خوزستان عمل می‌خواهد، نه اقدام نمادین
تصویر آسمان غبارآلود جنوب‌غرب ایران، تصویر روشن تشنگی زمین است. خوزستان پنجمین روز غبارآلودش را از سر گذراند و این وضع تا پایان هفته ادامه دارد. دیروز اوضاع در این استان اگرچه از مرز قرمز «خطرناک» عقب‌نشینی کرد اما کیفیت هوا همچنان روی خط «بسیار ناسالم» قرار داشت و زندگی خوزستانی‌ها فلج بود؛ اتفاقی که حاصل تأمین‌نشدن حق‌آبه، کشاورزی بی‌رویه، سدسازی‌های بسیار و کاهش شدید بارش است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست کشور که به همراه وزیر کشاورزی برای پیگیری اقدامات مقابله با غبار به این استان سفر کرده‌اند، دیروز بعد بازدید از کانون‌های غبار اعتراف کرد که «در طول ۴۰سال اخیر بزرگترین صدمات به محیطزیست توسط خود ما انجام شده است.»؛ مایی که «با مصرف بی‌رویه منابع آب ازجمله آب‌های زیرزمینی شرایط امروز را رقم زدیم.»
با این همه فقط خوزستان نیست که گردوغبار و هوای آلوده به خود اهالی‌اش می‌رود. همین دیروز براساس گزارش مرکز کنترل و پایش سازمان حفاظت محیطزیست شاخص کیفی هوای کرج و سنندج ناسالم و اهواز با عدد ٢٨٢بسیار ناسالم اعلام شد. از میان تمام استان‌ها اما بوشهر بدترین وضع را داشت و حال روزهای گذشته خوزستان را پیدا کرد. به‌طوری که غلظت گردوغبار تا ساعت ٩ صبح دیروز در بوشهر ٩٧٩، در برازجان ٤٠٧ و در گناوه ٩٢٥میکروگرم برمترمکعب اعلام شد؛ رقمی بسیار بیشتر از حد معمولی که بشود در آن نفس کشید.
میان تمام اخبار غبارآلود از گوشه جنوب‌غرب کشور اما درحالی که تعلیق بودجه مقابله با گردوغبار در لایحه بودجه ٩٧ انتقادات بسیاری را سبب شده بود. طیبه سیاوشی، عضو کمیسیون تلفیق بودجه ٩٧ خبر داد که با اذن مقام معظم رهبری ١٥٠میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی برای مقابله با ریزگردها اختصاص می‌یابد. با این همه سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرد که از بعدازظهر سه‌شنبه با شکل‌گیری توده گردوخاک روی کشور عراق و نفوذ آن به جنوب‌غرب و غرب کشور، مجددا در این مناطق کاهش کیفیت هوا و غبار پیش‌بینی می‌شود و این وضع تا آخر هفته برای خوزستان ادامه خواهد داشت. سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی اهواز روز گذشته از مراجعه بیش از ۸۰۰نفر به اورژانس بر اثر آلودگی هوا خبر داد و گفت: «از روز جمعه تا روز گذشته ۸۰۶نفر به اورژانس مراجعه کردند که ۱۰۱نفر آنها در بخش عمومی و ویژه بستری شده‌اند.»
دیروز عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست که به دستور رئیس‌جمهوری راهی خوزستان شده بود، به جنوب‌شرق اهواز رفت و از کانون‌های بحرانی ریزگرد در این منطقه و عملیات نهال‌کاری بازدید کرد تا از نزدیک شاهد اقدامات مقابله با ریزگرد باشد.
از دست‌رفتن بخش بزرگی از تالاب‌های بین‌النهرین از سال ۱۹۹۱ به بعد باعث شده که رطوبت این منطقه بسیار کم شود. اثرات ثانویه این اتفاق به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل محیطزیست استان خوزستان، همانی است که امروز شاهدش هستیم. خشکیدن تالاب‌های بین‌النهرین با کاهش بارش در ١٥سال گذشته، میزان آورد رودخانه‌ها تا ٤٠درصد کاهش یافته و سدسازی در ایران، ترکیه و عراق و مدیریت نادرست آب باعث شده کانون‌های داخلی و خارجی ریزگرد به وجود بیایند و هر زمان که تشنه شدند، فعال شوند. این‌بار هم براساس گزارش‌ها کانون‌های داخلی غبار فعال شدند. اقدامات برای نجات خوزستان از این وضع از اسفند سال پیش آغاز شده اما مدیرکل محیطزیست استان خوزستان معتقد است، اقدامات نمادین نمی‌تواند مشکل گردوغبار را حل کند؛ چرا که «بهبود کشاورزی تنها در ۱۰درصد کل استان موفق انجام شده و هنوز نزدیک به ۷۰درصد آب در این حوزه هدر می‌رود.» همچنین با این‌که نهال‌کاری به عنوان یکی از اقدامات مقابله با ریزگرد انجام می‌شود اما «مسئولان استانی هنوز موفق نشده‌اند حق‌آبه این درختان را در عرصه‌های کانون ریزگرد آبیاری کنند.»
کانون ریزگردهای اهواز کجاست؟
بر اساس گفته مدیرکل محیطزیست استان خوزستان کانون‌های داخلی بیشتر در شرق و جنوب‌شرق اهواز فعال هستند. این زمین‌ها «روزی زمین‌های کشاورزی و دیم‌زار بودند» اما «به دلیل خشک‌شدن رودخانه زهره و مارون در این زمین‌ها کشتی انجام نمی‌شود و این رودخانه‌ها طغیان نمی‌کنند.» عیسی کلانتری، معاون رئیس‌جمهوری شامگاه سه‌شنبه در ستاد مدیریت بحران استان خوزستان بار دیگر درباره بی‌آبی حرف زد و با اشاره به سوء‌مدیریت مصرف آب در طول دهه‌های گذشته در کشور گفت: «وضعیت امروز و مشکلاتی که با آن دست به گریبان هستیم، نتیجه عملکرد خود ما و کار خود ما بوده نه کار کسان دیگری؛ این ما بودیم که بدون آینده‌نگری و بدون کار کارشناسی منابع آبی خود را بی‌رویه مصرف کردیم.»
او توسعه صنایع فولاد و پتروشیمی در مرکز کشور به جای سواحل جنوبی و استفاده از روش سنتی کشاورزی به جای روش‌های نوین آبیاری و مدرن‌سازی کشت را به عنوان اشتباه‌های ادامه‌دار در ایران مثال زد و یادآوری کرد که «ایران کشوری نیمه خشک و نیمه بیابانی است، پس باید خود را برای زندگی با کم‌آبی آماده و سازگار کنیم.»
کلانتری خبر داد که اخیرا جلسه‌ای با سفیر ترکیه داشته و نگرانی‌های خود را به صورت جدی به او منتقل کرده است. همچنین پیشنهاد شده کمیته‌ای سه‌جانبه شامل کشورهای ایران، عراق و ترکیه برای مقابله با ریزگردها تشکیل شود. خوزستان به گفته معاون رئیس‌جمهوری برای دولت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و برای همین هم رئیس‌جمهوری دستور داده این استان برای سازمان محیطزیست کشور اولویت نخست باشد.
جزییات انتقال آب کارون به مناطق بحرانی
«کانالی به طول ٤٤ کیلومتر برای انتقال آب به مناطق بحرانی احداث شده که این کانال وظیفه تأمین رطوبت زمین و آبرسانی به نهال‌کاری‌های صورت‌گرفته را برای جلوگیری از گردوغبار برعهده دارد.» این توضیح علی محمد طهماسبی بیرگانی، رئیس کارگروه ملی مقابله با گردوغبار سازمان حفاظت محیطزیست درباره طرح انتقال آب کارون به مناطق بحرانی است؛ موضوعی که کارشناسان منابع آب هنوز درباره آن اظهارنظر عمومی نکرده‌اند.
نهال‌کاری در ٥ هزار هکتار از اراضی استان خوزستان یکی از اقدامات دولت برای مقابله با گردوغبار بوده که به گفته رئیس اداره کل محیط زیست این استان، خود این راه‌حل هم با چالش مواجه بوده و حق‌آبه‌ای برای آبیاری آن وجود نداشته است. این‌طور که رئیس کارگروه مقابله با گردوغبار توضیح داده، وزارت جهاد کشاورزی کانالی به طول ٤٤ کیلومتر احداث کرده که تخصیص آب آن در دست بررسی و چانه‌زنی با وزارت نیرو است. طهماسبی به «آنا» گفته است که تاکنون در منطقه جنوب و جنوب شرق اهواز حدود ١٠هزار هکتار نهال‌کاری پیش‌بینی شده است و همچنین ٢٧هزار هکتار عملیات قرق برای مناطقی که پوشش نسبی دارند هم در نظر گرفته شده است. به گفته رئیس کارگروه ملی مقابله با گردوغبار اعتبار این دولت برای گردوغبار بی‌سابقه بوده است به‌طوری که «فقط امسال ١٠٠میلیون دلار از صندوق توسعه ملی به این منظور اختصاص داده شده است.»
در وهله اول حق‌آبه می‌خواهیم
رئیس سازمان محیطزیست معتقد است رهایی خوزستان از گردوغباری که از کانون‌های داخلی بلند شده، مستلزم بازپس‌گیری حق‌آبه است. کلانتری دیروز در یک برنامه تلویزیونی در این‌باره حرف زد و البته درباره این‌که فقط خوزستان به گردوغبار دچار نیست: «اکثر استان‌های غرب کشور با ریزگردها درگیر هستند و خوزستان دو برابر استان‌های دیگر درگیر این پدیده است؛ چراکه در دیگر استان‌های غرب کشور پدیده ریزگردها تنها با منشأ خارجی کشور همسایه بروز می‌کند اما در خوزستان این پدیده هم دارای منشأ داخلی و هم دارای منشأ خارجی است.» او گیلان، مشهد، لرستان و آذربایجان‌های غربی و شرقی را به‌عنوان مناطق درگیر با بی‌آبی و غبار مثال زد: «مشکلات آبی گیلان کمتر از مشکلات آبی خوزستان نیست. در استان‌هایی مانند لرستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی نیز این مشکل وجود دارد. دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی گم شده است و وضع مشهد در خراسان رضوی از لحاظ آبی به مراتب اسفناک‌تر از خوزستان است. تمام این مشکلات کم‌آبی در کشور به این موضوع برمی‌گردد که از ۲۰ یا ۳۰سال قبل سیاست‌های توسعه پایدار را در کشور جدی نگرفتیم.
