اروپا از طرح کاخ سفید برای دستیابی به یک توافق در راستای تغییر برجام شد. به گزارش «ایسنا» مایک پنس، معاون دونالد ترامپ در بخشی از گفت‌وگوی خود با رویترز، گفت: در نهایت اروپا باید تصمیم بگیرد تا در این موضوع کنار آمریکا بماند یا به توافق پر از نقص برجام با ایران ادامه دهد. به گزارش «ایسنا» پیشتر در ۱۲ ژانویه، ترامپ اعلام کرد، آخرین باری است که تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید میکند و از رهبران اروپا و کنگره خواست تا در همکاری با کاخ سفید تغییراتی در برجام ایجاد کنند.
ایران محور مذاکرات ترامپ در داووس
در سوی دیگر، مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، می‌گوید در دیدارهای رئیس‌جمهوری آمریکا در گردهمایی اقتصادی در سوئیس، موضوع «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده» ایران، برنامه موشکی و توافق اتمی، مطرح خواهد شد. اچ. آر. مک‌مستر، سوم بهمن ماه، در کنفرانس خبری کاخ سفید گفت رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس، بر «تلاش‌های ما برای مقابله با فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران که به ایجاد خشونت در سراسر خاورمیانه می‌انجامد، و نیز فعالیت‌های موشکی بالستیک در ایران و معایب بنیادین موجود در توافق هسته‌ای» متمرکز خواهد شد. امنیت اقتصادی، خلع سلاح اتمی کره‌شمالی و مقابله با تروریسم، از دیگر مسائلی است که ترامپ در مود آنها با سران جهان رایزنی خواهد کرد. مک‌مستر می‌گوید ترامپ در دیدار با ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا، «در مورد بحران سوریه و نیز عملکرد ایران و مشکلات موجود در توافق اتمی» گفت‌وگو خواهد کرد. در جریان گردهمایی سوئیس، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده با نخست‌وزیر اسرائیل نیز دیدار خواهد کرد که به گفته مک‌مستر در آن «در مورد تلاش‌ها برای کاهش نفوذ ایران در خاورمیانه» گفت‌وگو خواهد شد.
دفاع از برنامه موشکی ایران
موضوع آزمایش‌های موشکی به گفته آمریکا «قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای» از سوی ایران، بارها با اعتراض و انتقاد ایالات‌متحده و نیز متحدان اروپایی آن کشور روبه‌رو شده‌است. از منظر منتقدان، این آزمایش‌ها «ناقض» یا «ناسازگار» با قطعنامه شورای امنیت هستند و به بی‌ثباتی در خاورمیانه دامن می‌زنند. ایران، مذاکره مجدد در مورد توافق هسته‌ای را رد کرده‌است. جمهوری اسلامی می‌گوید برنامه موشکی‌اش «دفاعی» است و این موشک‌ها قرار نیست کلاهک هسته‌ای حمل کنند، چراکه ساخت جنگ‌افزار هسته‌ای در دستور کار تهران نیست.
همزمان رئیس شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا گفت: به‌طور قطع ایران موشک بالستیک دارد اما دیگر کشورهای منطقه نیز این موشک‌ها را در اختیار دارند. کارل بیلدت، رئیس شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا که در سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ نخست‌وزیر سوئد بوده است، با انتشار پیامی در صفحه توییتر خود نوشت: به‌طور قطع ایران موشک‌های بالستیک با دسترسی منطقه‌ای دارد اما دیگران نیز در منطقه چنین موشک‌هایی دارند. عربستان سعودی موشک‌هایی در اختیار دارد که چین آنها را تامین کرده است. اسرائیل هم موشک‌هایی پیشرفته با ظرفیت هسته‌ای دارد. این پیام درحالی منتشر شده است که غرب و به‌ویژه آمریکا خواهان گفت‌وگو درباره ظرفیت موشکی ایران است اما مقامات کشورمان همواره تاکید دارند که هر کشور دیگری حق دارد توان دفاعی خود را در برابر تهدیدات تقویت کند و جمهوری اسلامی نیز همچون دیگر کشورها از این حق مشروع برخوردار است. موشک‌های ایران نیز بخشی از ظرفیت دفاعی کشور به شمار می‌آیند و به هیچ عنوان قابل مذاکره نیستند.
روایت وال‌استریت‌ژورنال از تاکتیک‌های ترامپ
این فعل‌وانفعالات در شرایطی است که روزنامه وال‌استریت‌ژورنال روایتی جدید از تاکتیک‌های احتمالی ترامپ درباره توافق هسته‌ای ارائه داده است. وال‌استریت‌ژورنال نوشت: «صداهایی قدرتمند از داخل و خارج از ایالات‌متحده دونالد ترامپ را تحت فشار قرار داده‌اند تا به توافق هسته‌ای با ایران پایان دهد. این درحالی است که رئیس‌جمهور آمریکا طی دوران یک‌ساله کاری خود، متعهد شده تا به مفاد این توافق پایبند باشد. اما در این میان یک راه میانبر، برای ترامپ وجود دارد.» وال‌استریت‌ژورنال نوشت: «ترامپ می‌تواند از دیپلماسی فریب استفاده کند، در واقع همزمان با ادامه این توافق بر جنبه‌های خطرناک و مخرب آن پافشاری و تاکید کند.»
به گزارش «انتخاب»؛ این نشریه آمریکایی آورده است: صداهایی قدرتمند از داخل و خارج از ایالات‌متحده دونالد ترامپ را تحت فشار قرار داده‌اند تا به توافق هسته‌ای با ایران پایان دهد. این درحالی است که رئیس‌جمهور آمریکا طی دوران یک‌ساله کاری خود، متعهد شده تا به مفاد این توافق پایبند باشد. اما در این میان یک راه میانبر، برای ترامپ وجود دارد. در این راه میانبر، درست وقتی که ترامپ مدعی می‌شود تلاش دارد روابط خود را در برابر ایران به مسیری مناسب براند و توافق را پیش ببرد، ناگهان در مسیری معکوس حرکت کرده و تلاش میکند توافق را ترک کند. میانبری که شاید بیراه نباشد با این عبارت تعبیر شود «فریب، ترمیم رابطه، شوک دادن و ترمیم مجدد » راهی که به نظر می‌رسد متکی بر شناخت نقاط قوت و ضعف توافق هسته‌ای است.
این دیپلماسی ترامپ هنگامی مهم تر جلوه میکند که به موضوع برنامه جامع اقدام مشترک(JCPOA) دقت کنیم. بر اساس قوانین ایالات‌متحده رئیس‌جمهوری وقت آمریکا باید هر ۹۰ روز یکبار این برنامه را تایید کرده و سند قرارداد هسته‌ای را امضا کند، افزون بر اینها وی وظیفه دارد تایید کند که آیا تعلیق تحریم‌ها برای آینده ایالات‌متحده حیاتی است یا خیر. بنابراین امضا یا امضا نکردن این سند، برای پایان دادن به آنچه کاخ سفید برنامه‌های غیرقانونی هسته‌ای می‌داند، امری حیاتی است. مهلت ۹۰ روزه بعدی ترامپ برای امضای این سند ۱۵ اکتبر است. اگر ریاست‌جمهوری آمریکا در مهلت بعدی امضای سند برنامه جامع اقدام مشترک، بازهم مهلت ایران را تمدید کند، بسیاری از گمانه‌زنی‌ها و احتمالات به این سمت و سو گرایش خواهند داشت که ترامپ دقیقا دیپلماسی اوباما در برابر کره‌شمالی را در مورد ایران اجرا میکند. دیپلماسی که موسوم به «صبر استراتژیک» بود. همین صبوری استراتژیک می‌تواند فرصت مناسبی را در اختیار ریاست‌جمهوری ایران بگذارد تا دستاوردهای موشکی کشورش را تقویت کند.
این درحالی است که برخی منتقدان سیاست‌های صلح‌آمیز در قبال ایران معتقدند؛ برنامه جامع اقدام مشترک کمک میکند تا ایران به نسخه ثانویه کره‌شمالی در منطقه تبدیل شود. از سوی دیگر لغو تحریم‌ها به کاهش وابستگی ایران به درآمدهای نفتی، پیشرفت سانتریفیوژها، تولید موشک‌های بالستیک بین قاره‌ای، غنی‌سازی اورانیوم و پیگیری و استرداد صدها میلیارد دلار بلوکه شده کمک خواهد کرد. در نهایت نیز ایران به روند توسعه سرمایه‌داری خود در منطقه ادامه خواهد داد. بنابراین اگر ترامپ واقعا قصد دارد برنامه جامع اقدام مشترک را زیرسوال ببرد، باید به جای تمرکز بر چگونگی اجرای تعهدات ایران یا چگونگی اجرای برنامه، بر مفاد این برنامه متمرکز شود و آنها را خطرناک جلوه دهد. برای مثال؛ طرح این ادعا که همزمان با ادامه برنامه توافق هسته‌ای در ایران، این کشور می‌تواند به سلاح‌های هسته‌ای مرگبار دست پیدا کند یا توان زرادخانه‌های خود را ارتقا دهد و این تهدیدی بزرگ برای قدرت‌نمایی آمریکا در منطقه محسوب می‌شود. از سوی دیگر ادامه JCPOA به قدرت گرفتن اقتصاد ایران کمک میکند.
یک تاکتیک دیگر که می‌تواند از سوی ترامپ پیگیری شود انفصال برخی مفاد معاهده است. این به معنای لغو قرارداد نیست اما برخی تحریم‌ها علیه اشخاص یا شرکت‌ها و نهادهای مشخصی مجددا از سر گرفته شده یا آغاز می‌شوند. مواردی که می‌تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر بانک مرکزی و صادرات نفت نیز اثر گذار باشد. نفس برنامه جامع اقدام مشترک از برخی جنبه‌ها آسیب‌پذیر است و دست ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده را برای اعمال فشار در حوزه‌های مختلف باز گذاشته است. برای مثال، دونالد ترامپ می‌تواند با بهانه قرار دادن نفوذ ۲۰ درصدی سپاه پاسداران در سرمایه‌های در گردش بازار، تعداد زیادی از معاملات را محدود و تحریم کند. افزون بر این، وی می‌تواند از فروش و ورود بوئینگ‌ها به ایران جلوگیری کند و چه بهانه‌ای توجیه‌پذیرتر از اینکه این هواپیماها را به مقاصد نظامی نسبت داده و استنباط کند که هواپیماها برای حمل سلاح و جنگجویان به مناطقی مثل سوریه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تکنیک دیگری که می‌تواند مورد استفاده ترامپ قرار گیرد اصرار برای بازرسی‌های پیاپی از تسلیحات هسته‌ای ایران، پافشاری بازرسان آژانس برای بازدید‌های پرشمار و تاکید بر معایب خطرناک توافق هسته‌ای با ایران است. اما مسیر این رفتارهای ترامپ چندان هموار نخواهد بود اگر کنگره با وی همراهی نکند. بنابراین فارغ از جمهوری‌خواهان که به‌طور بالقوه آماده اعلام رای علیه ایران هستند، ترامپ باید سعی کند دموکرات‌ها را نیز متقاعد کند که ادامه توافق با ایران به ضرر ایالات‌متحده است.
گزارش وال‌استریت‌ژورنال در شرایطی است که پیشتر، نشریه آمریکایی «فارن افرز» به بررسی برنامه جایگزین اروپا برای محافظت از برجام در برابر تهدیدات آمریکا پرداخت و نوشت که اگر ترامپ، گوش شنوایی برای حفظ توافق نداشته باشد، آنگاه اروپا می‌تواند پلان دوم خود را اجرایی کند. «احیای مقررات باز‌دارنده»، «تاسیس یا ایجاد نهادی مانند بانک بازسازی و توسعه اروپا» و همچنین «ایجاد کنسرسیوم غنی‌سازی ایران و اروپا» در خاک ایران سه تاکتیک اروپا برای مصون‌سازی برجام توصیف شده است. به نوشته این نشریه آمریکایی، این اقدام سه‌گانه می‌تواند نشان دهد که اروپایی‌ها تا چه اندازه برای حفظ توافق هسته‌ای جدی هستند.
روز سه شنبه نیز نشریه آمریکایی «فارن پالیسی» در تحلیلی به چهار راهکار اشاره کرده است که باید اروپا برای حفظ برجام آنها را در دستور کار قرار دهد. اولین و مهم‌ترین راهکار آن است که دولت‌ها و کسب‌وکارهای اروپایی باید به‌صورت خصوصی با مقامات دولت و کنگره آمریکا رایزنی کنند تا در وضع مجدد تحریم‌ها استثنائاتی قائل شوند. دوم، تقویت قدرت چانه‌زنی اروپا، سوم، اروپا و ایران باید موانع مالی و بانکی که روابط اقتصادی میان آنها را مختل ساخته است حل و فصل کنند و چهارم رسیدگی به سایر نگرانی‌های مربوط به ایران نظیر درگیری‌های سوریه و عراق، برنامه‌های موشکی این کشور و تنش با عربستان است.
